نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری تاریخ انقلاب اسلامی پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی، تهران، ایران.

2 دانشیار گروه تاریخ دانشگاه الزهرا، تهران، ایران

چکیده

وجود فساد مالی برای نظام‌های سیاسی ایجاد مسأله می‌کند چرا که در ایجاد یا عمیق‌تر نمودن شکاف بین نظام سیاسی و جامعه، ایجاد نارضایتی سیاسی و بروز انقلاب نقش دارد. بااین‌وجود در مطالعات ریشه‌شناسانه‌ انقلاب اسلامی ایران، هنوز معلوم نشده است که در فضای علل نارضایتی سیاسی از حاکمیت پهلوی، نارضایتی از فساد مالی چه نقش و جایگاهی دارد. پژوهش حاضر برای رفع این ابهام مطالعه‌ی شعارهای این انقلاب را برگزیده است. پرسش این است که: «بر اساس شعارهای انقلاب اسلامی ایران پدیده نارضایتی از فساد مالی چه تأثیر و نقشی در وقوع انقلاب اسلامی داشته است؟» با روش تحلیل محتوا، نتیجه این است که: در شعارهای انقلاب اسلامی ایران، نارضایتی از فساد مالی پس از نارضایتی از وضعیت سیاسی، دومین علت نارضایتی از حاکمیت و لذا شرط لازم وقوع انقلاب اسلامی است. انقلابیون در شعارهای خود به ترتیب به رانت، اختلاس، شکل عام فساد مالی و قاچاق اعتراض داشته‌اند. همچنین دومین ویژگی نظام سیاسی مورد مطالبه شعاردهندگان به عنوان نظام جایگزین حاکمیت پهلوی، پاک بودن از فساد مالی است.

کلیدواژه‌ها

احمدی، عبدالله (1382)، جرم قاچاق یا آناتومی اقتصادی، تهران: میزان.
اسناد لانۀ جاسوسی (1389)، تهران: مؤسسۀ مطالعات و پژوهش‌های سیاسی.
برینتون، کرین (1363)، کالبدشناسی چهار انقلاب، ترجمۀ محسن ثلاثی، تهران: نو.
بنایی، رضا (1377)، آشنایی با مقررات گمرکی و ترخیص کالا، تهران: شرکت چاپ و نشر بازرگانی.
بهنود، مسعود (1369)، از ضیاءالدین تا بختیار، تهران: جاویدان.
بیابانی، غلامحسین و احمد موسوی (1389)، «قاچاق کالا و اثرات آن بر اقتصاد»، کارگاه، س 3، ش 11.
پناهی، محمدحسین (1383)، جامعه‌شناسی شعارهای انقلاب اسلامی ایران، تهران: دانش و اندیشۀ معاصر.
حاج‌سیدجوادی، علی‌اصغر (1357)، نامه‌ها، تهران: افق.
حاجی‌یوسفی، محمد (1376)، «رانت، دولت رانتیر، و رانتیریسم: یک بررسی مفهومی»، مجلۀ اطلاعات سیاسی و اقتصادی، ش 125، 126.
حسن‌زاده، اسماعیل (1386)، «هویت ملی در شعارهای انقلاب اسلامی»، فصل‌نامۀ مطالعات ملی، س 8، ش‌ 3.
خضری، محمد (1381)، رانت‌جویی و هزینه‌های اجتماعی ـ اقتصادی رانتی، تهران: پژوهشکدۀ مطالعات راه‌بردی.
دادگر، حسن و غلام‌علی معصومی‌نیا (1383)، فساد مالی، تهران: کانون اندیشۀ جوان.
ربیعی، علی (1383)، زنده‌باد فساد! (جامعه‌شناسی سیاسی فساد در دولت‌های جهان سوم)، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
روزنامۀ اطلاعات (13/3/1340)، ش 10519.
علم، امیراسدالله (1380)، یادداشت‌های امیراسد‌الله علم، تهران: مازیار.
فردوست، حسین (1372)، ظهور و سقوط سلطنت پهلوی، تهران: اطلاعات.
گر، تدرابرت (1388)، چرا انسان‌ها شورش می‌کنند؟، ترجمۀ علی مرشدی‌زاد، تهران: پژوهشکدۀ مطالعات راه‌بردی.
گل‌محمدی، احمد (1392)، «آسیب‌شناسی دولت در ایران در دورۀ پهلوی: فساد سیاسی به‌روایت اسناد»، پژوهشنامۀ علوم سیاسی، ش 2.
مجلۀ خواندنیها (23/2/1340)، ش 67.
مجلۀ خواندنی‌ها (25/3/1353).
مجلۀ خواندنی‌ها (23/5/1356)، ش 46.
مجلۀ خواندنی‌ها (2/7/1356)، ش 2.
مجلۀ خواندنی‌ها (26/1/1357)، ش 31.
مجلۀ خواندنی‌ها (9/2/1357)، ش 33.
مجلۀ خواندنی‌ها (16/2/1357)، ش 34.
مجلۀ خواندنی‌ها (15/7/1357)، ش 33.
مجلۀ خواندنی‌ها (15/1/1358)، ش 4.
مجلۀ خواندنی‌ها (6/8/1358)، ش 7.
مداح، مجید (1389)، «تبیین اثر کیفیت نهادی بر فساد اقتصاد: ره‌یافت لیزرل»، فصل‌نامۀ مدلسازی اقتصادی، س 4، ش 2.
مرکز بررسی اسناد تاریخی (1381)، زنان دربار به‌روایت اسناد ساواک: اشرف پهلوی، تهران: اطلاعات.
مرکز بررسی اسناد تاریخی (1387 الف)، جنبش چپ به‌روایت اسناد ساواک: حزب دموکرات کردستان ایران، تهران: اطلاعات.
مرکز بررسی اسناد تاریخی (1387 ب)، طرح‌ها و کاریکاتورهای مردمی به‌روایت اسناد ساواک، تهران: اطلاعات.
مرکز بررسی اسناد تاریخی (1391)، رجال عصر پهلوی: حمیدرضا به‌روایت اسناد ساواک، تهران: اطلاعات.
مشروح مذاکرات مجلس ملی (1357)، دورۀ 24، جلسۀ 194، در: لوح فشردۀ مشروح مذاکرات مجالس شورای ملی و اسلامی، نسخۀ دوم، تهران: کتاب‌خانۀ موزۀ مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
میلانی، عباس (1380)، معمای هویدا، تهران: اختران.
همدمی خطبه‌سرا، ابوالفضل (1387)، فساد مالی؛ علل، زمینه‌ها، و راه‌بردهای مبارزه با آن، تهران: پژوهشکدۀ مطالعات راه‌بردی.
هویدا، فریدون (1365)، سقوط شاه، ترجمۀ ح. ا. مهران، تهران: اطلاعات.
وطن‌پور، علی‌رضا (1387)، «قاچاق کالا و تأثیر آن بر امنیت اقتصادی کشور»، کارگاه، دورۀ 2، ش 3.
Beblawi, H. and G. Luciani (1987), Rentier State, London: Croom Helm.
Green, G. S. (1993), “White-Collar Crime and the Study of Embezzlement”, Annals of the American Academy of Political and Social Science, vol. 525, no. 1.
Transparency International (2009), “Business Principles for Countering Bribery”.