نوع مقاله : علمی-ترویجی

نویسندگان

1 استادیار گروه تاریخ، دانشگاه شهید چمران اهواز

2 دانشجوی دکتری تاریخ ایران اسلامی /دانشگاه شیراز

چکیده

اقشار و اقوام گوناگونی در تشکیل جماعات دیاسپورایی مسلمانان در مالابار مؤثر بودند که از دو گروه بومی و مهاجر و یک گروه دورگه تشکیل می‎شد، اما شامل اقشار متنوعی بود که از حاکمان محلی هند، «بازرگانان غریب و شهری (بومی)» تا دلال‎های دورگۀ هندو ـ مسلمان (ماپیله) را دربرمی‌گرفتند. صوفیان ایرانی نیز در این جوامع حضور داشتند. به نظر می‎رسد که در این نوع جوامع دیاسپورایی، نوع رابطه میان این اقشار و سازوکارِ این ارتباط تحت‎تأثیر کسانی شکل می‎گرفت که قدرت خود را از نفوذ و منزلت اجتماعی به‎دست‎می‎آوردند. از این رو، مقالۀ حاضر بر آن است که با روش تحقیق تاریخی و با رویکرد توصیفی ـ تحلیلی، با مدّ نظر قراردادن الگوی نظری دیاسپورا، جایگاه و نقش صوفیان یادشده را در دیاسپورای مسلمانان در سواحل مالابار بررسی کند. یافته‎های تحقیق در جهت تأیید فرضیه بوده و حاکی از آن است که صوفیان به‎عنوان تأمین‎کنندۀ فضای تعامل و همکاری و تفاهم میان جماعات مهاجر و بومی در درون جوامع دیاسپورای مسلمانان عمل می‎کردند.

