نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه تاریخ، دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران

2 دانش آموخته دکتری تاریخ ، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

چکیده

برنج یکی از اقلام اساسی صادرات ایران به روسیه در عصر قاجار بوده است. این موضوع مهم از منظر ارزش مالی، حجم و از سوی دیگر، کمک قابل­ملاحظه به موازنه تجاری ایران با روسیه، قابل­­ذکر می­باشد. در این میان، صادرات این محصول که عمدتا از مازندران و گیلان، به عنوان کانون­های مهم و پُرسابقه تولید، صورت می­پذیرفت، در سالهای 1300 تا 1304ش ، با چالشهای جدی مواجه گردید. لذا این مقاله درصدد پاسخ به این پرسش است که صادرات برنج ایران به روسیه در سالهای پایانی دوره قاجاریه، با چه مسائل و چالش­هایی رو به رو گردید؟ نویسندگان این مقاله با روش توصیفی-تحلیلی و با تکیه بر اسناد آرشیوی کمیاب و نویافته، در پاسخ به سئوال مزبور، دریافته­اند که، منع صادرات برنج از سوی دولت مرکزی ایران در مقاطع زمانی مختلف و متفاوت، وقوع قحطی در روسیه و در نتیجه نیاز به مواد غذایی بیشتر، وجود معضل قاچاق و حمل و نقل غیرقانونی برنج، مشکلات حمل و نقل مانند فقدان تجهیزات مدرن و زیرساخت­های ارتباطی مناسب، کمبود محصول و افزایش شدید قیمت در بازار داخلی، مشی انحصارطلبانه و اقتصاد دستوری حکومت شوروی، و در نهایت هم، تضاد منافع تجار و دلالان بازار برنج با مصالح توده مردم ایران، به عنوان مهمترین چالش­های صادرات برنج به روسیه در مقطع موردنظر ظاهر گردید

