شهرام یوسفی فر؛ سیدمحمدحسین محمدی؛ کریم نجفی برزگر؛ جمشید نوروزی
چکیده
وضع زندگی تودههای مردم متاثر از شیوه حکمرانی شاه و نحوه سیاستورزی نخبگان سیاسی در دوره صفوی بود. بروز شرایط جنگی با همسایگان، برقراری منازعات داخلی و بوجود آمدن کانونهای متعارض قدرت در اثر ضعف حکومت مرکزی، سرکشی قزلباشان، استقلال طلبی حکام محلی و غارتگری برخی قبایل مرزنشین بهنگام پریشانی اوضاع، از علل برهم خوردن تعادل جامعه ...
بیشتر
وضع زندگی تودههای مردم متاثر از شیوه حکمرانی شاه و نحوه سیاستورزی نخبگان سیاسی در دوره صفوی بود. بروز شرایط جنگی با همسایگان، برقراری منازعات داخلی و بوجود آمدن کانونهای متعارض قدرت در اثر ضعف حکومت مرکزی، سرکشی قزلباشان، استقلال طلبی حکام محلی و غارتگری برخی قبایل مرزنشین بهنگام پریشانی اوضاع، از علل برهم خوردن تعادل جامعه شهری و فرودستی مردمان در این دوره بحساب می آید. تحقیق حاضر، در زمره مطالعات بین رشته ای است؛ بدین معنی که متکی بر مطالعات جامعه شناسی فرودستان و مطالعه تاریخی خواهد بود و از رویکرد تبیینی و تفسیری در بخش مطالعات تاریخی بهره خواهد برد. این پژوهش بدنبال پاسخ این پرسش است که بینواسازی جامعه شهری در اثر برقراری منازعات قدرت چگونه رخ می دهد؟ و فرودست سازی مردمان چه پیامدهایی را در بازتولید منازعات بیشتر بدنبال داشت؟ همچنین واکنش سیاسی فرودستان در مقابل وضعیت نابسامان خود چه بوده است؟ این نوشتار بدین برداشت کلی رسیده است که در این دوره، توده های شهرنشین به شکل روزافزونی، هستی و پشتوانه های مالی خود را از دست دادند و فرصتی برای احیای منابع مالی و بازگشت به زیست متعادل نیافتند و بخشی از آنها به قعر سلسله مراتب اجتماعی سقوط کردند. کاهش کیفیت زندگی به افزایش تعداد فرودستان شهری انجامید. در چنین شرایطی فرودستان جهت تغییر در وضعیت و بهبود شرایطشان با پیوستن و همراهی در پاره ای از اعتراضات و شورشهای اجتماعی این دوره، به اقدامات خشونتباری نیز دست زدند.
شهرام یوسفی فر؛ زهره شیرین بخش
چکیده
بلدیه ـ نهادی برآمده از مشروطیت ـ ابزار مهم حکومت برای اداره امور شهری بود؛ امری که بلدیهها و اصناف را وابسته به یکدیگر کرده بود. بسیاری از امور عمومی شهری از جمله امور نظافت و بهداشت، عمران شهری، ارزاق، خرید و فروش اجناس، تعیین نرخ کالاها و موارد نظیر در رده وظایف بلدیه قرار داشت و بلدیهها از مراجع مهم ساماندهی امور داخلی اصناف ...
بیشتر
بلدیه ـ نهادی برآمده از مشروطیت ـ ابزار مهم حکومت برای اداره امور شهری بود؛ امری که بلدیهها و اصناف را وابسته به یکدیگر کرده بود. بسیاری از امور عمومی شهری از جمله امور نظافت و بهداشت، عمران شهری، ارزاق، خرید و فروش اجناس، تعیین نرخ کالاها و موارد نظیر در رده وظایف بلدیه قرار داشت و بلدیهها از مراجع مهم ساماندهی امور داخلی اصناف بودند. در شکایات و عرایض واصله به مجلس، چگونگی مدیریت امور اصناف توسط بلدیهها، نگرانیهای اصناف از بابت محدودیت در عملکردشان و چالشهای ناشی از آن، بازتاب یافته است. در این بررسی، رابطه دوسویه اصناف و بلدیه و مهمترین علل مواجهه آنها در دوره پهلوی اول مدنظر است. یافتهها نشان میدهد، مواردی چون نظارت عوامل بلدیه در امور مربوط به قیمت کالا،بروز مشکلاتی را درپی داشت و در نتیجه کاهش اختیارات اصناف در امور صنفی خود، افول موقعیت نهاد کهن اصناف در بازارهای شهری اجتناب ناپذیر شد. این پژوهش، با تمرکز بر اسناد کمیسیون عرایض مجلس صورت گرفته است که مشتمل بر شکایت فعالان صنفی در دوره مورد نظر است و ضمن برخورداری از ویژگیهای بررسی تاریخی، از روش تحلیل سندی نیز بهرهمند میباشد.
