تحقیقات تاریخ اقتصادی ایران

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی گروه تاریخ، واحد شبستر، دانشگاه آزاد اسلامی، شبستر، ایران

2 استادیار گروه تاریخ، واحد شبستر، دانشگاه آزاد اسلامی، شبستر، ایران.

3 استادبار گروه تاریخ، واحد ابهر، دانشگاه آزاد اسلامی، ابهر، ایران

10.30465/sehs.2024.40639.1951

چکیده

گسترش روابط ایران با غرب از دوره ناصری موجب آشنایی بیشتر تحصیلکردگان ایرانی با جامعه و اندیشههای جدید سیاسی و اقتصادی رایج در غرب را فراهم کرد و جراید از جمله ابزار مدرن اطلاع رسانی بودند، که میتوانستند بصورت گستردهتری توجه مردم را نسبت به وضعیت عقب ماندگی سیاسی و اقتصادی کشور جلب نموده و جامعه سنتی ایران را با اندیشههای مدرن آشناتر کنند. نشریاتی چون ثریا، اختر، حبلالمتین، پرورش و غیره که به دلیل اختناق حاکم بر کشور در خارج از ایران منتشر و بصورت مخفیانه وارد ایران میشدند؛ نقش مهمی در آغاز اصلاحات و نوسازی اقتصادی دوره مظفری برعهده داشتند. هدف پژوهش حاضر تبیین وضعیت اقتصادی عصر مظفری از منظر مطبوعات و رویکرد اقتصادی آنها نسبت به حل مشکلات در آن دوره است که به روش توصیفی و تحلیلی انجام شده است. یافتههای پژوهشی مقاله نشان میدهد که نویسندگان این جراید با مسایل اقتصادی ایران آشنایی داشته و ضمن اشراف بر تحولات سیاسی و اقتصادی جهان از عقاید اقتصادی غرب نیز مطلع بوده و موضوع اقتصاد از نظر آنان به عنوان مقوله علمی تلقی میشد که باید همگان از آن آگاهی داشته باشند. مطبوعات با این دیدگاه ضمن ریشهیابی مشکلات اقتصادی، برای برونرفت از آن نیز پیشنهادات اصلاحی و متجددانهای را در جراید مطرح میکردند که بنظر میرسد متاثر از عقاید اقتصادی غرب باشند.

