نوع مقاله : علمی-ترویجی

نویسندگان

1 استادیار گروه تاریخ/دانشگاه تهران

2 دانشجوی دکتری تاریخ/دانشگاه تهران

چکیده

عصر قاجار، دوره تعامل گسترده ایران با دنیای غرب بود که موجب آشنایی ایرانیان با علوم نوین و تأسیس کارخانه‌های جدید و از سوی دیگر بسط سلطه بیگانگان بر کشور شد. هدف این پژوهش، بررسی ارتباط علوم مدرن و آموزش جدید با راه‌اندازی کارخانجات در کشور و ارزیابی برخی عواملی است که موجب عدم شکوفایی صنایع کشور شد. یافته‌های این پژوهش که با استفاده از اسناد و منابع و به شیوه توصیفی-تحلیلی صورت گرفته است، نشان می‌دهد که به رغم رویکرد کاربردی تحولات در ایران که منجر به تاسیس کارخانجات شد، عدم اهتمام دولتمردان به گسترش کارخانجات، واردات انبوه کالا، ناامنی و فقدان راه‌های مواصلاتی و نیز ناآگاهی تجار ایرانی از سیاست‌های استعماری دول خارجی و نیاز آنان به مواد خام ارزان و بازار فروش مناسب، رقابت شدیدی در عرصه تولیدات پدید آورد که در نهایت به شکست کارخانه‌های نوظهور انجامید.

