نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه تاریخ دانشگاه تهران، تهران، ایران

2 کارشناس ارشد اسناد و مدارک آرشیوی و نسخه شناسی دانشگاه تهران.تهران، ایران

چکیده

ازدواج در دین اسلام به دو صورت دائم و موقت می‌باشد؛ در عصر قاجار ازدواج دائم و موقت نیز انجام می‌گرفت؛ در شرایط و دوره‌های مختلف تاریخی ممکن بود ازدواج موقت کارکرد‌های مختلفی داشته باشد و برحسب مقتضیات جامعه ازجمله نبود امنیت، قحطی، مشکلات اقتصادی و یا صلح و آرامش و بهبود وضعیت اقتصادی، کارکرد‌های متنوعی داشته باشد. بر این اساس، سؤال اصلی پژوهش حاضر این است که کارکرد‌های اجتماعی ازدواج موقت در دوره‌ی قاجار چه بوده است؟ به‌عبارت‌دیگر، ازدواج موقت در دوره‌ی قاجار به چه عللی انجام می‌گرفت؟ مدعای اصلی این است که کارکرد‌های اصلی ازدواج موقت در این دوره بنا به علل  گوناگونی ازجمله ارضای نیازهای جنسی؛ کسب درآمد و تأمین نیاز‌های اولیه زنان؛ سفرهای زیارتی؛ نازا بودن زن عقدی مرد؛ بیرون آمدن از زندگی یکنواخت مرد؛ یادگیری آداب همسرداری؛ نگاه ابزاری مرد به زن به‌عنوان زینت خانه و چشم و هم‌چشمی بین مردان ثروتمند؛ خدمت به زن عقدی یا برای کمک در کارهای کشاورزی؛ مصالح سیاسی و اقتصادی صورت می‌گرفت.

