تحقیقات تاریخ اقتصادی ایران

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسنده

استادیار تاریخ گروه معارف اسلامی، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران

10.30465/sehs.2023.44044.1884

چکیده

موضوع پول و مسائل پیوسته با آن، یکی از موضوعاتی است که همواره مورد توجه حکمرانان بوده است. با شکل‌گیری دولت صفوی و قرار گرفتن ایران در کانون تحولات جهانی، پول ایران در معرض رقابت با دیگر پول‌ها، قرار گرفت. در این میان با توجه به رقابت و کشمکش‌های دولت صفوی و عثمانی، هر یک برای پیشبرد اهداف خود و ضربه زدن به دولت مقابل از سیاست‌های پولی خاصی بهره می‌بردند. در این دوره طلا و نقره مورد نیاز برای ضرب سکه در ایران به دلیل کمبود منابع معدنی بیشتر از خارج کشور تأمین می‌شد و یکی از راههای ورود آن به کشور از طریق قلمرو امپراتوری عثمانی بود. بر این اساس، پژوهش پیش‌رو با روش توصیفی- تحلیلی درصدد است به بررسی تأثیر و پیامدهای سیاست-های پولی در مناسبات دولت صفوی و عثمانی با تکیه بر مسکوکات طلا و نقره بپردازد. نتایج پژوهش حاکی از آن است که دولت عثمانی در برهه‌هایی از تاریخ برای پیشبرد اهداف سیاسی خود و تحریم اقتصادی دولت صفوی از ورود طلا و نقره به ایران ممانعت می‌نمود. در مقابل دولت صفوی برای عبور از تحریم‌های تجاری عثمانی دو سیاست متفاوت در پیش گرفت؛ یکی تأمین مسکوکات از داخل ایران و دیگر تأمین مسکوکات از خارج ایران. علاوه بر این، استفاده از این سیاست‌های پولی برای هر دو حکومت پیامدهای زیادی داشت که از جمله آنها می‌توان به تغییر مسیرهای تجاری ایران از قلمرو عثمانی، کمبود مسکوکات طلا و نقره در ایران و غیره اشاره نمود.

کلیدواژه‌ها

  1. فهرست منابع

    الف) کتب فارسی:

    اسناد پادریان کرملی بازمانده از عصر شاه عباس صفوی،(1383)، به کوشش منوچهر ستوده با همکاری ایرج افشار، تهران: نشر میراث مکتوب.

    افوشته­ای نطنزی، محمد بن هدایت الله،(1373)، نقاوه الآثار فی ذکر الاخیار، به اهتمام احسان اشراقی، تهران: علمی و فرهنگی.

    اولئاریوس، آدام،(1363)، سفرنامه، بخش ایران، ترجمه احمد بهپور، تهران: سازمان انتشاراتی و فرهنگی ابتکار.

    اینالجق، خلیل،(1388)، تاریخ امپراتوری عثمانی، دوره­ی متقدم، ترجمه کیومرث قرقلو، تهران: بصیرت.

    آریا، کیومرث،(1385)، سیاست‌های پولی و ارزی، تهران: کویر.

    آژند، یعقوب،(1380)، تاریخ ایران دوره صفویه،(ترجمه)، کمبریج، ج6، تهران: جامی.

    باستانی پاریزی، محمد ابراهیم،(1362)، سیاست و اقتصاد عصر صفوی، تهران: انتشارات صفی علیشاه.

    برانسون، ویلیام،(1388)، تئوری و سیاست‌های اقتصاد کلان، عباس شاکری، تهران: نشر نی.

    بیات، اروج بیگ،(1338)، دون ژوان ایرانی، ترجمه مسعود رجب نیا، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.

    پارسادوست، منوچهر،(1388)، شاه عباس اول، تهران: شرکت سهامی انتشار.

    پورگشتال، هامر،(1367)، تاریخ امپراتوری عثمانی، ترجمه میرزا زکی علی آبادی، ج3، تهران: زرین.

    تاورنیه، ژان باتیست،(1366)، سفرنامه، ترجمه ابوتراب نوری، چاپ دوم، اصفهان: نشر تأیید.

