تحقیقات تاریخ اقتصادی ایران

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکترای تاریخ ایران بعد از اسلام، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران

2 استادیار گروه تاریخ، دانشگاه خوارزمی،تهران، ایران

3 دانشیار گروه تاریخ، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران

4 استادیار گروه تاریخ، دانشگاه خوارزمی ، تهران، ایران

10.30465/sehs.2024.46954.1953

چکیده

اکتشاف نفت و شکل‏گیری صنایع در ایران، باعث ظهور طبقۀ جدید کارگر صنعتی شد؛ طبقه‏ای که توانست منشأ تحولات زیادی در تاریخ معاصر ایران شده و به‌عنوان بازیگری فعال در این عرصه، ایفای نقش کند. بیشتر پژوهش‏های انجام شده در زمینه کارگران صنعت نفت، مبتنی بر آثار کتابخانه‏ای و مطبوعات حزبی بوده و کمتر به اسناد آرشیوی و عرایض توجه شده است. خوانش و تحقیق در اسناد عرایض، رویکردی نو در نگارش تاریخ فرودستان است؛ از این رو این مقاله درصدد است با استفاده از عرایض کارگران صنعت نفت ایران (۱۳20-۱۳32) ش. وضعیت رفاهی و مواجهۀ کارگران با این مسائل را بررسی کند. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که کارگران صنعت نفت به‌موازات آگاهی یافتن از حقوق خود به وضعیت رفاهی خود اعتراض کردند. آنها با برپایی اعتصاب و تشکیل اتحادیه‌‏ها، اعتراض خود را نشان داده و امتیازات مهمی کسب کردند. روش این پژوهش، توصیفی-تحلیلی است و اطلاعات لازم از طریق بررسی منابع، مدارک و اسناد عرایض، با رویکرد تاریخی و سند شناسانه گردآوری ‌شده‌اند. حدود و نقطه تمرکز مکانی و زمانی و موضوعی پژوهش، ایران دوره پهلوی دوم، از شهریور ۱۳۲۰ ش. تا کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ ش است.

کلیدواژه‌ها

کتب فارسی
آبراهامیان، یرواند (۱۳۷۷)، ایران بین دو انقلاب، ترجمه: احمد گل‌محمدی و محمدابراهیم فتحی، تهران:‌ نی.
احسانی، کاوه (۱۳۹۸)، محیط مصنوع و شکل‌گیری طبقه کارگری صنعتی؛ تاریخ اجتماعی کار در صنعت نفت‌ ایران (۱۹۴۱/۱۲۸۷-۱۳۲۰ ش)، ترجمه: مارال لطیفی، تهران: شیرازه کتاب.
افتخاری، یوسف (۱۳۷۰)، خاطرات دوران سپری شده؛ خاطرات و اسناد یوسف افتخاری، ۱۳۲۶ - ۱۲۹۹)، به کوشش: کاوه بیات و مجید تفرشی، تهران: فردوس.
بشیریه، حسن، (۱۳۷۴)، جامعه شناسی سیاسی؛ نقش نیروهای اجتماعی در زندگی سیاسی، تهران: نی.
بیانیه هیئت مدیرة اتحادیه‌های کارگران نفت، بهمن ۱۳۲۵، وزارت کشور، استانداری ششم، شماره ۱۱۴۷، پیوست یک‌ برگ، تاریخ ۰۹/۱۱/۱۳۲۵ از اسناد ملی، سری ن، ش ۱۴-۱۱۶۰۰۷.
بهرام یگانگی، اسفندیار (1400)، تحولات پولی و مالی ایران از 1875 تا 1932، ترجمۀ احمد میدری، تهران: دنیای اقتصاد.
جوانشیر، ف.م (۱۳۵۹)، قیام ۲۳ تیر؛ گوشه‌ای از مبارزات کارگران نفت خوزستان، تهران: حزب توده.
حافظیان، فاطمه (۱۳۸۰)، تشکل‌های کارگری و کارفرمایی در ایران، تهران: اندیشه برتر.
رهبری، صفورا (۱۴۰۱)، آقایان علیه آقایان، تهران: خوب.
ساتن، الول (۱۳۷۲)، نفت ایران، ترجمه: رضا رئیس طوسی، تهران: صابرین.
صابری، شیدا و کریم سلیمانی (1396)، معرکۀ نفت؛ مروری بر واکنش‏های عمومی در بستر نهضت ملی، تهران: نگارستان اندیشه.
طرفی، عباسِ (1383)، مدیران صنعت نفت ایران، جلد اول، تهران: عباس طرفی.
عباسی شهنی، دانش (۱۳۸۲)،  تاریخ مسجد سلیمان (تاریخ تحولات صنعت نفت)، تهران:‌ هیرمند.
فاتح، مصطفی (۱۳۸۴)، ۵۰ سال نفت ایران، تهران: علم.
فرمانفرمایان، منوچهر (۱۳۷۷)، خون و نفت، ترجمه: مهدی حقیقت‌خواه، تهران: ققنوس.
فلور، ویلم (۱۳۷۱)، اتحادیه‏های کارگری و قانون کار در ایران، ترجمه: ابوالقاسم سری، تهران: توس.
فلور، ویلم (۱۴۰۱)، طبقه کارگران و صنعت در ایران (۱۳۲۰-۱۲۲۹)، ترجمه: رضا آذین، تهران:‌ خزه.
کامبخش، عبدالصمد (۱۳۶۰)، شمه‌ای درباره تاریخ جنبش کارگری ایران: سوسیال دموکراسی انقلابی، حزب کمونیست ایران، حزب توده ایران، بی‌جا: حزب توده ایران.
کدی، نیکی (۱۳۹۰)، ریشه‌های انقلاب ایران، ترجمه: عبدالرحیم گواهی، تهران:‌ علم.
لاجوردی، حبیب (۱۳۶۹)، اتحادیه‌های کارگری و خودکامگی در ایران، ترجمه: ضیاء صدقی، تهران: نشر نو.
لسانی، ابوالفضل (۱۳۵۷)، طلای سیاه یا بلای ایران، تهران: ‌امیرکبیر.
لهسائی زاده، عبدالعلی (۱۳۹۴)، جامعه‌شناسی آبادان، تهران: گیان مهر.
 
