نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسنده

استادیار تاریخ ، پژوهشگاه علوم انتظامی و مطالعات اجتماعی، تهران، ایران

چکیده

مؤلفه‌ها و چگونگی برقراری نظم و امنیت اجتماعی با توجه به موقعیت جغرافیایی-تاریخی سرزمین ایران، ساختار سیاسی-اجتماعی، تنوع قومی-مذهبی و مؤلفه‌های اثرگذار دیگر از مسائل تاریخی جامعه ایرانی بوده است. در عصر قاجار و به‌ویژه سال‌های پایانی سلطنت ناصرالدین‌شاه، باوجود اقدامات اصلاحی دولت و برخی نخبگان سیاسی و اجتماعی در راستای تحول در گفتمان و ساختارهای نظم و امنیت اجتماعی، نه‌تنها وضعیت نظم و امنیت اجتماعی به سمت بهبودی نرفت که چالش‌های دیگری نیز به آن افزوده شد. این پژوهش با اتکا به نظریه آنومی و با تحلیل محتوای کتاب «روزنامه خاطرات اعتمادالسلطنه»، اقدام به احصاء مهم‌ترین مسائل و چالش‌های نظم و امنیت اجتماعی جامعه ایران کرده است. بر این اساس سؤال پژوهش بر این مبنا تدوین شده که مهم‌ترین مسائل و چالش‌های نظم و امنیت اجتماعی جامعه ایرانی در این سال‌ها چه بوده است؟ دستاوردهای پژوهش مبین آن است که به‌رغم نوسازی ساختاری، وضعیت آشفتگی و بی‌هنجاری در نظم و امنیت اجتماعی تشدید شده و کجروی و ناامنی اجتماعی در سال‌های 1298-1313 ق. روندی افزایشی داشته است.