کلیدواژه‌ها

کتاب‌نامه:
آجودانی، ماشالله (1382)، مشروطه ایرانی، تهران: نشر اختران.
آریان‌فر، حمیدرضا؛صادق گندمی، مقصودعلی، آغاجری، هاشم، یوسفی‌فر، شهرام(1402)، چالش نساجی سنتی ایران در دوره قاجار با تحولات صنعتی اروپا(1211ق-1344ق)، دوفصلنامه تاریخ اقتصادی ایران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، س12، ش2، پاییز و زمستان، 1-26.
اختر، س4، ش19، 13جمادی الاولی1295ه.ق.
---، س17، ش3، 17محرم1308ه.ق.
---س18، ش7، 23 ربیع الاول 1309ه.ق.
---، س20، ش2، 12 محرم 1311، ه.ق.
---س22، ش28، 4رمضان1313ه.ق
---، س22، ش 32، 2شوال1313ه.ق.
---، س22، ش33، 9شوال1313ه.ق.
---، س22، ش33، سه شنبه 9 شوال 1312،
---، س23، ش6، 1314ه.ق.
---، س23، ش9، 23ربیع الاول1313ه.ق.
---، س23، ش8292، 1314ه.ق.
اشرف، احمد (1359 )، موانع تاریخی رشد سرمایه داری در ایران دوره قاجاریه، تهران: نشر زمینه
اطلاع، س25، ش1، 15محرم1321ه.ق.
انصاری رنانی، قاسم، قنبرعلی کرمانی (1380)، تجارت در دوره قاجاریه، تهران: انتشارات دانشگاه علامه طباطبایی.
ایران سلطانی، س56، ش9، 3جمادی اولای1321ه.ق.
---، س58، ش25، سلخ1323ه.ق.
---، س58، ش19، 12شوال1323ه.ق.
برودل، فرناند(1380)، بازنگری در تمدن مادی و سرمایه داری، تهران:دیگر
بروگش، هانریش(1989).سفری به دربار سلطان صاحبقران، ترجمه محمدکردبچه، تهران: اطلاعات.
بیگدلی، علی(2014)، «نظریات اقتصاددانان کلاسیک درنوشته‌های نخبگان روزنامه نگار دوره قاجار از عهد ناصری تا مشروطه«، پژوهش‌های تاریخی، مقاله 2، دوره 6، شماره 4، اسفند ، 1-16.
بیگدلی، علی؛ سلطانی جلفایی، رقیه(2017).«بررسی اندیشه اقتصادی علی محمدخان کاشانی به استناد به دو روزنامه ثریا و پرورش».تاریخ ایران.ش22. تابستان و پاییز.111-135.
پرورش، س1، ش5، 12ربیع الاول 1318ه.ق/1900م.
---،س1، ش23، 14شعبان1318ه.ق/23نوامبر1900م.
تبریز، س15، دوره3، ش11، دلو1303ش/1925م
تحویلدار، میرزا حسین خان (1967)، جغرافیای اصفهان، به کوشش منوچهر ستوده، تهران: موسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی دانشگاه تهران.
تربیت، س1، ش28، 23محرم1315ه.ق/24ژوئن1897م.
---، س3، ش141، 22محرم1317ه.ق/اژوئن1899
---، س3، ش136، 9ذیحجه1316ه.ق/20آوریل1899م
---، س5، ش228، 11صفر1319ه.ق/20می1901م.
---، س5، ش257، 11صفر1320ه.ق/3مه1902م
---، س5، ش265، 2جمادی الاولی، 1320ه.ق/1902م
---س7؛، ش311، 20محرم1322ه.ق/7آوریل1904م.
---س7، ش347، 6ذی‌قعده1323ه.ق/10ژانویه1905م.
----، س8، ش359، 1323ه.ق/1905م.
---س8، ش363، 27ربیع الاول1323ه.ق/1ؤوئن1905م
---س9، ش422، 12شوال1324ق/19نوامبر1906م
ثریا، س1، ش6، 20رجب1316ه.ق/3دسامبر1898م.
ثریا، س1، ش17، 8شوال1316ه.ق.
---، س1، ش25، 5ذیحجه1316ه.ق.
---، س1، ش30، 10محرم1317ه.ق
---، س1، ش33، غره صفر1317ه.ق
---، س1، ش41، 28ربیع الاول1317ه.ق.
---س1، ش46، 3ربیع الثانی1317ه.ق.
---س1، ش51، 9جمادی الثانی1317ه.ق.
---س2، ش2، 23جمادی الثانی1317ه.ق.
---، س2، ش3، غره رجب1317ه.ق.
---، س2، ش7، 29رجب1317ه.ق.
---س2، ش23، 20ذیحجه1317ه.ق.
---س2، ش26، 4صفر1318ه.ق.
جهاداکبر، ش5، 1325ه.ق.
جمال زاده، محمد علی (1983)، گنج شایگان، تهران: نشر کتاب
چهره‌نما، س1، ش16، 1322ه.ق
---، س2، ش1، 15جمادی الاول 1323ه.ق.
حبل المتین، س11، ش11، جمادی الثانی1321ه.ق.
حبل المتین کلکته، س13، ش8، 1323ه.ق.
---، س13، ش36، 23ربیع الاول1324ق.
----، س23، ش8، 1323ه.ق
حکمت، س14، ش863، غره1323ه.ق.
خلاصه الحوادث، س1، ش847، 24ربیع الاول، 1316ق.
دادخواه، کامران(2003)، «روشنفکران ایرانی و اندیشه اقتصادی(نیمه دوم سده نوزدهم تا نیمه یکم سده بیستم)»، مجله ایران نامه، پاییز ،س21، 300-285.
دارا، جلیل؛ علایی آورگانی، جواد(2021)، ، مقایسه عملکرد نیروهای بازار در روند صنعتی شدذن غرب و ایران(بررسی دوران صفویه تا اواخر پهلوی)»، پژوهش نامه تاریخ اجتماعی و اقتصادی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، س10، ش1، بهار و تانبستان، 127-154.