    دادگر، یدالله و رحمانی، تیمور،(1382)، مبانی و اصول علم اقتصاد، قم: بوستان کتاب.

    دالساندری،(1349)، سفرنامه­های ونیزیان در ایران، ترجمه منوچهر امیری، تهران: نشر خوارزمی.

    درهوهانیان، هاروتون،(1379)، تاریخ جلفای اصفهان، ترجمه لئون میناسیان و م.ع موسوی فریدونی، اصفهان: نشر زنده رود.

    روملو، حسن بیگ،(1357)، احسن التواریخ، تصحیح عبدالحسین نوایی، تهران: بابک.

    سانسون،(1346)، سفرنامه، ترجمه تقی تفضلی، تهران: ابن سینا.

    شاردن، ژان،(1345)، سفرنامه، ترجمه محمد عباسی، تهران: امیرکبیر.

    شاملو، ولی قلیخان،(1371)، قصص الخاقانی، تصحیح و پاورقی سید حسن سادات ناصری، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

    شاو، استانفورد جی،(1370)، تاریخ امپراطری عثمانی و ترکیه جدید، محمود رمضان زاده، تهران: آستان قدس.

    عقیلی، عبدالله،(1377)، درالضربهای ایران در دوره اسلامی، تهران: بنیاد موقوفات محمود افشار.

    فلسفی، نصرالله،(1342)،سیاست خارجی ایران در دوره صفویه، تهران: کتابهای جیبی.

    فوران، جان،(1389)، مقاومت شکننده، ترجمه احمد تدین، تهران: موسسه خدمات فرهنگی رسا.

    کارری، جووانی فرانچسکو،(1383)، سفرنامه، ترجمه عباس نخجوانی و عبدالعلی کارنگ، تهران: علمی و فرهنگی.

    کروسینسکی،(1360)، سفرنامه، ترجمه کیکاووس جهانداری، تهران: انتشارات خوارزمی.

    گاردل، هانری،(1329)، پول و مبادله، ترجمه مسعود قراگوزلو، تهران: کتابفروشی و چاپخانه علمی.

    لازاریان، ژانت د،(1388)، دانشنامه ایرانیان ارمنی، تهران: هیرمند.

    متی، رودی،(1387)، اقتصاد و سیاست خارجی ایران عصر صفوی، ترجمه حسن زندیه، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.

    مشیزی، میرمحمد سعید،(1369)، تذکره صفویه کرمان، مقدمه و تصحیح باستانی پاریزی، تهران: دانشگاه تهران.

    میرزا سمیعا، محمد،(1332)، تذکره الملوک، تهران، طهوری.

    میرزا رفیعا، محمد رفیع، دستورالملوک، به کوشش ایرج افشار، ج1، تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار.

    مینورسکی، ولادیمیر،(1368)، سازمان اداری حکومت صفوی یا تعلیقات مینورسکی بر تذکره الملوک، ترجمه مسعود رجب نیا، تهران: امیرکبیر.

    نصیری، میرزا علینقی،(1371)، القاب و مواجب دوره سلاطین صفویه، تصحیح یوسف رحیم لو، مشهد: دانشگاه فردوسی.

    نوایی، عبدالحسین،(1370)، ایران و جهان از مغول تا قاجاریه، ج1، تهران: نشر هما.

    ب) مقالات:

    آقاجری، هاشم، زهرا قشقایی نژاد،(1392)، «کاهش ارزش پول در اقتصاد عصر صفوی و عوامل مؤثر بر آن»، فصلنامه تاریخ اسلام و ایران دانشگاه الزهرا، س 23، ش 18، پیاپی 108، تابستان.

    باستانی پاریزی، محمد ابراهیم،(1345)، «جزر و مد سیاست و اقتصاد در امپراطوری صفویه»، فصلنامه یغما، ش222، دی.

    متی، رودی،(1385)، «ادغام ضرابخانه­ها و افت کیفی مسکوکات اواخر دوره صفویه( ضرابخانه هویزه)»، ترجمه حسن زندیه، فصلنامه بررسی­های تاریخی، س2، ش2، تابستان.

