تحقیقات تاریخ اقتصادی ایران

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری رشته تاریخ دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه بین المللی امام خمینی قزوین

2 دانشیار گروه تاریخ دانشگاه بین المللی امام خمینی

10.30465/sehs.2025.47200.1954

چکیده

اصفهان به واسطه موقعیت جغرافیایی – راهبردی و همچنین استعدادهای طبیعی، از همان قرون اولیه و خاصه در مقطع زمانی مورد اشاره، مورد توجه کانون های قدرت قرار داشت. پژوهش حاضر در صدد است که با روش توصیفی – تحلیلی و با تکیه بر منابع تاریخی - جغرافیایی به این پرسش پاسخ دهد که تاثیر سیاست های اقتصادی – مذهبی آل بویه و سلاجقه بر اقتصاد اصفهان (مطالعه موردی صادرات) چگونه بوده و چه نقاط اشتراک و افتراقی بین این دو دوره وجود داشته است؟ یافته های پژوهش حاکی از آن است که در دوره نخست حکومت، با وجود وقوع حوادث مختلف مخرب، به واسطه شم اقتصادی نخستین امیران این دو سلسله، برنامه های برای بهبود وضعیت اقتصادی این سرزمین پیاده شد. در دوره اوج قدرت، امیران آل بویه با اجرای اقداماتی زیرساخت های لازم برای رونق صادرات اصفهان را فراهم کردند اما در ایام سلاجقه به واسطه مباحث مختلف اقتصاد اصفهان از برخی جوانب صدمه دید. در دوره انحطاط سیاسی آل بویه، برخی حاکمان بویه توجه خاصی برای حفظ منافع گروه های مختلف اقتصادی از خود نشان دادند. بعد از مرگ سلطان محمد سلجوقی، وقوع حوادث مختلف، موجب افول حیات اقتصادی اصفهان گشت. در ایام فروپاشی سیاسی هر دو سلسله، اصفهان صحنه درگیری های متعدد قرار داشته و اوضاع اقتصادی این سرزمین به شدت دچار بحران شده و جریان صادرات آن قطع گشت