کلیدواژه‌ها

ابن عثمان، محمود (1333). فردوس المرشدیه فی اسرار الصمدیه، تصحیح ایرج افشار، تهران: کتابخانة دانش.
ابن‎بطوطه، محمدبن‎عبدالله (1376). سفرنامۀ ابنبطوطه، ترجمۀ علی موحد، چ 6، تهران: آگه.
ابوالفداء، اسماعیل‎بن‌علی (1349). تقویمالبلدان، ترجمۀ عبدالمحمد آیتی، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
الادریسی، محمد بن ‎محمد (1992). نزهۀالمشتاق، تصحیح فؤاد سزگین، فرانکفورت: معهد تاریخ العلوم العربیه و الاسلامیه.
بداؤنی، عبدالقادر (1380). منتخبالتواریخ، تصحیح مولوی احمد صاحب و توفیق سبحانی، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
برنی، ضیاءالدین (1957). تاریخ فیروزشاهی، تصحیح شیخ عبدالرشید، علیگره: شعبة تاریخ مسلم یونیورسیتی علی گره.
تاج‎الدین، قاضی حسن (1982). تاریخ اسلام دیبا محل، تحقیق هیکوایتشیاجیما، طوکیو.
تاراچند (1374). تأثیر اسلام در فرهنگ هند، ترجمۀ علی پیرنیا و عزالدین عثمانی، تهران: پاژنگ.
جعفری، جعفر بن ‎محمد بن ‎حسن (1384). تاریخ یزد، به کوشش ایرج افشار، چ 3، تهران: علمی و فرهنگی.
جوزجانی، منهاج‎الدین سراج (1363). ‌طبقات ناصری، تصحیح عبدالحی حبیبی، ج 2، تهران: دنیای کتاب.
الحسنی، عبدالحی ‎بن ‎فخرالدین (1962). نزهۀ الخواطر و بهجۀ المسامع و النواظر: تحت مراقبه محمد عبدالمعیدخان، حیدرآباد دکن: مجلس دایرۀ‎المعارف عثمانیه.
الحموی، یاقوت (بی‎تا). معجمالبلدان، تحقیق عبدالرحمن المرعشی، بیروت: دارالحیاء التراث ‎العربی و مؤسسۀ التاریخ العربی.
حمیدالله، محمد (1384). سلوک بینالمللی دولت اسلامی، ترجمۀ سید مصطفی محقق داماد، تهران: مرکز نشر علوم اسلامی.
الخزرجی، علی‎بن‎حسن (1983). العقود الؤلؤئیه فی تاریخ الدوله الرسولیه، تصحیح محمد بسیونی عسل، الطبعه الثانیه، الجزء الاول، صنعا: مرکز الدراسات و البحوث الیمنی.
الدمشقی، جعفربن‎علی (1999). الاشاره الی محاسنالتجاره، تحقیق محمود الارناؤوط، بیروت: دارصادر.
دهلوی، امیرخسرو (1976). قرانالسعدین، با مقدمة احمد حسن دانی، اسلام‎آباد: مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان.
دهلوی، امیرخسرو؛ دولرانی و خضرخان، اصل نسخه در کتابخانة ملی روسیه (دورن، 397). نسخة کپیه در مرکز اسناد و تاریخ دیپلماسی وزارت خارجه، مجموعة آثار بقعة شیخ صفی‎الدین اردبیلی (فروست، 62).
دهلوی، حسن (1377). فوائدالفؤاد: ملفوظات خواجه نظامالدین اولیاء، تصحیح محمد لطیف ملک و محسن کیانی، تهران: روزنه.
رشیدالدین، فضل‎الله همدانی (1384). جامعالتواریخ (تاریخ هندو سندو کشمیر)، تصحیح محمد روشن، تهران: میراث مکتوب.
رضوی، اطهر عباس (1380). تاریخ تصوف در هند، ترجمة منصور معتمدی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
سمرقندی، کمال‎الدین عبدالرزاق (1383). مطلع سعدین و مجمع بحرین، تصحیح دکترعبدالحسین نوایی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
السیهرندی، یحیی‎بن‎احمد (1382). تاریخ مبارکشاهی، تصحیح محمد هدایت حسین، تهران: اساطیر.
عفیف، شمس سراج (1385). تاریخ فیروزشاهی، تصحیح ولایت حسین، تهران: اساطیر.
فهمی، عبدالعزیز عبدالسلام (1357). ایرانی‌ها و شرق آفریقا، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
فیتزجرالد، ادوارد (1376). تاریخ فرهنگ چین، ترجمۀ اسماعیل دولتشاهی، تهران: علمی و فرهنگی.
کاتب، احمدبن‎حسین‎بن‎علی (1345). تاریخ جدید یزد، به کوشش ایرج افشار، تهران: فرهنگ ایران‎زمین.
لهسایی‎زاده، عبدالعلی (1368). نظریات مهاجرت، شیراز: نوید شیراز.
مبارکشاه مرورودی، فخرالدین (1927). تاریخ فخرالدین مبارکشاه، تصحیح ادوارد دنیسون روس، لندن: مدرسۀ السنۀ شرقیه.
نجومیان، امیرعلی (1391). دورۀ آموزشی «نظریۀ مهاجرت»، تهران: شهر کتاب مرکزی.
وصاف‎الحضرۀ شیرازی، فضل‎الله‎بن‎عبدالله (1338). تاریخ وصافالحضره، بمبئی: بی‎نا.
یاجیما، هیگوئیچی (1975). «تجارت دریای هند در دورۀ امپراتوری مغول»، ترجمۀ ریوکو واتابه، (متن ژاپنی در مجلة) Toyo Gakuho, ,Vol.57,No ,3-4, p7-28 . (ترجمة فارسی منتشر نشده است).
یوسف صدیق، محمد (2004). رحله مع النقوش الکتابیه الاسلامیه فی بلادالبنغ الدراسه تاریخی هحضاریه، دمشق: دارالفکر.
 Chaffee, John (2008). “Muslim Merchants and Quanzhou in the Late Yuan-Early Ming: Conjectures on the Ending of Medieval Muslim Trade Diaspora”, In Angela Schotenhammer (ed.), The East Asian Mediterranean-Maritime Crossroads of Culture, Commerce, and Human Migration, Wiesbaden: Otto Harrassowitz.
Eberhard, Wolfard (1955). A History of China, London: Rotethedge and Kegan Paul.
Habib, Irfan (1982). An Atlas of the Mughal Empire, Delhi: Aligarh Muslim University; New York: Oxford University.
Yokkaichi, Yasuhiro (2008). “Chinese and Muslim Diasporas and the Indian Ocean Trade Networks Under Mongol Hegemony”, In Angela Schotenhammer (ed.), The East Asian Mediterranean-Maritime Crossroads of Culture: Commerce, and Human Migration, Wiesbaden: Otto Harrassowitz.
Schiller, Nina Glick (2010). “A Global Perspective on Transnational Migration: Theorizing Migration without Methodological Nationalism”, Diaspora and Transnationalism: Concepts, Theories and Methods, Rainer Bauböck and Thomas Faist (eds.), Amsterdam: University Press.