1دانشیار گروه تاریخ، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی
2دانشجوی دکتری تاریخ، دانشگاه بین‌المللی امام خمینی (ره)
چکیده
در دورة صفویه برخی از وجوه ساختاری و عملکردی مناصب اجرایی کشور دگرگونی‌هایی را از سر گذرانید و در جریان آن شماری از آن مناصب به‌منظور اثربخشی بیش‌تر در مأموریت‌های اداری، سیاسی، اقتصادی، و اجتماعی مربوط توسعه و تکامل یافت. از آن جمله منصب داروغه، که پیدایش آن به دورة قبل از صفویه مربوط بود، در این دوره برخی دگرگونی‌های ساختاری و عملکردی را پذیرا شد و در نتیجة آن نقش و عملکرد اداری و سیاسی آن به همراه منزلت و جایگاه اجتماعی آن، تحول یافت. الگوی ساختار و عملکرد منصب داروغه که در دورة صفویه ظاهر شد، در ادوار بعد میل به انحطاط یافت و در اواخر دورة قاجار زوال یافت. در این مقاله بررسی تاریخی مبتنی‌بر اسناد و داده‌‌های موجود در منابع، از ساختار و عملکرد منصب داروغه در دورة صفوی، صورت می‌‌‌گیرد. نتیجة این تحقیق نشان می‌‌دهد در این دوره به‌علت توسعة کارکردهای این منصب، این عنوان برای صاحب‌منصبان نظامی و اداری، استفاده می‌‌‌شد و داروغه‌ها نقش و عملکردهای گوناگون و مهمی در حوزه‌های اجرایی، قضا، و امنیت اجتماعی برعهده داشتند. اهمیت و منزلت اداری و اجتماعی دارندگان این منصب سبب می‌‌‌شد آنان افزون‌بر وظایف اصلی خود گاه به‌عنوان سفیر، مشاور، و عامل مالی به‌کار گرفته شوند و مأموریت نظامی و مواردی دیگر را به عهده بگیرند.
1Associate Professor in History, Institute for Humanities and Cultural Studies
2Ph.D Student of History, Imam Khomeini International University
چکیده [English]
In Safavid period, some structural and functional aspects of executive offices changed and through it some of them developed in order to reach to more effectiveness in political, economical and social missions, including sheriff’s office that appears before Safavid period. In this period, some structural and functional changes occurred that lead to the transformation of its political and administrative role and social place. The structural and functional model of sheriff’s office that appeared in Safavid period, began to decline and in Qajar’s last period disappeared. In this paper, we study historically this topic according to existing documents and data. The result of this paper shows that in this period, the extension of the functions of this office caused to that title be used for military and administrative officials, and sheriffs undertake different and important roles and functions in executive, juridical and social security areas. In light of executive and social importance and stance of this position, in addition to their original task, sometimes they work as ambassador, consultant, fiscal agent, military missioners and … .
کلیدواژه‌ها [English]
Sheriff, Safavid period, juridical agent, administrative offices, social security, scriptorium
مراجع
منابع
اعتراف‌‌نامه: روزنامة خاطرات ابگر (علی‌اکبر) ارمنی از جدیدالاسلامان عهد شاه سلیمان و شاه سلطان حسین صفوی همراه با رسالة شناخت به خط گرجی در اثبات تشیع از جدیدالاسلامی گرجی از روزگار شاه عباس صفوی (1388). پژوهش، تصحیح و توضیحات منصور صفت‌گل، تهران: کتاب‌خانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
افوشته‌‌ای نطنزی، محمود بن هدایت‌‌الله (1350). نقاوة الاثار فی ذکر الاخبار، به اهتمام احسان اشراقی، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
امینی هروی، امیر صدرالدین سلطان ابراهیم (1383). فتوحات شاهی،تاریخ صفوی از آغاز تا سال 920 ق، تصحیح و تعلیق و توضیح و اضافات محمدرضا نصیری، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
اولئاریوس، آدام (1369). سفرنامة اولئاریوس، اصفهان خونین شاه صفی، ترجمة حسین کردبچه، ج 2، تهران: کتاب برای همه.