کلیدواژه‌ها

سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران (ساکما): 24932-296، 026068-296، 26068-296، 026068-296، 026068-296، 026068-296، 026068-296، 026068-296، 026068-296، 16445-296، 008660-210، 008658-210، 29381-999، 008655-210، 29932-999.
کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی (کمام): کارتن 936 به شماره ثبت 210، کارتن 846 به شماره ثبت 174.
آداب المحررین، کتابخانه و موزه ملک، شماره ۴۳۱۹.
حسینی خاتون آبادی، محمد باقر بن اسماعیل، (عقود نکاح و متعه)، تهران: مرکز اسناد و کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران، شماره ۳۷۰۴.
اورسل، ارنست(۱۳۵۳). سفرنامه اورسل، ترجمه علی اصغر سعیدی، تهران: زوار. 
امامی، حسن(۱۳۷۰). حقوق مدنی، ج ۵، تهران: کتابفروشی اسلامیه.
براون، ادوارد(۱۳۷۵). یک سال در میان ایرانیان، ترجمه ذبیح الله منصوری، تهران: صفار.
بروگش، هینریش(۱۳۶۷). سفری به دربار سلطان صاحبقران، ترجمه مهندس کردبچه، تهران: اطلاعات.
بل، گرترود(۱۳۶۳). تصویر هایی از ایران، ترجمه بزرگمهر ریاحی، تهران: خوارزمی.
پولاک، یاکوب ادوارد(۱۳۶۸). ایران و ایرانیان، ترجمه کیکاووس جهانداری، تهران: خوارزمی. 
تاج السلطنه(۱۳۷۱). خاطرات تاج السلطنه، تهران: نشر تاریخ ایران.
تاجبخش، احمد(۱۳۸۲). تاریخ تمدن و فرهنگ ایران (دوره قاجاریه)، شیراز: انتشارات نوید.
تانکوانی، ژی. ام(۱۳۸۳). نامه هایی درباره ایران و ترکیه آسیا، ج ۲، ترجمه علی اصغر سعیدی، تهران: چشمه.
جعفری لنگرودی، محمد جعفر(۱۳۷۶). حقوق خانواده، تهران: گنج دانش.
حجازی، بنفشه(۱۳۸۸). تاریخ خانمها: بررسی جایگاه زن ایرانی در عصر قاجار، تهران: انتشارات قصیده سرا.
حسن بیگی، محمد رضا(۱۳۷۷). تهران قدیم، تهران: دزاشیب.
حر عاملی، شیخ محمد بن حسن(بی‌تا). وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه، ج ۲۱، قم: مؤسسه آل البیت لاحیاء تراث.
دالمانی، هانری رنه(۱۳۳۵). از خراسان تا بختیاری، ترجمه فره وشی (مترجم همایون)، ج 1، تهران: امیرکبیر.
دلریش، بشری(۱۳۷۵). زن در دوره قاجار، تهران: انتشارات سازمان تبلیغات اسلامی.
دو گوبینو، ژوزف آرتور(بی‌تا). سه سال در ایران، ترجمه ذبیح الله منصوری، تهران: فرخی.
راوندی، مرتضی(۱۳۶۸). تاریخ اجتماعی، ج 7، تهران: نگاه.
سالور، قهرمان میرزا(۱۳۷۴). روزنامه خاطرات عین السطنه، به کوشش مسعود سالور و ایرج افشار، ج 1، تهران: اساطیر.
سرنا، کارلا(۱۳۶۲). آدم ها و آیین ها در ایران، ترجمه علی اصغر سعیدی، تهران: زوار.
سی.کوپر، مریان(بی‌تا). سفری به سرزمین دلاوران، ترجمه امیر حسین ظفر ایلخان بختیاری، تهران: امیر کبیر.
شهری، جعفر(۱۳۶۸). تاریخ اجتماعی تهران در قرن سیزدهم، ج 1، تهران: رسا.
شیل، مری(۱۳۶۲). خاطرات لیدی شیل، ترجمه حسین ابوترابیان، تهران: نشر نو. 
صفا، ذبیح الله(۱۳۵۴). تاریخ شاهنشاهی و مقام معنوی آن (بررسیهایی دربارهی فرهنگ ملی ایران)، تهران: انتشارات مرکز مطالعات و هماهنگی فرهنگی شورای عالی فرهنگ و هنر.
صفایی، حسین، امامی، اسدالله(۱۳۷۰). حقوق خانواده؛ نکاح و انحلال آن (فسخ و طلاق)، ج ۱، تهران: دانشگاه تهران.
عضدالدوله، احمد میرزا(۱۳۶۲). تاریخ عضدی، تهران: سرو.