کلیدواژه‌ها

منابع
ابن اثیر، عزالدین، 1383، کامل فی التاریخ، ، ترجمه حمید رضا آژیر، تهران، انتشارات اساطیر
ابن حوقل، 1366، صورةالارض، با ترجمه جعفر شعار، انتشارات امیر کبیر
ابن فقیه، 1349، مختصر البلدان، تهران، بنیاد فرهنگ ایران
ابو نعیم، احمد بن عبدالله، 1410 هـ-1990م، تاریخ اصفهان المحقق: سیدکسروی حسن، بیروت: دار الکتب العلمیة –
اصطخری، ابو اسحاق ابراهیم بن محمد، 1346، مسالک و ممالک، به اهتمام ایرج افشار، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب
اصفهانی، حمزه ابن حسن؛1346، تاریخ سنی ملوک الأرض و الأنبیاء (تاریخ پیامبران وشاهان)، ترجمه ‌ جعفر شعار،تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران
بلاذری، 1337، فتوح البلدان، ترجمه محمد توکل، تهران، نشر نقره
بنداری، فتح بن علی، 2536، تاریخ سلسله سلجوقی، تهران: بنیاد فرهنگ ایران
جیهانی، ابو القاسم،1368، اشکال العالم، ترجمه علی بن عبدالسلام، تعلیقات فیروز منصوری، مشهد: شرکت به نشر آستان قدس رضوی
حدود العالم من المشرق إلی المغرب، 1361، نویسنده نامعلوم، به کوشش منوچهر ستوده، تهران: کتابخانه طهوری
خواند میر، غیاث الدین بن همام، 1372، روضة الصفا، تلخیص عباس زریاب، تهران، انتشارات علمی
ذهبی، شمس الدین، 1405 هـ / 1985 م، سیر اعلام النبلاء، المحقق : مجموعة من المحققین بإشراف شیخ شعیب الأرناؤوط الناشر : مؤسسةا لرسالة
راوندی، محمد بن علی، 1921 م، راحة الصدور و آیة السرور در تاریخ آل سلجوق، تصحیح محمد اقبال، مطبعة  بریل در لندن
راوندی، محمد بن علی، راحة الصدور و آیة السرور، تصحیح محمد اقبال، تهران: اساطیر، 1386
سمرقندی، دولتشاه، تذکرة الشعراء، تصحیح ادوارد برون، تهران، اساطیر، 1382
الصابی، أبوالحسن الهلال، بی تا، حفة الأمراء فی تاریخ الوزراء، المحقق: عبد الستارأحمد فراج الناشر: مکتبةالأعیان
صفدی، صلاح الدین خلیل بن أیبک، 1420هـ- 2000م، الوافی بالوفیات، المحقق: أحمد الأرناؤوط وترکی مصطفى،بیروت: دار إحیاء التراث
طوسی، خوجه نظام الملک، 1344، سیاست نامه با حواشی و تصحیح محمد قزوینی، تهران، کتابفروشی زوار
عاملی، اولیا الله، تاریخ رویان، تهران: کتابخانه اقبال، 1313
عتبی، ابو نصر محمد،1334، تاریخ یمینی، ترجمه جرفادقانی، تهران: کتابفروشی ابن سینا
العرینی، السید الباز، الإقطاع فی الشرق الأوسط: منذ القرن السابع حتی القرن الثالث عشر المیلادی: دراسة مقارنة، حولیات کلیة الآداب (جامعة عین شمس) ینایر 1957 - المجلد 4 (‎36 صفحه - از 113 تا 148)
قمی، نجم الدین ابو الرجا، تاریخ الوزراء، گوشش محمد تقی دانش پژوه، تهران، موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، 1363
کرمانی افضل الدین، بدایع الازمان، محقق مهدی بیاتی، تهران: دانشگاه تهران، 1326
مافروخی، 1328، محاسن اصفهان، ترجمه حسین بن محمد آوی، با اهتمام عباس اقبال، تهران:شرکت سهامی چاپ
مجمل التواریخ والقصص، 1318، نویسنده نامعلوم، تصحیح ملک الشعراء بهار؛ به تحقیق محمد رمضانی، تهران: کلاله خاور
مستوفی، حمدالله، نزهت القلوب، به اهتمام، سیدمحمد دبیر سیاقی، قزوین، نشر حدیث امروز، 1381
مقدسی، ابوعبدالله محمد،1361، احسن التقاسیم فی معرفة الأقالیم، ترجمه علی نقی منزوی، تهران: شرکت مولفان و مترجمان ایران
ناصر خسرو، بی تا، سفرنامه، انتشارات کتاب فروشی محمودی، تهران
یعقوبی، 1356، البلدان، ترجمه محمد ابراهیم آیتی، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب
Resources
Ibn Athir, Ezz al-Din, 1383, Kamil fi al-Tarikh, translated by Hamid Reza Azhir, Tehran, Asatir Publications
Ibn Hawqal, 1366, Swaraj al-Ard, translated by Jafar Shaar, Amir Kabir Publications
Ibn Faqih, 1349, Muhsaqat al-Buldan, Tehran, Iranian Culture Foundation
Abu Naeem, Ahmad bin Abdullah, 1410 AH-1990 AD, Tarikh Isfahan Al-Muhaqqiq: Sayyid Kisrawy Hassan, Beirut: Dar al-Kuttub al-Ilmiyah –