بارتولد، واسیلی ولادیمیروویچ (1366). ترکستان نامه: ترکستان در عهد هجوم مغول، ترجمة کریم کشاورز، ج 2، تهران: آگاه.
برن، رهر (1349). نظام ایالات در دورة صفویه، ترجمة کیکاووس جهانداری، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
بوسه، هریبرت (1367). پژوهشی در تشکیلات دیوان اسلامی: برمبنای اسناد دوران آق‌قوینلو و قراقوینلو و صفوی، ترجمة غلامرضا ورهرام، تهران: مؤسسة مطالعات و تحقیقات فرهنگی وابسته به وزارت فرهنگ و آموزش عالی.
بیات، اروج بیگ (1338). دون ژوان ایرانی، ترجمة مسعود رجب‌‌نیا، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
تاریخ ایران (دورة صفویان) (1380). پژوهش در دانشگاه کمبریج، ترجمة یعقوب آژند، تهران: جامی.
ترکمان، اسکندربیگ (1383). تاریخ عالم آرای عباسی، زیر نظر با تنظیم فهرست‌‌ها و مقدمة ایرج افشار، ج 1 و 2، تهران: امیرکبیر.
جملی کارری، جوانی فرانچسکو (1383). سفرنامة کارری، ترجمة عباس نخجوانی و عبدالعلی کارنگ، تهران: علمی و فرهنگی.
حافظ ابرو (1372). زبدة‌التواریخ، تصحیح کمال حاج سید جوادی، تهران: نشر نی و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
حسینی استرآبادی، سیدحسن بن مرتضی (1364). تاریخ سلطانی از شیخ صفی تا شاه صفی، به کوشش احسان اشراقی، تهران: علمی.
الحسینی، خورشاه بن قباد (1379). تاریخ ایلچی نظام شاه، تصحیح و تحشیه و اضافات محمدرضا نصیری، کوئیچی هانه‌‌دا، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
خواجگی اصفهانی، محمد بن معصوم (1368). خلاصة‌‌السیر: تاریخ روزگار شاه صفی صفوی، تهران: علمی.
دوسرسو، ژان آنتوان (1364). سقوط شاه سلطان حسین، ترجمة ولی‌‌الله شادان، تهران: کتاب‌سرا.
روملو، حسن بیگ (1384). احسن‌‌التواریخ، به اهتمام عبدالحسین نوایی، ج 2، تهران: اساطیر.
سانسون (1346). سفرنامة سانسون، اوضاع کشور شاهنشاهی ایران در زمان شاه سلیمان صفوی، تحقیق و مطالعة دقیق دربارة آداب و اخلاق و حکومت ایران، به اهتمام و ترجمة تقی تفضلی، تهران: بی‌نا.
سمرقندی، کمال‌‌الدین عبدالرزاق بن اسحاق (1383). مطلع سعدین و مجمع بحرین، به اهتمام عبدالحسین نوایی، ج 1، دفتر دوم، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
سیوری، راجر (1384). تحقیقاتی در تاریخ ایران عصر صفوی، ترجمة محمدباقر آرام، تهران: امیرکبیر.
شاردن، ژان (1345). سیاحت‌نامة شاردن: با حواشی و تعلیقات و توضیحات ل‍غ‍وی و تاریخی و فرهنگ اص‍طلاح‍ات و فهارس اع‍لام و ت‍ص‍اوی‍ر ع‍ت‍ی‍ق و باستانی، ترجمة محمد عباسی، ج 8 : سازمان نظامی، سیاسی و مدنی ایران، تهران: امیرکبیر.
عالم آرای شاه اسماعیل (1349). با مقدمه و تصحیح و تعلیق اصغر منتظر صاحب، تهران: بنگاه ترجمه و کتاب.
