تحقیقات تاریخ اقتصادی ایران

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسنده

دانشیار گروه مدیریت ، دانشگاه پیام نور ، تهران ، ایران .

10.30465/sehs.2023.44662.1896

چکیده

برنامه‌عمرانی‌اول(1327/1334ش)و دوم (1341/1335ش)، به‌ترتیب دوران ‌شروع و تثبیت برنامه‌ریزی‌توسعه درتاریخ ایران به‌شمار می‌روند، این برنامه‌های‌هفت‌ساله گرچه به نتایج موردانتظار نرسیدند اما از آن‌جهت‌ که آغازگر‌‌تحول ‌در نظام‌برنامه‌ریزی ‌کشور بودند از جایگاه مهمی برخوردار‌ هستند. برنامه عمرانی سوم (1346/1341ش) و چهارم(1351/1347ش) از برنامه‌های ‌موفق‌ دوران‌پهلوی‌ بودند ‌به‌طوری‌که‌ برنامه‌عمرانی سوم‌ بعنوان ‌اولین برنامه ‌جامع ‌توسعه ‌درایران ازنظر رشداقتصادی 6درصد نسبت‌به میزان ‌رشد ‌هدف‌گذاری شده، پیشی‌گرفت و برنامه‌عمرانی‌چهارم‌ ازنظر میزان‌ رشداقتصادی ‌موفق‌ترین‌ برنامه‌در‌ایران تاکنون ‌بوده‌است. بعداز تدوین برنامه‌عمرانی‌پنجم(1356/1352ش)، وقوع تحولات ‌داخلی‌ و بین‌المللی، زمینه شکاف دربین مدیران-سازمان‌برنامه و مسئولان‌کشور را فراهم‌ساخت به‌ترتیبی‌که این برنامه یک‌سال بعد از تصویب‌ و اجرا، مورد تجدید‌نظراساسی قرارگرفت، این برنامه نخستن و تنهاترین ‌برنامه در تاریخ برنامه‌ریزی‌توسعه در ایران تاکنون بوده که مورد بازنگری قرارگرفته ‌است. هدف ‌پژوهش ‌پاسخ به این‌سئوال‌ است ‌که اصلی‌ترین ‌عوامل تجدیدنظر در برنامه‌عمرانی پنجم چه‌مواردی بوده است؟.این‌پژوهش،‌کیفی و به‌ روش ‌توصیفی- تحلیلی‌انجا‌م شده-است.چهار‌عامل1.افزایش قیمت ‌نفت‌ در بازارهای ‌جهانی‌و‌ رشد‌ درآمدهای ‌ارزی ‌ایران،2. علاقه ‌حاکمیت به توسعه‌صنعتی و زیربنایی به‌صورت همه‌جانبه و شتابان،3. اختلافات ‌مقامات‌سیاسی و مدیران‌سازمان‌برنامه و بودجه و 4. تلفیق برنامه‌های‌ عمرانی‌پنچ ساله با بودجه‌سنواتی را می‌توان به‌عنوان عوامل‌اصلی‌تجدیدنظر در برنامه‌عمرانی‌پنجم‌معرفی‌کرد.

