نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه تاریخ دانشگاه فرهنگیان، خرم آباد، ایران

چکیده

قالی­بافی به عنوان یکی از صنایع دستی کهن، گرچه پیشینه­ای سه هزار ساله در تاریخ ایران دارد، اما این تنها در دهه­های پایانی سده نوزدهم بود که به یک کالای مهم بازرگانی تبدیل شد و شهرتی جهانی به دست آورد. علت آن، قرار گرفتن ایران در مدار نظام اقتصاد جهانی و راه یافتن قالی به بازراهای مهم اروپایی بود. بنابراین، از این زمان به بعد به همان میزان که بر اهمیت این کالا در اقتصاد ایران افزوده می­شد، تولید و تجارت آن نیز بیشتر تحت تأثیر نوسانات اقتصادی بازراهای بین­المللی قرار می­گرفت. این جستار به دنبال این پرسش است که تحولات مهم اقتصاد جهانی در فاصلۀ جنگ جهانی یکم تا آغاز بحران اقتصادی 1930 چه تأثیراتی بر تولید و تجارت صنعت قالی ایران داشت؟ این مقاله با روش کتابخانه­ای و با تحلیل اسناد و داده­های بازرگانی این دوره می­کوشد تا تصویر روشنی از جایگاه قالی ایران در بازارهای جهانی به دست داده و تأثیر مسائل بین­المللی و رقابت­های میان کشورهای تولید کنننده در نوسان تولید و تجارت آن از جنگ جهانی یکم تا آغاز بحران اقتصادی 1930 ارائه نماید. یافته­های پژوهش حاکی از آن است که جنگ جهانی یکم به شدت برکاهش تقاضای جهانی، و درنتیجه کاهش تولید قالی و بیکاری در ایران اثر گذاشت. با رشد اقتصاد جهانی در سال­های 1302 تا 1308 تولید و صادرات قالی ایران رشد چشمگیری یافت، اما با افزایش میزان تولید کشورهای رقیب مانند چین و ترکیه، جایگاه قالی ایران در بازار جهانی تنگ­تر شد. در مقابل، دولت ایران در دوره رضا شاه با آگاهی از اهمیت قالی به عنوان یک منبع مهم ارز آور برای کشور، به شیوه­های مختلف می­کوشید تا صادرات آن را توسعه داده و بر پیامدهای منفی نظام بین­الملل و کاهش صادرات آن مقابله کند.

کلیدواژه‌ها

انگلیش، پل وارد. (1390): شهر و روستا در ایران: اقتصاد و سکونت در حوزه کرمان، ترجمه رویا اخلاص پور، تهران. نشر تاریخ ایران
بهرامی، تقی. (1333): جغرافیای کشاورزی ایران، تهران. انتشارات دانشگاه تهران.
خسروزاده، سیروان، (1394): اسناد پارلمانی انگلستان، ترجمه سیروان خسرو زاده، فصلنامه اسناد بهارستان، دوره جدید، شماره  7، 1394
عیسوی، چارلز. (1362): تاریخ اقتصادی ایران، ترجمه یعقوب آژند، تهران، نشر گستره،
علی­اکبری، علی اکبر.(1381):  اسنادی از صنعت فرش ایران 1297 تا 1357، مرکز اسناد ریاست جمهوری، تهران. وزارت فرهنگ
فلور، ویلم. (1371): صنعتی شدن ایران و شورش شیخ احمد مدنی 1925-1900، ترجمه ابوالقاسم سری، توس
گلیدو نیوکامن، ا. اچ. (1376): اوضاع اقتصادی ایران در آغاز قرن بیستم، ترجمه معصومه جمشیدی و ....، تهران. موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران،
مرکز اسناد ریاست جمهوری. (1383): گزارش‌های ایالات و ولایات از اوضاع اجتماعی و اقتصادی ایران در سال 1310، تهران. وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی
میرزایی، عبدالله. (1400): ابعاد فرهنگی مشارکت ایران در نمایشگاه جهانی 1873 وین و تأثیر آن بر تولید و صادرات قالی ایران. فصلنامه علمی تاریخ نامه ایران بعد از اسلام، سال دوازدهم، شماره 26، بهار 1400، صص. 149- 176
 میلسپو، آرتور. (1356): مأموریت آمریکایی­ها در ایران، ترجمه حسین ابوترابیان، تهران. نشر پیام
یکتایی مجید. (1340): تاریخ دارایی ایران و گمرکات و انحصارات، تهران، پیروز،
مجله اطاق تجارت، شماره­های، 1، 2، 3، 4، 9، 11، 12، 13، 14،  16، 17، 18، ۱۹، 20
مجله تجارت، شماره­های 1، 2، 3، 4، 7، 9،10، 11، 12، 13، 14، 15، 16، 19، 20 ، 21، 22، 23، 24، 26، 27، 30، 31،  32،
مجله فلاحت و تحارت، شماره­های 2، 4، 5، 6، 19 و 20
اسناد سازمان اسناد ملی ایران:  سند شماره  سند شماره 240003368، محل در آرشیو 330 ث 5 آآ ا ؛   سند شماره 240023186  محل در آرشیو 607چ ا ب آ 1 ) ؛  سند شماره 240003368
Bharier, Julian. (1971): Economic Development in Iran: 1900- 1970, Oxford
Floor - Willem. (2003):  Agriculture in Qajar Iran, Washington DC, Mag Publisher.
Floor, Willem. (2003 b): Traditional Crafts in Qajar Iran (1800-1925), Mazda Publishers, California,
Lingeman, E.R. (1928): Report on The Finance and Commerce of Persia 1925-27, London.
Seyf, Ahmad. (1992):  The Carpet Trade and the Economy of Iran, 1870-1906, Iran, Vol. 30 (1992),
Simmonds, S. (1935): Economic Conditions in Iran, London,