عالم آرای صفوی (1363). به کوشش یدالله شکری، تهران: اطلاعات.
فرامین فارسی ماتنه‌داران، (2008). ج1 Persian Document Of The Matenedaran, by K.P.Kostian, Yerevan, nairi,.
فلسفی، نصرالله (1371). زندگی شاه عباس اول، ج 4 و 5، تهران: علمی.
فلور، ویلم (1388). نظام قضایی عصر صفوی، ترجمة حسن زندیه، قم: پژوهشکدة حوزه و دانشگاه.
کرملی، پادریان (1383). اسناد پادریان کرملی، بازمانده از عصر شاه عباس صفوی، به کوشش منوچهر ستوده، با همکاری ایرج افشار، تهران: میراث مکتوب.
کمپفر، انگلبرت (1360). سفرنامة کمپفر، ترجمة کیکاووس جهانداری، تهران: خوارزمی.
گزارش سفیر کشور پرتغال در دربار شاه سلطان حسین صفوی (1357). ترجمه از زبان پرتغالی و حواشی از ژان اوبن، ترجمة پروین حکمت، تهران: دانشگاه تهران.
لاری شیرازی، روح‌‌الله (1389). شر‌ف‌نامه،مکاتبات دیوانی ایالت فارس و لارستان در دورة صفویه، تصحیح و تحقیق محمدباقر وثوقی، با همکاری خدیجه عالمی و منوچهر ایزدنیا، تهران: کتاب‌خانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
لمبتون، آن.ک.س (1345). مالک و زارع در ایران، ترجمة منوچهر امیری، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
لمبتون، آن.ک.س (1363). سیری در تاریخ اجتماعی ایران بعد از اسلام، ترجمة یعقوب آژند، تهران: امیرکبیر.
منجم، ملاجلال‌‌الدین (1366). تاریخ عباسی یا روزنامة ملاجلال، ترجمة سیف‌‌الله وحیدنیا، تهران: وحید.
منشی قمی، قاضی احمد بن حسین (1383). خلاصة‌‌التواریخ، تصحیح احسان اشراقی، ج 1، تهران: دانشگاه تهران.
میرزا رفیعا، محمدرفیع بن حسن (1385). دستورالملوک میرزا رفیعا، به کوشش و تصحیح محمد اسماعیل مارچینکوفسکی، ترجمة علی کردآبادی، با مقدمة منصور صف‌‌‌گل، [به سفارش] مرکز اسناد و تاریخ دیپلماسی، تهران: مرکز چاپ و انتشارات وزارت امور خارجه.
میرزا سمیعا، محمدسمیع (1378). تذکرةالملوک، به کوشش محمد دبیرسیاقی، سازمان اداری حکومت صفوی، یا تعلیقات استاد مینورسکی بر تذکرةالملوک، ترجمة مسعود رجب‌‌نیا، با حواشی و فهارس و مقدمه و امعان نظر محمد دبیرسیاقی، تهران: امیرکبیر.
نصیری، میرزا علی‌نقی (1371). القاب و مواجب دورة سلاطین صفویه، تصحیح یوسف رحیم‌‌لو، مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد.
نوایی، عبدالحسین (1347). شاه اسماعیل صفوی، اسناد و مکاتبات تاریخی همراه با یادداشت‌‌های تفصیلی، بی‌‌جا: بنیاد فرهنگ ایران.
واله اصفهانی، محمدیوسف (1380). ایران در زمان شاه صفی و شاه عباس دوم (1038-1071ق) حدیقة ششم و هفتم از روضة هشتم خلد برین، تصحیح و تعلیق و توصیفات و اضافات محمدرضا نصیری، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
ورهرام، غلامرضا (1368). نظام حکومت ایران در دوران اسلامی، پژوهشی در تشکیلات اداری، کشوری و لشکری ایران از عصر مغول تا پایان عصر قاجار، تهران: مؤسسة مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
ابتدای صفحه