کلیدواژه‌ها

  • کتابنامه

    • ابتهاج، ابوالحسن(1371). خاطرات ابوالحسن ابتهاج،. چاپ اول، نشر علمی، تهران.
    • افخمی، غلامرضا (1398). توسعه در ایران(1332-1357): خاطراتمنوچهر گودرزی، خداداد فرمانفرمائیان، عبدالمجید مجیدی، چاپ سوم، انتشارات گام نو، تهران.
    • تاس، مک لئود(1380). برنامه ریزی در ایران؛ براساس تجارب گروه مشاوران دانشگاه هاروارد در ایران در تهیه برنامه عمرانی سوم. ترجمه علی اعظم محمدبیگی ، نشر نی، تهران.
    • دانایی فرد، حسن؛ الوانی، سیدمهدی؛ آذر، عادل(1383). روش شناسی پژوهش کیفی در مدیریت، رویکردی جامع، تهران: انتشارات صفار-اشراقی.
    • علم، امیر اسدالله(1387). یادداشت­های روزانه، ویراستار علینقی عالیخانی، تهران، انتشارات مازیار.
    • گودرزی، منوچهر؛ فرمانفرمائیان، خداداد؛ مجیدی، عبدالمجید(1381). توسعه در ایران:1320 تا 1357، تهران، نشر گام نو.
    • لشکری، محمد(1390). توسعه اقتصادی و برنامه ریزی، انتشارات دانشگاه پیام نور، تهران، ایران.
    • لیلاز، سعید(1392). موج دوم: تجدد سازی آمرانه در ایران؛ تاریخ برنامه های عمرانی سوم تا پنجم، تهران، انتشارات نیلوفر.
    • ناعم، نیما؛ یعقوب زاده، امید(1396). موانع توسعه در ایران، نقد فرهنگ، تهران.
    • نیلی، مسعود؛ کریمی، محسن(1396). برنامه ریزی در ایران 1316-1356 ؛ تحلیلی تاریخی با تمرکز بر تحولات، نقش و جایگاه سازمان برنامه و بودجه. چاپ دوم، نشر نی، تهران.
    • یگانه، محمد؛ صدقی، ضیا؛ لاجوردی، حبیب(1385). خاطرات محمد یگانه، چاپ دوم، تهران، نشر ثالث.

     مقالات:

    • امیدی، رضا(1391). تحلیل برنامه‌های عمران و توسعه ایران از منظر مؤلفه‌های برنامه‌ریزی اجتماعی. فصلنامه برنامه ریزی و بودجه، ۱۷ (۴) :۱۱۴-۹۷.
    • ایزدی، رجب؛ حیدرپور اینانلو، مرتضی(1394). بررسی پیامدهای برنامه های پنجگانه توسعه اقتصادی دوره پهلوی اول و دوم و نقش آن در شکل گیری انقلاب اسلامی ایران. دوفصلنامه جامعه شناسی اقتصادی و توسعه، 4(2): 27-1.
    • خلجی، حمید؛ علی احمدی، امید؛ روشنایی، علی (1398). مروری بر الگوها و رویکردهای نظری حاکم بر فضای برنامه ریزی توسعه در ایران.  فصلنامه‌ جامعه شناسی سیاسی ایران،2(4): 1038-1012.
    • شهوند، علی؛ سعیدی نیا، حبیب اله (1399). خوانشی نو از علل تعلیق برنامۀ هفت سالۀ اول.تاریخ اسلام و ایران،30(46):175- 143.
    • شهوند، علی؛ سعیدی نیا، حبیب اله(1397). تحلیلی تاریخی از زمینه‌های پیدایش برنامه‌ریزی توسعه‌ای و شکل‌گیری سازمان برنامه در ایران (دوره پهلوی 1304 - 1327 ه.ش). فصلنامهتاریخ اسلام و ایران، 28(40).57-33.
    • طالب، مهدی؛ عنبری، موسی (1385).دلایل ناکامی نظام برنامه ریزی توسعه درایران عصر پهلوی دوم.نامه علوم اجتماعی،27(27): 204-181..
    • یزدانی زازرانی، محمد رضا؛  قصری، اسداله؛  نیک مرام، زین العابدین (1390).  برنامه ریزی توسعه؛ بررسی استراتژی توسعه اقتصادی در برنامه عمرانی پنجم 1352-1356 . فصلنامه علمی تحقیقات سیاسی و بین المللی،3(8):204- 175.
    •  

     

    گزارشات ، اسناد:

    • بانک مرکزی ایران(1351). گزارش سالیانه و ترازنامه سال1351 بانک مرکزی ایران.
    • صورت مذاکرات مجلس شورای ملی(1352). نطق افتتاحیه مجلسین در 14 مهرماه 1352
    • قانون برنامه عمرانی پنجم تجدید نظر شده (1353).
    • قانون برنامه عمرانی پنجم کشور مصوب 21/12/1351.
    • مجلس شورای ملی(1354). ، مجموعه قوانین دوره قانونگذاری بیست و سوم، 9 شهریور 1350 تا 16 شهریور 1354، جلد شانزدهم.