کلیدواژه‌ها

احمدزاده، محمدامیر (1393)، بسترهای تحدید و توسعه امنیت اجتماعی در ایران عصر قاجاریه، مطالعات تاریخ انتظامی، دوره 1، شماره 1، صص 45-74.
احمدزاده، محمدامیر (1395) تداوم و تغییر در مؤلفه‌های امنیت اجتماعی در ایران دوره ناصری (1264-1313 ق.)، تحقیقات تاریخ اجتماعی، سال 6، شماره 2، صص 1-26.
استونز، راب (1379)، متفکران بزرگ جامعه‌شناسی، ترجمه مهرداد میردامادی، تهران: نشر مرکز.
اعتمادالسلطنه، محمدحسن خان (1355)، المآثر والاثار؛ چهل سال تاریخ ایران در دوره پادشاهی ناصرالدین‌شاه، به کوشش ایرج افشار، بی‌جا: بی‌تا.
اعتمادالسلطنه، محمدحسن خان (1389)، روزنامه خاطرات اعتمادالسلطنه، به کوشش ایرج افشار، تهران: امیرکبیر.
افتخاری، اصغر (1380)، ساخت اجتماعی امنیت، دانش انتظامی، شماره 11، صص 22-53.
افشار، ایرج (1389)، مقدمه روزنامه خاطرات اعتمادالسلطنه، به کوشش ایرج افشار، تهران: امیرکبیر.
امانت، عباس (1383)، قبله عالم؛ ناصرالدین‌شاه قاجار و پادشاهی ایران، ترجمه حسن کامشاد، تهران: نشر کارنامه-مهرگان.
بوزان، بری (1388)، مردم، دولت‌ها، هراس؛ مشکل امنیت ملی در کشورهای جهان سوم، در: امنیت ملی در جهان سوم، آزر، ادوارد ای. و دیگران، تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی.
بیات، بهرام (1388)، جامعه‌شناسی احساس امنیت، تهران: امیرکبیر.
بیاتلو، حسین و رحمانیان، داریوش (1398)، نوکران شهری و پدیده سرقت در دوره ناصری، تحقیقات تاریخ اجتماعی، سال 9، شماره 1، صص 1-23.
توفیق، ابراهیم (1400)، بازآرایی امپراتوری؛ چشم‌اندازی به اقتصاد سیاسی دولت مدرن در ایران، تهران: گام نو.
ثواقب، جهانبخش و خدابخشی، آزیتا (1399)، کارکرد امنیتی بناهای مذهبی مبتنی بر سنت بست در دوره قاجاریه، مطالعات تاریخ انتظامی، دوره 7، شماره 25، صص 31-72.
ثواقب، جهانبخش و معظمی گودرزی، سودابه (1394) اقدامات قاجارها در برقراری امنیت اجتماعی شهرها، پژوهش‌نامه تاریخ اجتماعی، سال 4، شماره 2، صص 11-37.
حاج سیاح، محمدعلی محلاتی (2536)، خاطرات حاج سیاح، به کوشش حمید سیاح، تهران: امیرکبیر.
حسینی نثار، مجید و فیوضات، ابراهیم (1390)، نظریه انحرافات اجتماعی، تهران: نشر پژواک.
خزائی، یعقوب (1397)، تحلیلی بر ساختار زندان پیشامدرن و مدرن، فصلنامه پژوهش‌های تاریخی، سال 2، شماره 54، صص 13-30.
دورکیم، امیل (1381)، درباره کار و تقسیم اجتماعی، ترجمه باقر پرهام، تهران: نشر مرکز.
دورکیم، امیل (1391)، جامعه‌شناسی و فلسفه، ترجمه فریدون سرمد، تهران: نشر کندوکاو.
دورکیم، امیل (2535)، قواعد روش جامعه‌شناسی، ترجمه علی‌محمد کاردان، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
رجب‌زاده، احمد و کوثری، مسعود (1382)، آنومی سیاسی در ایران با تکیه‌بر نظر شهروندان تهرانی، نامه علوم اجتماعی، شماره 21، مهرماه 1382، صص 321-347.
روشه، گی (1385)، تغییرات اجتماعی، ترجمه منصور وثوقی، تهران: نشر نی.
ریتزر، جورج و گودمن، داگلاس جی. (1393)، نظریه‌های جامعه‌شناسی مدرن، ترجمه خلیل میرزایی و عباس لطفی زاده، تهران: جامعه‌شناسان.
سیدمن، استیون (1386)، کشاکش آرا در جامعه‌شناسی، ترجمه هادی جلیلی، تهران: نشر نی.
شلاپنتوخ، ولادیمیر (1395)، نظم اجتماعی در جامعه معاصر، ترجمه اصغر صارمی شهاب، تهران: جامعه‌شناسان و مرکز مطالعات راهبردی و آموزش وزارت کشور.
غفاری، غلامرضا (1390)، سرمایه اجتماعی و امنیت انتظامی، تهران: جامعه شناسان-سازمان تحقیقات ناجا.
غفاری، غلامرضا (1392)، نظم و امنیت اجتماعی در آرا و نظریه‌های جامعه‌شناسی، تهران: سازمان تحقیقات و مطالعات ناجا.
فوران، جان (1378)، مقاومت شکننده، ترجمه احمد تدین، تهران: رسا.
فوریه، ژان باتیست (1385)، سه سال در دربار ایران، ترجمه عباس اقبال آشتیانی، تهران: نشر علم.
کیویستو، پیتر (1378)، اندیشه‌های بنیادی در جامعه‌شناسی، ترجمه منوچهر صبوری، تهران: نشر نی.
گرامشی، آنتونیو (1377)، دولت و جامعه مدنی، ترجمه عباس میلانی، تهران: اختران.
گلوور، دیوید و استرابریج، شیلاف (1390) جامعه‌شناسی معرفت و علم، تهران: سمت.
گوبینو، کنت دو (1383)، سه سال در آسیا، ترجمه عبدالرضا هوشنگ مهدوی، تهران: نشر قطره.
گیدنز، آنتونی (1387)، جامعه‌شناسی، تهران: نشر نی.
گیدتز، آنتونی (1384)، پیامدهای مدرنیت، ترجمۀ محسن ثلاثی، تهران: نشر مرکز.
لمبتون، آن کاترین (بی‌تا)، اوضاع اجتماعی ایران در عهد قاجاریه، ترجمه منیر برزین، مشهد: چاپخانه خراسان.
محبوبی منش، حسین (1381)، امنیت و انحرافات اجتماعی، مطالعات راهبردی زنان، شماره 18، صص 133-159.
مسنر، استیون اف. و روزنفلد، ریچارد (1392)، نظریه انومی نهادی؛ تبیین جامعه‌شناختی کلان جرم، ترجمه علی موسی‌نژاد، فصلنامه پژوهش‌های جامعه‌شناسی معاصر، سال 2، شماره 3، صص 167-187.
ناصرالدین شاه (1389)، روزنامه خاطرات، به تصحیح عبدالحسین نوایی و الهام ملک‌زاده، تهران: سازمان اسناد و کتابخانه ملی.
نایبی، هوشنگ و معیدفر، سعید و سراج زاده، سیدحسین و فیضی، ایرج (1396)، تئوری آنومی دورکیم و مرتن؛ تفاوت‌ها، شباهت‌ها و شیوه‌های اندازه‌گیری، فصلنامه رفاه اجتماعی، سال 17، شماره 22، صص 9-51.
نصری، قدیر (1390)، درآمدی بر امنیت جامعه‌ای، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
ویلیامز، پل دی. (1392)، درآمدی بر بررسی‌های امنیت، ترجمه علیرضا طیب، تهران: نشر امیرکبیر.
هانتینگتون، سموئل (1370)، سامان سیاسی در جوامع دستخوش دگرگونی، ترجمه محسن ثلاثی، تهران: نشر علم.