کلیدواژه‌ها

اداره اسناد وتاریخ دیپلماسی وزارت امور خارجه(اِستادوخ)، سال 1302،ک 36 ،پ 52 ،ص72 .
اداره اسناد وتاریخ دیپلماسی وزارت امور خارجه(اِستادوخ)، سال1300،ک 65،پ 5، ص40.
اداره اسناد وتاریخ دیپلماسی وزارت امور خارجه(اِستادوخ)، س1300 ، ک65، پ5، ص7.
اداره اسناد وتاریخ دیپلماسی وزارت امور خارجه(اِستادوخ)، س1301، ک35، پ31، ص20.
اداره اسناد وتاریخ دیپلماسی وزارت امور خارجه(اِستادوخ)، سال 1303،ک16،پ 97،ص3.
اداره اسناد وتاریخ دیپلماسی وزارت امور خارجه(اِستادوخ)، سال 1303،ک16،پ 97،ص4.
اداره کل گمرک(1304) احصائیه تجارتی ایران در سال 1303، تهران: مطبعه شوروی.
اداره کل گمرک(1316) آمار تجارت ایران با کشورهای خارجی 1 تیر1315 تا 31 خرداد1316، تهران: فردین.
الهی،همایون.(1369).اهمیت استراتژیکی ایران در جنگ جهانی دوم، تهران:مرکز نشر دانشگاهی.
انتنر، ماروین.(1369). روابط بازرگانی روس و ایران، ترجمه: احمد توکلی، تهران: موقوفات دکتر افشار.
بهار، محمد تقی.(1357).تاریخ مختصر احزاب سیاسی، تهران: شرکت سهامی کتابهای جیبی.
ترابی فارسانی،سهیلا(1392). از مجلس وکلای تجار تا اتاق ایران،تهران: مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
تقی زاده،حسن.(1372).زندگی طوفانی(خاطرات سید حسن تقی زاده)، ج2، به کوشش ایرج افشار، تهران: علمی.
جمالزاده، محمدعلی.(1384). گنج شایگان، تهران: سخن.
ذوقی، ایرج.(1368).تاریخ روابط سیاسی ایران و قدرتهای بزرگ(1925-1900)،تهران:پاژنگ.
روزنامه اطلاعات، 23جمادی الثانی 1345ق/30 دسامبر 1926م.
روزنامه ایران، سال1300، ش1088.
روزنامه ایران، سال1300، ش1051.
روزنامه ایران، سال1301، ش1117.
روزنامه ایران، سال1301ش، شماره 1178.
روزنامه ایران، سال1301ش، شماره 1138.
روزنامه ایران، سال1301ش، شماره 1178.
روزنامه ایران، سال1304، ش1814.
روزنامه ایران آزاد، سال 1301ش، شماره 77.
روزنامه ایران آزاد، سال1301، ش89.
روزنامة شفق سرخ، سال 1301، شماره4.
روزنامه حبل المتین، 1342ق/ 1924م، شماره3.
روزنامه حبل المتین، 1342ق/ 1924م، شماره11.
سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران(ساکما)، سند شماره: 3657/293.
سیف، احمد.(1373). اقتصاد ایران در قرن 19، تهران: چشمه.
طاهر احمدی،محمود.(1384). اسناد روابط ایران و شوروی در دوره رضاشاه، تهران: سازمان ملی اسناد ایران.
عیسوی، چارلز.(1369). تاریخ اقتصادی ایران در عصر قاجار، ترجمه: یعقوب آژند، تهران: گستره.
مجله اطاق تجارت، 1312ش، سال چهارم، شماره52.
مستوفی، عبدالله.(1384). شرح زندگانی من، ج3، تهران: زوار.
مشروح مذاکرات مجلس ملی، دوره پنجم، جلسه 93، 19 قوس 1303.
مشروح مذاکرات مجلس ملی،دوره پنجم، جلسه 103، 11 جدی 1303.
مشروح مذاکرات مجلس ملی، دوره پنجم، جلسه 105، جدی 1303.
مشروح مذاکرات مجلس ملی،دوره پنجم، جلسه 154، 3 اردیبهشت 1304.
مشروح مذاکرات مجلس ملی،دوره پنجم، جلسه 233، 8 آذرماه 1304.
مقصودلو،حسینقلی.(1363).مخابرات استرآباد:گزارش­های حسینقلی مقصودلو وکیل الدوله،به کوشش:ایرج افشار،ج2.
موسسه مطالعات و پژوهش های سیاسی (مَپس)، سال 1303، پوشه 20، ص316.
موسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی(مَپس)، سال 1303، پوشه 4، ص147.
موسسه مطالعات و پژوهش­های سیاسی(مَپس)،سال 1302، پوشه 108، ص102.
موسسه مطالعات و پژوهش های سیاسی(مَپس)، سال1302 ، پوشه 108، ص25.
موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران(مُتما)،  شماره راهنما  24727-0-0ن. 
موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران(مُتما)، شماره راهنما  11-1286-12م.
موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران(مُتما)، شماره راهنما 43-127-14م.
موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران(مُتما)، شماره راهنما 20- 1286-12م.
موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران(مُتما)،شماره راهنما  11-1286-12م.
موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران(مُتما)،شماره راهنما 24719-0-0ن.
موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران(مُتما)،شماره راهنما 145-462-3م
موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران(مُتما)،شماره راهنما  17-127-14م
موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران(مُتما)،شماره راهنما  37035-0-0ن
موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران(مُتما)،شماره راهنما 12669-0-0ن.
موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران(مُتما)،شماره راهنما 26-127-14م.
موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران(مُتما)،شماره راهنما 27-127-14م.
موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران(مُتما)،شماره راهنما 8-496-14م.
موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران(مُتما)، شماره راهنما 44- 127-14م.
موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران(مُتما)، شماره راهنما 44- 127-14م.
موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران(مُتما)، شماره راهنما 15- 530-12م
موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران(مُتما)، شماره راهنما 18-1286-12م
موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران(مُتما)، شماره راهنما 21-1286-12م
موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران(مُتما)، شماره راهنما 20- 1286-12م.
موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران(مُتما)،شماره راهنما  12791-0-0ن
موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران(مُتما)، شماره راهنما 153-1518-12م
موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران(مُتما)، شماره راهنما  152-1518-12م
موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران(مُتما)، شماره راهنما  125-1518-12م
موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران(مُتما)، شماره راهنما، 126-1518-12م
موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران(مُتما)، شماره راهنما 40-127-14م
موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران(مُتما)، شماره راهنما 48-127-14م
موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران(مُتما)، شماره راهنما 43-127-14م
موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران(مُتما)، شماره راهنما 23- 127- 14م
IRAN POLITICAL DIARIES, General Editor: R.M.Burrel, volume6:1921-1923,Cambridge :Archive Editions Ltd, 1997.