فلاندن، اوژن(۱۳۵۶). سفرنامه، ترجمه حسین نورصادقی، تهران: اشرفی.
فلور، ویلم(۲۰۱۰م). تاریخ اجتماعی روابط سکسی در ایران، ترجمه محسن مینوخرد، استکهلم: انتشارات فردوسی.
همان(۱۳۸۷). سلامت مردم در ایران قاجار، ترجمه ایرج نبی پور، بوشهر: دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی بوشهر.
فرانکلین، ویلیام(۱۳۵۸). مشاهدات سفر از بنگال به ایران، ترجمه محسن جاویدان، تهران: مرکز ایرانی تحقیقات تاریخی.
کاساکوفسکی، ولادیمیر آندریویچ(۱۳۵۵). خاطرات کلنل کاساکوفسکی، ترجمه عباس قلی جلی، تهران: سیمرغ.
کرزن، جرج ناتائیل(۱۳۶۷). ایران و قضیه ایران، ترجمه غلامعلی وحید مازندرانی، ج 1، تهران: علمی و فرهنگی. 
کسری، نیلوفر(۱۳۸۹). زنان در تاریخ معاصر ایران، تهران: بدرقه جاویدان.
کولیور رایس، کلارا(۱۳۸۳). زنان ایرانی و راه و رسم زندگی آنان، ترجمه اسدالله آزاد، تهران: کتابدار.
گروته، هوگو(۱۳۶۹). سفرنامه گروته، ترجمه مجید جلیلوند، تهران: مرکز. 
گنجی، حسن(۱۳۸۴). روابط زوجین در ازدواج موقت، تهران: انتشارات پیام عدالت.
لطفی، اسدالله(۱۳۸۸). حقوق خانواده، ج ۱، تهران: انتشارات خرسندی.
لیث، فوربز فرانسیس(۱۳۶۶). کیش مات "خاطرات مباشر انگلیسی سردار اکرم"، ترجمه حسین ابوترابیان، تهران: اطلاعات.
مادفون روزن، کنتس(۱۳۶۹). سفری به دور ایران، ترجمه علی محمد عبادی، تهران: پاژنگ.
ماساهارو، یوشیدا(۱۳۷۷). سفرنامه یوشیدا ماساهارو، ترجمه: هاشم رجب زاده، مشهد: انتشارات آستان قدس رضوی.
مالکوم، ناپیر(۱۳۹۳). سفرنامه یزد، ترجمه علی محمد طرفداری، یزد: مهر پاذین.
محقق داماد، مصطفی(۱۳۸۵). بررسی فقهی حقوق خانواده نکاح و انحلال آن، تهران: مرکز نشر علوم اسلامی.
مدنی، سید جلال الدین(۱۳۸۵). حقوق مدنی، (حقوق خانواده)، ج 8، تهران: انتشارات پایدار.
مظاهری، علی اکبر(۱۳۷۳)، خانواده ایرانی در دوران پیش از اسلام، ترجمه عبدالله توکل، تهران: نشر قطره.
معتضد، خسرو، کسری، نیلوفر(۱۳۷۹). سیاست و حرمسرا (زن در عصر قاجار)، تهران: انتشارات علمی.
موزر، هنری(۲۵۳۶). سفرنامه ترکستان و ایران، به کوشش محمد گلبن، ترجمه علی مقدم، تهران: سحر. 
مونس الدوله(۱۳۸۰). خاطرات مونس الدوله، ندیمه حرمسرای ناصرالدین شاه، به کوشش سیروس سعدوندیان، تهران: انتشارات زرین.
ویشارد، جان. جی.(۱۳۶۳). بیست سال در ایران، ترجمه علی پیرنیا، تهران: نوین.
هنری لایارد، اوستن(۱۳۷۷). سفرنامه لایارد یا ماجراهای اولیه در ایران، ترجمه مهراب امیری، تهران: وحید.
اتحادیه، منصوره، (۱۳۷۳)، موقعیت اجتماعی زنان در عصر قاجار در آغاز قرن ۱۴ ه ق)، کلک، ش ۵۵ و ۵۶، ص ۲۷-۵۰.
احمد‌زاده، محمد امیر، نیازی، محمد، (۱۳۹۹)، ساخت فرهنگی- اجتماعی نهاد ازدواج در دوره قاجار (تحلیلی از فرآیند و الگوی ازدواج)، پژوهش‌نامه تاریخ اجتماعی و اقتصادی، س نهم، ش اول، ص ۳-۲۲.
وثیق زاده انصاری، حسن، (۱۳۸۰)، جایگاه قانونی ازدواج موقت در نظام حقوقی ایران، ماهنامه دادرسی، ش ۲۷، صص ۵۷-۶۰.
آرشیو اسناد سایت دنیای زنان در عصر قاجار: ۶۹A۱۴۱۲۶، ۲۲۰A۱۲۵۲، ۱A۹۰۲، ۱۱۹A۱۲۵۲، ۶۵ A۱۲۵۲، ۲۰۸A۱۲۵۲، ۱۵۸A۱۲۵۲، ۲۱۲A۱۲۵۲، ۱۳۰A۱۲۵۲، ۱۵۲A۱۲۵۲، ۱۶۱۸۰A۱، ۳۹A۱۲۵۲، ۱۵۰A۱۵۱۶۱، ۸۸A۱۴۱۴۵، ۴۰A۱۴۱۴۵، ۱۱۱A۱۴۱۴۵.
http://www.qajarwomen.org