اسناد
کمام (مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی)، ۰۰۰۰۸-۱۹۰۲۲۱-۰۱
کمام (مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی)، ۲۸۰-۶-۱۱-۲۵۲-۱۶
کمام (مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی)،  ۲-۱-۱۶۴-۱۳۷۶-۱-۱۰۶۳
ساکما (سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران)، ۸۴۲۱۶-۲۴۰
ساکما (سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران)،  ۴۹۰۷۰-۲۴۰
ساکما (سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران)،  ۰۰۰1-۰۶۵۰۸۶-۳۱۰
ساکما (سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران)، ۰۰۸۸-۰۵۸۴۶۶-۲۳۰
ساکما (سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران)،  ۰۰۱۴-۰۵۸۴۶۶-۲۳۰
ساکما (سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران)،  ۰۰۱۸-۰۵۸۴۶۶-۲۳۰
ساکما(سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران)،  ۰۰۰۱ و ۰۰۰۲-۰۴۰۳۴۹-۳۱۰
مُتما (اسناد مؤسسه مطالعات معاصر ایران)، ۶۵ -۲۹۷۵-۵
متما(اسناد مؤسسه مطالعات معاصر ایران)، ۰-۰-۵۱۰۳۸-۰
موزه و مرکز اسناد صنعت نفت ایران، ۱۷۰۹۰۱
موزه و مرکز اسناد صنعت نفت ایران، ۱۸۱۹۶۸
موزه و مرکز اسناد صنعت نفت ایران، ۱۸۱۹۸۸
موزه و مرکز اسناد صنعت نفت ایران، ۷۳۷۶۲
موزه و مرکز اسناد صنعت نفت ایران، ۴۱۱۹۸
موزه و مرکز اسناد صنعت نفت ایران، ۱۰۱۹۷۸
 
مقالات
پروین، محمد (۱۳۴۵)، «شورای متحده مرکزی و کارگران ایران»، مسائل ایران، شماره ۳۹، (۳۲-۳۶)
ططری، علی (۱۳۸۸)، «بررسی جایگاه عریضه در پژوهش‌های اسنادی»، پیام بهارستان، سال دوم، شماره ۴، (476-465)
شوهانی، سیاوش (۱۳۸۹)، «عرایض، رهیافتی به تاریخ فرودستان» (بررسی اسناد و عرایض مجلس شورای ملی)، گنجینه اسناد، دوره ۲، شماره ۳ (پیاپی ۷۹)، (78-42)
شیرین‌کام، فریدون (۱۳۹۳)، «کالبدشکافی کمیسیون عرایض در جامعه ایران»، اسناد بهارستان، شماره 4، (142-129)
محمدی، محمدحسین (۱۳۹۰)، «بررسی و تحلیل نحوه نگرش و مطالبات مردمی از مجلس شورای ملی در دوره پهلوی اول»، اسناد بهارستان، (362-341)

 

روزنامه‏ها و مجلات

اخبار هفته، ۱۱/۰۶/۱۳۲۸، شماره 147.
بسوی آینده، ۱۱/0۱/۱۳۳۱، شماره ۲۳۵.
ظفر، 0۵/0۳/۱۳۲۵، شماره ۲۶۵.
نامه رهبر، شماره، ۱۷/۱۲/۱۳۲۴، شماره 667.
نامه رهبر، 0۶/0۳/۱۳۲۵، شماره ۷۲۷.
 
سایت‌های رایانه‌ای
سامانۀ قوانین مجلس شورای اسلامی؛ مجموعه قانون کار و قوانین بیمه‏های اجتماعی، به کوشش کاظم ایروانی، تهران: سیروس، بی‏تا؛ https://qavanin.ir/Law/PrintText/164494