    متی، رودی،(1384)، «تجار در عصر صفوی»، ترجمه حسن زندیه، نامه تاریخ پژوهان، س1، ش1، بهار.

    متی، رودی،(1382)، «تجارت طلا در اواخر عصر صفوی بین ونیز و سورات»، ترجمه حسن زندیه، کتاب ماه تاریخ و جغرافیا، اردیبهشت و خرداد.

    ج) لاتین و عثمانی:

    Afşih, Şahin, Sibel, Cengiz, (2010), 16'ncı Yüzyıl Fiyat Devrimi Ve Osmanlı-İran Savaşlarının Osmanlı Ipekçilik Endüstrisi Üzerine Etkileri, Işletme Ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi.

    Baghdiantz, MccabeIna, (1999),The Shahs Silk For Europes Silver: The Eurasina Silk Trade Of T He Julfan Aemenains (1530-1750), University Of Pennsylvania.

    Çizakça, M. (1980), Price History And Ant The Bursa Silk Industry: A Study In Ottoman Industrial Decline, 1550-1650, The Journal Of Economic History.

    Dalsar, Fahri, (1960), Bursa'da İpekçilik, Sermet Mat Baasi, S Msettin Arkadas, Istanbul.

    Faraoqhi, S.( 2008), Osmanlı Dünyasında Üretmek, Pazarlamak, Yaşamak; Çeviren: Gül Çağalı Güven, Özgür Türesay,İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.

    Firrier, R.W,(1973), The Armenians And East India Company In Persia In 17 Th And Early 18 Th Century, Economic History Reviw Series Xxxvi.

    İnalcık, H. (1970), The Ottoman Economic Mind And Aspects Of The Ottoman Economy, In: Studies In The Economic History Of The Middle East, (Ed.) M. A. Cook, London.

    ــــــــــــ,(2009), Devlet-I Aliyye, Osmanlı İmparatorluğu Üzerine Araştırmalar-I, Klasik Dönem(1302-1606), İstanbul, Türkiye Iş Bankası Kültür Yayınları.

    ـــــــــــــ,(2000), Osmanlı Imparatorluğu'nun Ekonomik Ve Sosyal Tarihi, Çev: Halil Berktay, Eren Yayıncılık.

    Matthee, Rudolph,(2001), Mint Consolidation And The Worsening Of The Late Safavid Coinage: The Mint At Huwayza, Journal Of Economice And Social History Of The Orient.

    ـــــــــــــــــــــ,(2003), The Politice Of Trade In Safavid Iran, Silk For Silver 1600-1730, Cambridge University Press.

    Pamuk, Sevket,(1999), A Monetary History Of The Ottoman Empire, Cambridge, Cambridg University Press.

    Willem, Floor,(1996), The Dutch And The Persian Silk Trade, In Safavid Parsia, Charles Melville, London.

    Reference

    1. A) Persian books:

    Documents of the Karmli priests surviving from the era of Shah Abbas Safavid, (2002), by the efforts of Manouchehr Sotoudeh with the cooperation of Iraj Afshar, Tehran: The Written Heritage Publishing House. [In Persian]  

    Natanzi Afushta, Mohammad bin Hedayatullah, (1994), Naqvah Al-Akhtar Fi Zikr Al-Akhyar, by Ehsan Eshraghi, Tehran: Scientific and Cultural. [In Persian]  

    Olearius, Adam, (1984), travel book, Iran section, translated by Ahmad Behpour, Tehran: Ebtekar publishing and cultural organization. [In Persian]  

    Inaljaq, Khalil, (2009), History of the Ottoman Empire, the Early Period, translated by Kiyomarth Qarqlou, Tehran: Baisarat. [In Persian]  

    Aria, Kiyomarth, (2006), monetary and foreign exchange policies, Tehran: Kavir. [In Persian]  

    Azhand, Yaqub, (2010), History of Iran during the Safavid period, (translation), Cambridge, vol. 6, Tehran: Jami. [In Persian]  

