نوع مقاله : علمی-پژوهشی
نویسنده
استادیار گروه تاریخ دانشگاه فرهنگیان
چکیده
مهاجرت یکی از پدیده‌های جمعیتی دارای اهمیت از دیدگاه اقتصادی و اجتماعی است که چه در درون مرزهای یک کشور صورت پذیرد و چه برون‌مرزی باشد، پیامدهای مثبت و منفی کوتاه‌مدت و بلندمدت بر ابعاد گوناگون ساختاری جامعه مهاجر‌فرست و مهاجرپذیر دارد. جامعه ایران در دوره پهلوی اول نیز به شکل گسترده‌ای با انواع مهاجرت روبرو بود و سیاست‌های دولت در روند مهاجرت‌ها و پیامدهای آن تاثیر شایان توجهی داشت. مرزهای شرقی ایران به سبب موقعیت ویژه جغرافیایی (به‌عنوان منطقه‌ای مرزی) و جایگاه اقتصادی (مسیر تجاری ابریشم)، نقش مهمی در نظام مهاجرت برون‌مرزی ایران داشته و پذیرای اقوام ساکن در کشورهای همسایه (هزارة افغانستان، سیک‌ها و پشتوها از هند و پاکستان) بود. افزون‌بر مهاجرپذیری مرزهای شرقی در این دوره، مهاجرت گروهی از ساکنان مرزی ایران در این منطقه به آن سوی مرزها نیز شایان توجه است. اسناد موجود بیانگر مهاجرت (اجباری و اختیاری) گسترده مردمان ساکن در منطقه مرزی زورآباد در دوره پهلوی اول است. این مقاله با استفاده از روش توصیفی-تحلیل و ضمن بررسی منابع اسنادی و کتابخانه ای موجود درصد است تا ضمن پرداختن به شرایط مزارع و املاک منطقه بعد از مهاجرت ساکنان بومی، اقدامات دولت برای اداره املاک و زمین‌های زراعی را تحلیل و بررسی کند. داده‌های موجود بیانگر آن است که مهاجرت (اجباری و اختیاری) ساکنان بومی منطقه در پی حادثه زورآباد سبب تخلیه روستاها و مزارع از نیروی انسانی شد. با توجه به موقعیت جغرافیایی آن، به‌عنوان منطقه‌ای مرزی که از سالیان قبل با کشور همسایه بر سر خط مرزی اختلاف وجود داشت، حفظ جمعیت انسانی و همچنین کشاورزی منطقه جهت تثبیت حاکمیت سیاسی ایران بر منطقه ضروری بود. از اینرو دولت سعی کرد با اقدامات حمایتی از جمله جایگزینی عشایر خاوری (افغان‌های بربری)، اجاره املاک ضبط شده و.. این مساله را حل کند؛ اما بی‌انگیزیگی نیروی کار و در نتیجه سکونت کوتاه‌مدت در املاک این منطقه و مهاجرت به سایر مناطق سبب بی‌نتیجه‌ماندن اقدامات دولت شد. سرانجام دولت سعی کرد با اجاره‌دادن املاک به شرکت‌های فلاحتی و همچنین رفع مشکلات حقوقی مالکیت املاک، شرایط منطقه را سامان دهد.
کلیدواژه‌ها
)