Istakhri, Abu Ishaq Ibrahim bin Muhammad, 1346, Masalak wa Malak, edited by Iraj Afshar, Tehran: Book Translation and Publishing Company
Isfahani, Hamza ibn Hassan; 1346, Tarikh Sunni Maluk al-Arz va al-Anbiya (History of the Prophets and Kings), translated by Jafar Shaar, Tehran: Iranian Culture Foundation Publications
Balazari, 1337, Futuh al-Buldan, translated by Mohammad Tawakol, Tehran, Noghreh Publications
Bandari, Fath bin Ali, 2536, History of the Seljuk Dynasty, Tehran: Iranian Culture Foundation
Jihani, Abu al-Qasim, 1988, The Forms of the World, translated by Ali ibn Abd al-Salam, Firouz Mansouri's comments, Mashhad: Astan Quds Razavi Publishing Company
The Boundaries of the World from the East to the West, 1982, author unknown, edited by Manouchehr Sotoudeh, Tehran: Tahori Library - In Persian
Read by Mir, Ghiyath al-Din ibn Hammam, 1972, Rawdat al-Safa, compiled by Abbas Zaryab, Tehran, Scientific Publications - In Persian
Dhahabi, Shams al-Din, 1985 AH / 1405 CE, The Journey of the Nobles, Al-Muhaqqiq: A group of researchers under the supervision of Sheikh Shu'ayb al-Arnaout Publisher: The Foundation for the Message
Rawandi, Muhammad ibn Ali, 1921 CE, Rahat al-Sudur and the Verse of Pleasure in the History of the Seljuk Dynasty, edited by Muhammad Iqbal, Braille Press in London - In Persian
Rawandi, Muhammad ibn Ali, Rahat al-Sudur and the Verse of Al-Sarour, edited by Mohammad Iqbal, Tehran: Asatir, 2016  - In Persian
Samarqandi, Daulatshah, Tadzirah al-Shaara, edited by Edward Brun, Tehran, Asatir, 2012 - In Persian
Al-Sabi, Abu al-Hassan al-Hilal, Beita, Hafta Amra fi Tarikh Al-Waziri, Al-Haqq: Abd al-Sattar Ahmad Faraj Al-Nasher: Makkata Al-Ayyan
Safadi, Salah al-Din Khalil bin Aybek, 1420 AH-2000 AD, Al-Wafi, posthumous, Al-Haqq: Ahmed Arnaout and Turki Mustafa, Beirut: Dar Ihya Al-Tratah
Tousi, Khoja Nizam al-Mulk, 1344, policy book with margins and corrections by Mohammad Qazvini, Tehran, Zovar bookstore - In Persian
Ameli, Olya Allah, Tarikh Royan, Tehran: Iqbal Library, 1313 - In Persian
Otabi, Abu Nasr Mohammad, 1334, Tarikh Yamini, translated by Jarfadghani, Tehran: Ibn Sina bookstore.
Al-Arini, Al-Sayed Al-Baz, Feudalism in the Middle East: From the Seventh Century to the Thirteenth Century AD: A Comparative Study, Annals of the Faculty of Arts (Ain Shams University) January 1957 - Volume 4 (‎36 pages - from 113 to 148)
Qummi, Najm al-Din Abu al-Raja, Tarikh al-Wazir, Ghosh Mohammad Taghi Danesh Pajouh, Tehran, Institute of Cultural Studies and Research, 1363 - - In Persian
Kirmani Afzal al-Din, Bad'e' al-Azaman, researcher Mehdi Bayati, Tehran: University of Tehran, 1326 -- In Persian
Mafaroukhi, 1328, Mahasin Isfahan, translated by Hossein bin Mohammad Avi, with the attention of Abbas Iqbal, Tehran: Joint-Stock Company - - In Persian
Majmal al-Tawarikh wal-Qasas, 1318, author unknown, corrected by Malik al-Shu'ara Bahar; Researched by Mohammad Ramezani, Tehran: Kalaleh Khawar - - In Persian
Mustofi, Hamdallah, Nuzhat al-Qulub, with great care, Seyyed Mohammad Dabir Siyaghi, Qazvin, Hadith Emrooz Publishing House, 2002
Maqdasi, Abu Abdullah Mohammad, 1982, Ahsan al-Taqassim fi Ma’rifat al-Aqalim, translated by Ali Naqi Manzavi, Tehran: Iranian Authors and Translators Company
Nasser Khosrow, Bita, Safarnameh, Mahmoudi Bookstore Publications, Tehran
Yaqubi, 1977, Al-Bulandan, translated by Mohammad Ebrahim Ayati, Tehran: Book Translation and Publishing House