نوع مقاله : علمی-ترویجی

نویسندگان

1 دانش آموخته کارشناسی ارشد تاریخ ایران اسلامی،دانشگاه شهید چمران اهواز ،اهواز، ایران

2 دانشجوی دکتری تاریخ ایران اسلامی،دانشگاه شهید بهشتی ، تهران، ایران

چکیده

از میان اسناد به ‌جای‌مانده از دوران قاجار پیدا است که زنان بزرگان و اشراف به وقف املاکی نظیر مسجد و مدرسه می‌پرداختند، و جمعیت زنان متوسط شهری و روستایی نقش مهمی در فعالیت‌های اقتصادی داشته اند. هدف از این پژوهش، بررسی فعالیت‌های اقتصادی زنان براساس سفرنامه‌ها و اسناد خارجی در دوره قاجار است. پژوهش پیش رو درصدد پاسخ به این پرسش است که منابع تاریخی بر حضور زنان در کدام بخش‌های اقتصادی جامعه ایران عصر قاجار تاکید دارند؟ فرض اصلی این پژوهش بر این امر استوار است که می بایست زنان را به دو گروه شهری و روستایی تقسیم کرد و منابع دست اول، به ویژه سفرنامه‌ها و اسناد خارجی نشان می دهند که هر دو گروه در بخش کشاورزی، قالی بافی، صنایع دستی فعال بودند. پژوهش پیش رو با استفاده از روش تاریخی توصیفی – تحلیلی به بررسی و تبیین روایت‌های تاریخی پرداخته است. یافته‌ی پژوهش نشان می دهد که زنان روستایی و شهری در حوزه‌های مختلف در اقتصاد نقش ایفا می کردند و در این پژوهش به حوزه‌های کاری و میزان فعالیت‌های آنها پرداخته شده است.