کلیدواژه‌ها

آبراهامیان، یرواند(1389). ایران بین دو انقلاب، ترجمه احمد گل‌محمدی و محمدابراهیم فتاحی، تهران: نشر نی.
آدمیت، فریدون(1385). امیرکبیر و ایران، تهران: خوارزمی.
اسناد موجود در سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران.
اشرف، احمد(1359). موانع تاریخی رشد سرمایه‌داری در ایران- دوره قاجاریه، تهران: زمینه.
اعتمادالسلطنه، محمد حسنخان(1377). روزنامه خاطرات اعتمادالسلطنه، مقدمه ایرج افشار، تهران: امیرکبیر.
اعتمادالسلطنه، محمد حسنخان (1374). چهل سال تاریخ ایران (المآثر والآثار)، به کوشش ایرج افشار، تهران: اساطیر.
افضل­الملک، غلامحسین(1361). افضل‌التواریخ، تصحیح منصوره اتحادیه و سیروس سعدوندیان، تهران: نشر تاریخ ایران.
پولاک، یاکوب ادوارد(1361). سفرنامه پولاک - ایران و ایرانیان، ترجمه کیکاوس جهانداری، تهران: خوارزمی.
ترابی فارسانی، سهیلا(1392).  از مجلس وکلای تجار تا اتاق ایران، مقدمه محمد نهاوندیان، تهران: کتابخانه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
جمالزاده، سیدمحمدعلی(1362).  گنج شایگان، تهران: کتاب تهران.
حائری، عبدالهادی(1378). نخستین رویارویی‌های اندیشه‌گران ایرانی با دورویه تمدن بورژوازی غرب، تهران: امیرکبیر.
خاوری، میرزا فضل‌الله شیرازی(1380). تاریخ ذوالقرنین، تصحیح ناصر افشارفر، تهران: انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
دنبلی، عبدالرزاق(1241ق). مآثرالسلطانیه، تبریز: بی‌نا.
رنه دالمانی، هنری(1335).  سفرنامه از خراسان تا بختیاری، تهران: امیرکبیر.
روزنامه اختر، شماره 50، 26 ذی‌الحجه 1304ق و شماره 9، 30 صفر 1305ق و شماره 42، 24 شوال 1305ق و شماره 28، 25 رجب 1306ق.
روزنامه حبل‌المتین، شماره 40 ، 25 جوادی‌الاول 1319ق  و  شماره 48، 9 جمادی‌الثانی 1319ق.
روزنامه دولت علیه ایران، شماره 509، 16 جمادی‌الثانی 1278ق.
روزول پالمر، رابرت، (1384). تاریخ جهان نو، ترجمه ابوالقاسم طاهری، تهران: امیرکبیر.
حکمت،میرزا علی اصغرخان(1382). ره‌آموز حکمت- یادداشت‌های روزانه سفر تهران میرزا علی‌اصغر خان حکمت شیرازی(1382). به اهتمام سیدمحمد دبیرسیاقی، قزوین: حدیث امروز.
زندیه، حسن (1392).  تحول نظام قضایی ایران در دوره پهلوی اول، تهران: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
ژوبر، پیرامده (1347). مسافرت در ارمنستان و ایران، ترجمه علیقلی اعتماد مقدم، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
سرمد، غلامعلی (1372). اعزام محصل به خارج از کشور (در دوره قاجاریه) ، تهران: چاپ و نشر بنیاد.
سپهر، محمدتقی (1377). ناسخ التواریخ، تحقیق جمشید کیانفر، تهران: اساطیر.
سیاسی، علی‌اکبر (1386). گزارش یک زندگی، تهران: اختران.
شیرازی، میرزا صالح (1362). گزارش سفر میرزا صالح شیرازی، ویرایش همایون شهیدی، تهران: راه نو.
صادقی، زهرا (1387). سیاست‌های صنعتی در دوران رضاشاه(1304-1320)، تهران: خجسته.
صدیق، عیسی (1352). یادگار عمر- خاطراتی از سرگذشت دکتر عیسی صدیق، تهران: چاپخانه مروی.
صیامی دودران، زهرا (1381). چرا صنعتی نشدیم- بررسی تاریخی موانع توسعه صنعت در ایران، تهران: امیرکبیر.
طالبوف، عبدالرحیم بن ابوطالب (1312ق). سفینه طالبی یا کتاب احمد، اسلامبول: مطبعه اختر.
عبده، جلال (1368). چهل سال در صحنه قضایی-سیاسی-دیپلماسی ایران و جهان، ویرایش مجید تفرشی، تهران: موسسه خدمات فرهنگی رسا.
عیسوی، چارلز (1362). تاریخ اقتصادی ایران (عصر قاجار 1332 – 1215 ق)، ترجمه یعقوب آژند، تهران: گستره.
عین‌السلطنه (1374). روزنامه خاطرات عین‌السلطنه، تصحیح مسعود سالور و ایرج افشار، تهران: اساطیر.
فشاهی، محمدرضا (1360). تکوین سرمایه‌داری در ایران، تهران: نشر گوتنبرگ.
فوران، جان (1382). مقاومت شکننده- تاریخ تحولات اجتماعی ایران، ترجمه احمد تدین، تهران: موسسه خدمات فرهنگی رسا.
قائم مقامی، جهانگیر (1350). «مساله لازاریها در ایران»، بررسی‌های تاریخی، بهمن و اسفند، شماره 37.
کرزن، جورج ناتانیل (1380). ایران و قضیه ایران، ترجمه غلامعلی وحید مازندرانی، تهران: علمی فرهنگی.
گاسپار، دروویل (1370). سفر در ایران، ترجمه منوچهر اعتماد مقدم، تهران: شباویز.
مراغه‌ای، زین‌العابدین (1357). سیاحتنامه ابراهیم بیک، بی‌جا: سپیده.
مجله عصر حدید، شماره 2، اسفند 1306.
محبوبی اردکانی، حسین (1370). تاریخ موسسات تمدنی جدید در ایران، تهران: دانشگاه تهران.
محبوبی اردکانی، حسین (1344). «دومین کاروان معرفت»، مجله یغما، شماره 221.
مستوفی، عبدالله (1384). شرح زندگانی من، تهران: زوار.
مینوی، مجتبی (1332). « اولین کاروان معرفت »، مجله یغما، شماره 62.
نظری، محسن (1369). «سهم بازار و برنامه در شکل‌گیری و رشد صنایع – بررسی علل و موانع تاریخی رشد صنعتی در ایران»، مجله اطلاعات سیاسی اقتصادی، شماره 36.
نوایی، عبدالحسین و ملک‌زاده، الهام (1382). دانشجویان ایرانی در اروپا- اسناد مربوط به اعزام محصل ازسال 1307تا1313، تهران: سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران.
وطن‌خواه، مصطفی، (1380)موانع تاریخی توسعه‌نیافتگی در ایران، تهران: انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
هاشمیان، احمد (1379). تحولات فرهنگی ایران در دوره قاجاریه و مدرسه دارالفنون، تهران: موسسه جغرافیایی و کارتوگرافی سحاب.
هدایت، مهدیقلی‌خان (1385). خاطرات و خطرات، تهران: زوار.
Deighton, Lee. C (1971). The Encyclopedia of education, New York: Macmillian Company and the free press, 10 volume.
Koyagi, Mikiya (2009). " Modern education in Iran during the Qajar .