نسرین شهریوری؛ شهرام یوسفی فر
دوره 6، شماره 1 ، خرداد 1396، ، صفحه 39-55
چکیده
آبانبارهای وقفی، یکی از تأسیسات عمومی و ضروری شهر تهران در دورۀ قاجار بودهاند که با هدف تأمین آب شرب مردم شهر در محلات مختلف ساخته میشدند. این تأسیسات آبی، بنابر عللی چون انگیزههای واقفان، باورها و اعتقادات مردم، موقعیّت قرارگیریشان در بافت شهری و رجوع افراد مختلف به آنها، در کنار کارکرد اصلی و حیاتی خود، یعنی تأمین ...
بیشتر
آبانبارهای وقفی، یکی از تأسیسات عمومی و ضروری شهر تهران در دورۀ قاجار بودهاند که با هدف تأمین آب شرب مردم شهر در محلات مختلف ساخته میشدند. این تأسیسات آبی، بنابر عللی چون انگیزههای واقفان، باورها و اعتقادات مردم، موقعیّت قرارگیریشان در بافت شهری و رجوع افراد مختلف به آنها، در کنار کارکرد اصلی و حیاتی خود، یعنی تأمین آب شرب مردم، کارکردهای دیگری نیز داشتند. مسالۀ اصلی پژوهش حاضر، بررسی کارکردهای پنهان آبانبارهای عمومی تهران در دورۀ قاجار میباشد. نتیجۀ پژوهش که با روش توصیفی- تحلیلی و با گردآوری دادهها بصورت کتابخانهای- اسنادی و مصاحبه و مشاهدات میدانی، صورت گرفته، نشان میدهد که کارکردهای پنهان آبانبارها، جنبههای گوناگون فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی مختلفی داشته که با روحیّات و اعتقادات و سبک زندگی مردم شهر در ارتباط مستقیم بودهاند. این ابنیه گاه کژکارکردهایی نیز مییافتهاند که با نیّت واقفان و هنجارهای جامعه در تعارض بوده است، اما اغلب کارکردهای مثبت داشتهاند.
شهرام یوسفی فر؛ شهناز جنگجو
دوره 5، شماره 2 ، آبان 1395، ، صفحه 109-129
چکیده
دورۀ پهلوی اول(1304-1320) از نظر طرح مسائل جدید پیرامون زن، زنانگی، و شکلگیری هویت جدید زن ایرانی، دورانی مهم و تأثیرگذار در تاریخ معاصر ایران میباشد. با توجه به اهمیت و نقش آگهیهای تجاری در هدایت افکار عمومی، در این پژوهش، آگهیهای تجاری روزنامۀ اطلاعات، یعنی یکی از مهمترین نشریات دوره پهلوی اول بررسی میشود تا مشخص شود این ...
