نوع مقاله : علمی-پژوهشی
نویسنده
دانش آموخته دکتری تاریخ، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، ایران
چکیده
برات دیوانی، ابزار اصلی پرداخت‌های دولتی در دوران پیشامدرن (پیش از مشروطیت) ایران بود. این سند دیوانی انواع مختلفی داشت و مستوفیان به‌عنوان تنظیم‌کنندۀ آن، هر برات را به‌منظور پرداختی مشخص صادر می‌کردند. عصر قاجار از نظر تنوع برات‌های دیوانی بسیار حائز اهمیت است، چرا که دست‌کم 50 نوع برات مختلف در منابع این دوره شناسایی شده است. در دو پروندۀ موجود در آرشیو ملی ایران، 22 برات با عنوان نان وجود دارد که در نوع خود منحصربهفرد هستند، چرا که تاکنون در منابع تاریخی هیچ اشاره‌ای به وجود این نوع برات دیوانی نشده است. در این مقاله تلاش خواهیم کرد در خلال سندشناسی و تحلیلِ محتوای این براتِ منحصربهفرد، به این پرسش پاسخ دهیم که در دورۀ قاجار نان دولتی به چه کسانی تعلق می‌گرفت و حکومت برای تخصیص نان از چه سازوکاری استفاده می‌کرده است. روش پژوهش در این مقاله مبتنی بر توصیف و تحلیل داده‌های اسنادی به ویژه اسناد بیوتات سلطنتی، وزرات پست و تلگراف و اسناد موسوم به دفاتر توجیهات عصر قاجاریه است.
بر اساس یافته‌های این پژوهش، ساختار سندشناسی برات نان کاملاً شبیه به سایر برات‌های دیوانی است و شناخت این ساختار به پژوهشگر این امکان را می‌دهد که برات نان را به‌سهولت از بین سایر اسناد مالی شناسایی کند. همچنین، تحلیل محتوای برات‌ها نشان می‌دهد که نان دولتی به شماری از کارکنان بیوتات سلطنتی از جمله عملجات اندرونی و عملجات کارخانه تعلق می‌گرفته و حکومت قاجار با استفاده از برات‌هایی با عنوان تسلیم، جیره و نان، بین سال‌های 1254 و 1268 قمری، به این کارکنان به‌صورت مستمر نان داده است.
کلیدواژه‌ها
)