کلیدواژه‌ها

اتحادیه(نظام مافی)، منصوره ،(1377)، اینجا طهران است... [مجموعة مقالاتی دربارة طهران، ۱۳۴۴-۱۲۶۹ هـ. ق.]، تهران:نشر تاریخ ایران.
اتحادیه(نظام مافی)، منصوره، (1373)، «زن در جامعة قاجار(موقعیت اجتماعی زنان در آغاز قرن 14 هـ. ق.)»، کلک پژوهش،ش 55 و 56،ص ۵۰-۲۷.
اتحادیه (نظام مافی)، منصوره، روحی،سعید، (1385)، در محضر شیخ فضل‌الله نوری:اسناد حقوقی عهد ناصری، با پیشگفتاری از سید علی آل‌داوود، چاپ اول، تهران: نشر تاریخ ایران.
اتحادیه (نظام مافی)، منصوره، سعدوندیان، سیروس، (گردآورندگان)، (1368)،آمار دارالخلافة تهران (اسنادی از تاریخ اجتماعی تهران در عصر قاجار)، چاپ اول، تهران: نشر تاریخ ایران.
اشرف، احمد، (1359)، موانع تاریخی رشد سرمایه‌داری در ایران: دورة قاجاریه، چاپ اول، تهران: زمینه.
اعظام قدسی (اعظام‌الوزاره)، حسن، (1342)، کتاب خاطرات من، یا روشن شدن تاریخ صدساله، تهران: حیدری.
افضل‌الملک، میرزا غلامحسین‌خان، (1361)، افضل‌التواریخ، به کوشش منصوره اتحادیه (نظام مافی) و سیروس سعدوندیان، مجموعة متون و اسناد تاریخی، کتاب ششم (قاجاریه)، چاپ اول، تهران: نشر تاریخ ایران.
اوبن، اوژن، (1362)، ایران امروز، 1907-1906(ایران و بین‌النهرین، سفرنامه و بررسی‌های سفیر فرانسه در ایران)، ترجمه و حواشی و توضیحات علی‌اصغر سعیدی، چاپ اول، تهران: زوار.
آدمیت، فریدون، (1348)، امیرکبیر و ایران، چاپ سوم، تهران: خوارزمی.
آوری، پیتر، ودیگران، (1384)، تاریخ ایران کمبریج: از نادرشاه تا انقلاب اسلامی، دفتر اول. زیرنظرپیتر آوری، گاوین همبلی، و چارلز ملوین، ترجمة مرتضی ثاقب‌فر، تهران: جامی.
بنجامین، ساموئل گرین ویلر، (1363)، ایران و ایرانیان«عصر ناصرالدین‌شاه»، خاطرات و سفرنامة نخستین سفیر آمریکا در ایران، ترجمة محمدحسین کردبچه، چاپ اول، تهران: جاویدان.
بهلر، الکساندر، (1356)، سفرنامة بهلر(جغرافیای رشت و مازندران، در زمان سلطنت ناصرالدین‌شاه قاجار)، به کوشش علی‌اکبر خداپرست، تهران:توس.
بیشوپ، ایزابلا، (1375)، از بیستون تا زردکوه بختیاری، ترجمة مهراب امیری، چاپ اول، تهران:آنزان-سهند.
پولاک، ادواردیاکوب، (1368)، سفرنامة پولاک، «ایران و ایرانیان»،ترجمة کیکاووس جهانداری، تهران:خوارزمی.
حجازی، بنفشه، (1388)، تاریخ خانم‌ها:بررسی جایگاه زن ایرانی در عصر قاجار، تهران: قصیده‌سرا.
دالمانی، هانری رنه، (1335)، سفرنامه از خراسان تا بختیاری؛ مشتمل بر طرز زندگی، آداب و رسوم، اوضاع اداری، اجتماعی، اقتصادی، فلاحتی و صنایع ایران از زمان قدیم تا پایان سلطنت قاجاریه، ترجمةعلی‌محمد فره‌وشی، مترجم (همایون)، تهران:امیرکبیر.
دروویل، گاسپار، (1348)، سفرنامة دروویل، ترجمة جواد محیی، چاپ دوم، تهران:انتشارات کتابخانة گوتنبرگ.
دو روششوار، ژولین، (1378)،خاطرات سفر ایران، ترجمة مهران توکلی، چاپ اول، تهران: نی.
دوبد، بارون کلمنت آگوستوس، (1371)، سفرنامة لرستان و خوزستان، ترجمة محمدحسین آریا، چاپ اول، تهران:انتشارات علمی و فرهنگی وابسته به وزارت فرهنگ و آموزش عالی.
دولت‌آبادی، یحیی، (1362)، حیات یحیی ،تهران:عطار / فردوسی.
دیگار، ژان پی‌یر، (1366)، فنون کوچ‌نشینان بختیاری، ترجمة اصغر کریمی، مشهد:آستان قدس رضوی.
رضایی، حمید، (1382)، «سفرنامة بی‌بی کوکب بختیار(نخستین سفرنامة یک بانوی ایرانی به فرنگستان)»، بخارا ،ش 33و34، ص ۱۱۵-۹۸.
سازمان اسناد و کتابخانة ملی ایران(ساکما)، 22766/296.