بیشتر
دورۀ پهلوی اول(1304-1320) از نظر طرح مسائل جدید پیرامون زن، زنانگی، و شکلگیری هویت جدید زن ایرانی، دورانی مهم و تأثیرگذار در تاریخ معاصر ایران میباشد. با توجه به اهمیت و نقش آگهیهای تجاری در هدایت افکار عمومی، در این پژوهش، آگهیهای تجاری روزنامۀ اطلاعات، یعنی یکی از مهمترین نشریات دوره پهلوی اول بررسی میشود تا مشخص شود این آگهیها زن و زنانگی را چگونه و در پیوند با چه مسائلی بازنمایی میکرده است. نتیجه این بررسی که باروش تحلیل محتوا صورت گرفته است، نشان میدهد که این روزنامه با تخصیص بیشترین حجم آگهیهای خود به تبلیغ کالاهای مصرفی(تبلیغ انواع لوازم آرایشی و پوشاک) و همچنین خدماتی مانند تبلیغ آرایشگاه و خیاطی زنانه و نمایش تئاتر و کنسرت، تصویری مصرفگرا از زن و زنانگی ارائه داده و در جهتگیری دغدغههای ذهنی زن به مد و آرایش و سبک تازه زندگی اثربخشیهایی داشته است. در متن شرایط اجتماعی و فرهنگی خاص جامعه ایران در دوره مورد نظر، این گونه بازنمایی زن، در پذیرش کالاها و خدمات جدید و ارزشهای همراه آنها بیتاثیر نبوده است.
شهرام یوسفی فر؛ فاطمه عباسی تودشتکی
دوره 4، شماره 1 ، خرداد 1394، ، صفحه 97-120
چکیده
نظام قضایی و نهاد زندان در عصر قاجار به سبب نبودن قوانین مدون کاستیهای بسیاری داشت که این امر به بروز اندیشة اصلاحات منجر شد. در پژوهش حاضر، ضمن پرداختن به وضعیت زندانیان و بررسی اندیشمندانی که در دورة قدرتیابی میرزا حسینخان سپهسالار به ارائة نظریات خود پرداختند، این مسئله مد نظر قرار گرفت که آیا اصلاح نظام قضایی و نهاد زندان ...
بیشتر
نظام قضایی و نهاد زندان در عصر قاجار به سبب نبودن قوانین مدون کاستیهای بسیاری داشت که این امر به بروز اندیشة اصلاحات منجر شد. در پژوهش حاضر، ضمن پرداختن به وضعیت زندانیان و بررسی اندیشمندانی که در دورة قدرتیابی میرزا حسینخان سپهسالار به ارائة نظریات خود پرداختند، این مسئله مد نظر قرار گرفت که آیا اصلاح نظام قضایی و نهاد زندان تابعی از تغییر در ساختار حقوقی یا ساختار سیاسی و اجتماعی جامعه بود؟ با این فرض که این نظریهها بر اثر تغییر در ساختار سیاسی جامعه مطرح شدند و بر اثر ناکام ماندن اصلاحات سیاسی این اندیشهها نیز به مرحلة اجرا درنیامدند. نتایج نشان میدهد سلطة نظام استبداد در جامعة عصر قاجار تا پیش از مشروطه مانع از ایجاد تحول در ساختار حقوقی بود، به طوری که مطرح شدن اندیشة اصلاح نظام قضایی در عمل نتوانست صورت اجرایی به خود بگیرد.
شهرام یوسفیفر؛ بهزاد اصغری
دوره 2، شماره 1 ، شهریور 1392، ، صفحه 111-136
چکیده
سلجوقیان که نظام قبیلهای داشتند و از رسوم و سنتهای قبیلهای پیروی میکردند، در آغاز در امور نظامی نیز ساخت قبیلهای داشتند. سلاجقه در جایگاه جدید خود در مقام حاکمان قلمروی وسیع مجبور به استفاده از عناصر و امرای نظامی از دیگر قومها بودند که این امر به اختلاط قومی در داخل سپاه ثابتی منجر میشد که بنا به نیازها و ضرورتها ...