دولت علیه ایران، ش496، 1278ه.ق/1861م.
---ش506، تخاقوی ئیل1278 ه.ق/1861م.
---ش564، سیچان ئیل1281ه.ق/1862م.
زرگری نژاد، غلامحسین, زارعی، ستار(2015)، «رویکرد انتقادی روزنامه‌های فارسی زبان مصر به وضعیت اقتصادی ایران دردوره ناصری و مظفری»، فصلنامه تاریخ، دوره 10، ش37، تیر. 42-60.
ژید، شارل,ریست، شارل(1975)، تاریخ عقاید اقتصادی، ترجمه کریم سنجابی، ج1، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
سیاح محلاتی (حاج سیاح )، محمد علی(1980)، خاطرات محمد علی سیاح، به کوشش حمید سیاح، تهران: نشر امیرکبیر.
شجاعی دیو کلایی، سیدحسن(2016، 2017)، «ساز و کار و نشانه‌های ادغام ایران در اقتصاد جهانی قرن نوزدهم»، تاریخ ایران، ش21، زمستان و بهار(5/79)، 154-117.
عیسوی، چارلز(1983)، تاریخ اقتصادی ایران( قاجاریه ۱۲۱۵-۱۳۳۲ ه ق)، ترجمه یعقوب آژند، تهران: نشر گسترده
صبح صادق، س2، ش33-34، 16صفر1326ه.ق/1908م.
فرونچی، ناصر(2011)، نگاهی کوتاه به مطبوعات و اوضاع سیاسی دوره قاجار، تبریز: ارگ
فرهنگ، س2، ش55، 13شعبان1297ه.ق/12ژوییه 1880م.
---، س2، ش76، 6محرم1298ه.ق/9دسامبر1881م.
---، س3، ش106، 3شعبان1298ه.ق/10ژوییه1881م.
فلاندن، اوژن(1977)، سفرنامه اوژن فلاندن به ایران در سالهای 1841-1840، چاپ سوم، ترجمه حسین نورصادقی، تهران: کتابفروشی اشراقی.
فلاحت مظفری، س1، ش1، غره جمادی الاول1318ه.ق
---، س1، ش2، 1318ه.ق/1900م.
فلاحت و تجارت، س1، ش12، 15سنبله1297ه.ق
فوران، جان (1999)، مقاومت شکننده: تاریخ تحولات اجتماعی ایران از صفویه تا سال‌های پس از انقلاب اسلامی، ترجمة احمد تدین، تهران: مؤسسة خدمات فرهنگی رسا.
فیوضات، ابراهیم(1995).توسعه صنعتی و موانع آن در ایران.تهران:چاپخش.
قانون، ش1، 1307ه.ق.
---، ش2، شعبان1307ه.ق.
---، ش3، رمضان1307ه.ق.
قبادبخت، منصور(2009)، کشاورزی تجاری دوره قاجاریه. فصلنامه تاریخ ایران.، تابستان، ش5/61. 150-123.
قلاوند، فاطمه؛قلاوند، زهرا(2018)، «خودکفایی اقتصادی در نوشته‌های روزنامه نگاران دوره قاجار(1323-1326ق/1905-909م)»، تاریخنامه خوارزمی، ش22، تابستان، 135-156.
کرزن، ناتیل (1983)، ایران و قضیه ایران، ترجمه وحید مازندرانی، تهران: نشر علمی و فرهنگی.
کمال، س2، ش7، غره ربیع الثانی1319ه.ق.
---، س2، ش12، 15جمادی‌الثانی1319ه.ق.
---، س3، ش7، 1323ه.ق.
لمبتون، کاترین (1996)، ایران عصر قاجار، ترجمه سیمین فصیحی، تهران: نشرجاودان خرد.
مالجو، محمد.(2008).«به بهانه بازخوانی اثری اقتصادی از صدر تاریخ معاصرایران »کتابنامه علوم اجتماعی، ش20، 16تا25.
محیط مافی، هاشم(1984).مقدمات مشروطیت.به کوشش مجیدتفرشی، جوادجان­فدا.تهران:فردوسی، علمی.
مظفری، س1، ش13، غره ربیع الثانی1320ه.ق/1902م.
---، س1، ش15، غره جمادی الثانی1320ه.ق/1902م.
---س1، ش34، غره ربیع الاول1321ه.ق/9مه1902م.
ملکم خان ناظم الدوله(1947)، مجموعه آثارمیرزا ملکم خان، به کوشش و مقدمه محمد محیط طباطبایی، تهران: نشردانش.
ملکم خان ناظم الدوله(2008).نامه‌های میرزا ملکم خان ناظم الدوله. به اهتمام علی اصغر حقدار. تهران: چشمه. نشریات
مهدوی، شیرین (2000)، زندگی نامه حاج محمد حسن کمپانی (امین الضرب)، ترجمه منصوره اتحادیه، فرحناز امیر خانی حسینک لر، تهران: نشر تاریخ ایران.
ناصری، ش1، ش19، غره رجب1312ه.ق
---، س1، ش23، 1312ه.ق.
---س4، ش12، 1315ه.ق.
---س4، ش14، 1315ه.ق.
---س4، ش17، غره ربیع الثانی1315ه.ق.
--- س4، ش24، 1315ه.ق.
---.س5، ش12، 21محرم1316ه.ق.
---س5، ش25، 1316ه.ق.
---، س6، ش11، 1317ه.ق.
---س6، ش19، غره ربیع الثانی1317ه.ق.
---، س6، ش24، 1317ه.ق
---س6، ش26، 11رجب1317ه.ق.
ندای وطن، ، س1، ش86، 1324ه.ق.
---، س2، ش246، 1326ه.ق.
واتسن، گرنت (1969)، تاریخ ایران در دوره قاجاریه از ابتدای قرن نزودهم تا سال 1858، ترجمه وحید مازندرانی، تهران: نشرسخن.