سیف، احمد، (1373)، اقتصاد ایران در قرن نوزدهم، چاپ اول، تهران:نشر چشمه.
شمیم، علی‌اصغر، (1379) ،ایران در دورة سلطنت قاجار: قرن سیزدهم و نیمة اول قرن چهاردهم، تهران:زریاب.
شهشهانی، سهیلا، (1366)، چهار فصل آفتاب: زندگی روزمرة زنان عشایر اسکان‌یافتة ممسنی، چاپ اول، تهران: توس.
شیخ رضایی، انیسه، (1377)، گزارش‌های نظمیه از محلات طهران،راپورت وقایع مختلف دارالخلافه(1305-1303هـ.ق)، تهران:سازمان اسناد ملی ایران.
شیل، مری لئونورا(ویت)، (1368)، خاطرات لیدی شیل، همسر وزیر مختار انگلیس در اوائل سلطنت ناصرالدین‌شاه، ترجمة حسین ابوترابیان، چاپ دوم، تهران: نشر نو.
شینی، داریوش، (1388)، نگرشی بر ایل بختیاری و طایفة شهنی، ویراستاری سید عبدالمجید علوی شوشتری، چاپ اول، اهواز: معتبر.
ظهیرالدوله، علی‌خان قاجار، (1351)، خاطرات و اسناد ظهیرالدوله، به کوشش ایرج افشار، چاپ اول، تهران:کتابهای جیبی.
عیسوی، چارلز، (1362)، تاریخ اقتصادی ایران عصر قاجار، 1332-1215هـ.ق، ترجمة یعقوب آژند، چاپ اول، تهران:گستره.
فتحی، مریم، (1383)، کانون بانوان: با رویکردی به ریشه‌های تاریخی حرکتهای زنان در ایران، تهران: مؤسسة مطالعات تاریخ معاصر ایران.
فوران، جان، (1377)، مقاومت شکننده:تاریخ تحولات اجتماعی ایران از سال 1500 میلادی مطابق با 879شمسی، تا انقلاب، ترجمة احمد تدین، تهران: خدمات فرهنگی رسا.
فووریه، ژوآنس، (1385)، سه سال در دربار ایران؛ خاطرات دکتر فووریه، پزشک ویژة ناصرالدین‌شاه قاجار، از 1306تا1309قمری، ترجمة عباس اقبال آشتیانی، چاپ اول، تهران:نشر علم.
کرزن، جرج ن، (1362)، ایران و قضیة ایران، ترجمةغلامعلی وحید مازندرانی، چاپ دوم، تهران:شرکت انتشارات علمی و فرهنگی وابسته به وزارت فرهنگ و آموزش عالی.
مستوفی، عبدالله، (1341)، شرح زندگانی من (یا تاریخ اجتماعی و اداری دورة قاجاریه، از آقامحمدخان تا آخر ناصرالدین‌شاه،ویراست دوم، جلد اول، تهران: زوار.
نائینی، میرزاعلی‌خان(صفاءالسلطنه)، (1366)، گزارش کویر، سفرنامة صفاءالسلطنه نائینی(تحفة الفقرا)، به اهتمام محمد گلبن، چاپ اول، تهران:اطلاعات.
نجفی قوچانی، حسن، (1362)، سیاحت شرق، یا زندگی‌نامة آقانجفی قوچانی، تصحیح ر.ع. شاکری، چاپ دوم، تهران: امیرکبیر.
نجم‌الملک، عبدالغفار، (1362)، سفرنامة خوزستان، به کوشش محمد دبیرسیاقی، چاپ دوم، تهران:مؤسسة مطبوعات علمی.
نجمی، ناصر، (1364)، طهران عهد ناصری، تهران:عطار.
نظام‌السلطنه مافی، حسین‌قلی‌خان، (1362)، خاطرات و اسناد حسین‌قلی‌خان نظام‌السلطنه مافی، تصحیح معصومه مافی، منصوره اتحادیه، سیروس سعدوندیان، و حمید رام‌پیشه، چاپ دوم، تهران:نشرتاریخ ایران.
واتسن، رابرت گرانت، (1340)، تاریخ قاجار از ابتدای قرن نوزدهم تا سال 1858 میلادی، ترجمة عباسقلی جلی، بی‌جا:بی‌نا.
ورنر، کریستف، (1378)، «زنان واقف در تهران عهد قاجار»، ترجمة نسیم مجیدی قهرودی، وقف میراث جاویدان، ش 28، ص ۱۲۲-۱۱۵.
وقایع اتفاقیه(مجموعة گزارش‌های خفیه‌نویسان انگلیس در ولایت جنوبی ایران از سال 1291 تا 1322 قمری) ،(1361)، به کوشش علی‌اکبر سعیدی سیرجانی، تهران: نشر نو/پیکان.
ویشارد، جان، (1363)، بیست سال در ایران، روایت زندگانی در دوران سه پادشاه، ترجمة علی پیرنیا، چاپ اول، تهران: مؤسسة انتشارات نوین.
ویلز، چارلز جیمز، (1368)، ایران در یک قرن پیش، سفرنامة دکتر ویلز، ترجمة غلامحسین قراگوزلو، چاپ اول، تهران:اقبال.
هدین، سون، (2535)، کویرهای ایران، ترجمة پرویز رجبی، چاپ اول، تهران: توکا.