    Bastani Parisi, Mohammad Ebrahim, (1983), Politics and Economy of the Safavid Era, Tehran: Safi Alisha Publications. [In Persian]  

    Branson, William, (2008), Theory and Policies of Macroeconomics, Abbas Shakri, Tehran: Ney Publishing. [In Persian]  

    Bayat, Oruj Bey, (1959), Don Juan Irani, translated by Masoud Rajabnia, Tehran: Book Translation and Publishing Company. [In Persian]  

    Parsadoost, Manouchehr, (2009), Shah Abbas I, Tehran: Publishing Company. [In Persian]  

    Porghstal, Hamer, (1988), History of the Ottoman Empire, translated by Mirza Zaki Aliabadi, vol. 3, Tehran: Zarin. [In Persian]  

    Tavernier, Jean-Baptiste, (1987), travel book, translated by Abu Torab Nouri, second edition, Isfahan: Verish publication. [In Persian]  

    Dadgar, Yadullah and Rahmani, Timur, (2003), Basics and Principles of Economics, Qom: Bostan Kitab. [In Persian]  

    Dalsandri, (1970), Venetian travelogues in Iran, translated by Manouchehr Amiri, Tehran: Khwarazmi Publishing House. [In Persian]  

    Darhohanian, Haroton, (2000), Tarikh Jolfa of Isfahan, translated by Leon Minassian and M.A. Mousavi Faridouni, Isfahan: Zinda Roud Publishing House. [In Persian]  

    Romelu, Hasan Bey, (1978), Ahsan al-Tawarikh, edited by Abdul Hossein Navaei, Tehran: Babak. [In Persian]  

    Sanson, (1967), travel book, translated by Taghi Tafzali, Tehran: Ibn Sina. [In Persian]  

    Chardin, Jean, (1966), travel book, translated by Mohammad Abbasi, Tehran: Amirkabir.

    Shamlou, Vali Qolikhan, (1992), Al-Khaqani stories, edited and footnoted by Seyyed Hassan Sadat Naseri, Tehran: Ministry of Culture and Islamic Guidance. [In Persian]  

    Shaw, Stanford J., (1991), History of the Ottoman Empire and New Türkiye, Mahmoud Ramzanzadeh, Tehran: Astan Quds. [In Persian]  

    Aghili, Abdullah, (1998), In the Battles of Iran in the Islamic Period, Tehran: Mahmoud Afshar Endowment Foundation. [In Persian]  

    Falsafi, Nasrallah, (1963), Iran's Foreign Policy in the Safavid Period, Tehran: Pocket Books. [In Persian]  

    Foran, Jan, (2008), Fragile Resistance, translated by Ahmed Tedin, Tehran: Rasa Cultural Services Institute. [In Persian]  

    Carrey, Giovanni Francesco, (2004), travel book, translated by Abbas Nakhjovani and Abdul Ali Karang, Tehran: Scientific and Cultural. [In Persian]  

    Krusinski, (1981), travel book, translated by Kikavos Jahandari, Tehran: Kharazmi Publications. [In Persian]  

    Gardel, Henry, (1950), Money and Exchange, translated by Masoud Karagozlou, Tehran: Scientific bookstore and printing house. [In Persian]  

    Lazarian, Jeanette D. (2008), Encyclopaedia of Armenian Iranians, Tehran: Hirmand. [In Persian]  

    Mati, Rudi, (2008), Iran's economy and foreign policy in the Safavid era, translated by Hasan Zandieh, Qom: Hozah and University Research Center. [In Persian]  

    Mashizi, Mir Mohammad Saeed, (1990), Kerman Safavid Tadzkire, introduction and revision of ancient Parisi, Tehran: University of Tehran. [In Persian]  

    Mirza Samia, Mohammad, (1953), Tazkira Al-Muluk, Tehran, Tahuri. [In Persian]  

    Mirza Rafia, Mohammad Rafi, Dasturul Moluk, by Iraj Afshar, Volume 1, Tehran: Dr. Mahmoud Afshar Endowment Foundation. [In Persian]  