بیشتر
سلجوقیان که نظام قبیلهای داشتند و از رسوم و سنتهای قبیلهای پیروی میکردند، در آغاز در امور نظامی نیز ساخت قبیلهای داشتند. سلاجقه در جایگاه جدید خود در مقام حاکمان قلمروی وسیع مجبور به استفاده از عناصر و امرای نظامی از دیگر قومها بودند که این امر به اختلاط قومی در داخل سپاه ثابتی منجر میشد که بنا به نیازها و ضرورتها تشکیل داده بودند. روند سازماندهی عناصر نظامی در بافت سپاه سلجوقیان و به دنبال آن جایگیری این عناصر در ساختارهای سیاسی و اداری، به حضور آنان در عرصههای اجتماعی و اقتصادی جدید منتهی میشد و پایگاه سیاسی و اجتماعی را برای امرا در پی داشت. جاییابی در این ساختارها و عرصهها موجب جهتیابیها و جهتگیریهایی به منظور کسب حداکثر منافع میشد. نوشتار حاضر درصدد بررسی تأثیر پایگاه اجتماعی و سیاسی کسبشده در حکومت سلجوقی از سوی امرای نظامی در گرایش مرکزگرایی یا مرکزگریزی آنهاست. به همین منظور ابتدا به شناسایی پایگاه امرای نظامی پرداخته شده است که جاییابی امرای نظامی با پایگاههای قومی مختلف چون ترکمن، ترک، عرب، و ایرانی را در گروهبندیهای موجود از امرای نظامی در ساختار حکومت شامل امرای اقطاعدار، امرای درباری، و امرای سرگردان نشان میدهد. قرارگرفتن در این گروهبندیها پایگاهی سیاسی برای این عناصر قدرت درپی داشت که خود پایگاه اجتماعی را موجب میشد. قرارگرفتن امرای نظامی در این چهارچوبها گرایشهایی را همچون مرکزگرایی و مرکزگریزی درپی داشت که در روند سیاسی و اجتماعی جامعه نیز مؤثر بود. با قدرتگیری امرای نظامی در این چهارچوبها و شکلگیری ارتباطهای اجتماعی با جامعۀ تحت تسلطشان، حوزههای مستقل قدرت شکل میگرفت که حکومت سلجوقی را دچار ضعف و زمینۀ ازهم پاشیدگی سلجوقیان را فراهم میکرد.
شهرام یوسفیفر؛ محمد بختیاری
دوره 1، شماره 1 ، شهریور 1391، ، صفحه 97-119
چکیده
در دورة صفویه برخی از وجوه ساختاری و عملکردی مناصب اجرایی کشور دگرگونیهایی را از سر گذرانید و در جریان آن شماری از آن مناصب بهمنظور اثربخشی بیشتر در مأموریتهای اداری، سیاسی، اقتصادی، و اجتماعی مربوط توسعه و تکامل یافت. از آن جمله منصب داروغه، که پیدایش آن به دورة قبل از صفویه مربوط بود، در این دوره برخی دگرگونیهای ...
بیشتر
در دورة صفویه برخی از وجوه ساختاری و عملکردی مناصب اجرایی کشور دگرگونیهایی را از سر گذرانید و در جریان آن شماری از آن مناصب بهمنظور اثربخشی بیشتر در مأموریتهای اداری، سیاسی، اقتصادی، و اجتماعی مربوط توسعه و تکامل یافت. از آن جمله منصب داروغه، که پیدایش آن به دورة قبل از صفویه مربوط بود، در این دوره برخی دگرگونیهای ساختاری و عملکردی را پذیرا شد و در نتیجة آن نقش و عملکرد اداری و سیاسی آن به همراه منزلت و جایگاه اجتماعی آن، تحول یافت. الگوی ساختار و عملکرد منصب داروغه که در دورة صفویه ظاهر شد، در ادوار بعد میل به انحطاط یافت و در اواخر دورة قاجار زوال یافت. در این مقاله بررسی تاریخی مبتنیبر اسناد و دادههای موجود در منابع، از ساختار و عملکرد منصب داروغه در دورة صفوی، صورت میگیرد. نتیجة این تحقیق نشان میدهد در این دوره بهعلت توسعة کارکردهای این منصب، این عنوان برای صاحبمنصبان نظامی و اداری، استفاده میشد و داروغهها نقش و عملکردهای گوناگون و مهمی در حوزههای اجرایی، قضا، و امنیت اجتماعی برعهده داشتند. اهمیت و منزلت اداری و اجتماعی دارندگان این منصب سبب میشد آنان افزونبر وظایف اصلی خود گاه بهعنوان سفیر، مشاور، و عامل مالی بهکار گرفته شوند و مأموریت نظامی و مواردی دیگر را به عهده بگیرند.