    Minorsky, Vladimir, (1989), the administrative organization of the Safavid government or Minorsky's annotations on Tadzkire al-Muluk, translated by Masoud Rajabnia, Tehran: Amir Kabir. [In Persian]  

    Nasiri, Mirza Alinqi, (1992), Titles and Obligations of the Safavid Sultans Period, edited by Yusuf Rahim Lo, Mashhad: Ferdowsi University. [In Persian]  

    Navaei, Abdul Hossein, (1991), Iran and the world from the Mongols to Qajar, Vol. 1, Tehran: Homa Publishing. [In Persian]  

    1. B) Articles:

    Aghajari, Hashem, Zahra Qashqainejad, (2012), "Depreciation of money in the economy of the Safavid era and factors affecting it", Al-Zahra University Islamic and Iranian History Quarterly, Q 23, No 18, Serial 108, Summer. [In Persian]  

    Bastani Parisi, Mohammad Ebrahim, (1966), "Ebb and flow of politics and economy in the Safavid Empire", Yaghma Quarterly, No. 222, December. [In Persian]  

    Mati, Rudi, (2006), "The integration of mints and the decline in quality of muskets in the late Safavid period (Huize mint)", translated by Hasan Zandieh, Historical Review Quarterly, Q2, No2, Summer. [In Persian]  

    Mati, Rudi, (2005), "Traders in the Safavid Era", translated by Hasan Zandieh, Nameh Tarikh Pejohan, p. 1, p. 1, spring. [In Persian]  

    Mati, Rudi, (2003), "Gold trade in the late Safavid era between Venice and Surat", translated by Hassan Zandieh, the book of the month of history and geography, May and June. [In Persian]  

    1. C) Latin and Ottoman:

    Afşih, Şahin, Sibel, Cengiz, (2010), 16'ncı Yüzyıl Fiyat Devrimi Ve Osmanlı-İran Savaşlarının Osmanlı Ipekçilik Endüstrisi Üzerine Etkileri, Işletme Ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi.

    Baghdiantz, MccabeIna, (1999),The Shahs Silk For Europes Silver: The Eurasina Silk Trade Of T He Julfan Aemenains (1530-1750), University Of Pennsylvania.

    Çizakça, M. (1980), Price History And Ant The Bursa Silk Industry: A Study In Ottoman Industrial Decline, 1550-1650, The Journal Of Economic History.

    Dalsar, Fahri, (1960), Bursa'da İpekçilik, Sermet Mat Baasi, S Msettin Arkadas, Istanbul.

    Faraoqhi, S.( 2008), Osmanlı Dünyasında Üretmek, Pazarlamak, Yaşamak; Çeviren: Gül Çağalı Güven, Özgür Türesay,İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.

    Firrier, R.W,(1973), The Armenians And East India Company In Persia In 17 Th And Early 18 Th Century, Economic History Reviw Series Xxxvi.

    İnalcık, H. (1970), The Ottoman Economic Mind And Aspects Of The Ottoman Economy, In: Studies In The Economic History Of The Middle East, (Ed.) M. A. Cook, London.

    ــــــــــــ,(2009), Devlet-I Aliyye, Osmanlı İmparatorluğu Üzerine Araştırmalar-I, Klasik Dönem(1302-1606), İstanbul, Türkiye Iş Bankası Kültür Yayınları.

    ـــــــــــــ,(2000), Osmanlı Imparatorluğu'nun Ekonomik Ve Sosyal Tarihi, Çev: Halil Berktay, Eren Yayıncılık.

    Matthee, Rudolph,(2001), Mint Consolidation And The Worsening Of The Late Safavid Coinage: The Mint At Huwayza, Journal Of Economice And Social History Of The Orient.

    ـــــــــــــــــــــ,(2003), The Politice Of Trade In Safavid Iran, Silk For Silver 1600-1730, Cambridge University Press.

    Pamuk, Sevket,(1999), A Monetary History Of The Ottoman Empire, Cambridge, Cambridg University Press.

    Willem, Floor,(1996), The Dutch And The Persian Silk Trade, In Safavid Parsia, Charles Melville, London.