نوع مقاله : علمی-ترویجی
نویسنده
استادیار گروه تاریخ دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران
چکیده
هرمز در قرن چهاردهم و پانزدهم میلادی (هشتم و نهم هجری قمری) به‌عنوان قطب تجارت دریایی ایران و یکی از چند قطب دریایی جهان محسوب می‌گردید. هرمز در طی این دو قرن تحت فرمانروایی سلسله پادشاهان محلی معروف به ملوک هرمز قرار داشت و موفق شدند سلطه خود را بر بخش اعظم سواحل شمالی و جنوبی خلیج‌فارس برقرارسازند . بی‌تردید یکی از زمینه‌های و همچنین پیامدهای شکوفایی تجاری هرمز را باید در روابط اقتصادی آن با جنوب شبه‌قاره هند (دکن) جستجو کرد. موضوع این پژوهش بررسی مناسبات اقتصادی هرمز با دکن در قرن چهاردهم و پانزدهم میلادی است. هدف این مقاله آن است که با شیوه توصیفی – تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه‌ای، پاسخ روشنی به این پرسش ارائه نماید که هرمز و حاکمان آن چه نقشی در روابط تجاری با دکن در شبه‌قاره هند ایفا می‌کردند؟ یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد که هرمز به دلیل شرایط خاص منطقه‌ای و سیاست حاکمانش و با استفاده از اختلافات بین دولت‌های منطقه نه‌تنها نقش بسیار مؤثری در تجارت با دکن داشته، بلکه توانست بیش از دو قرن به‌عنوان مرکز تجاری جهان ایفای نقش کند.
کلیدواژه‌ها
ابریشم‌کار، صدیقه، عالم زاده، هادی (1393) زمینه‌های پیدایش حکومت ویحیانگر در جنوب هند، فصلنامه مطالعات شبه‌قاره هند، سال ششم، شماره نوزدهم، صص 7-26
ابن‌بطوطه، (1370) سفرنامه ابن‌بطوطه، ترجمه محمدعلی موحد، جلد اول، چاپ پنجم، تهران، موسسه انتشارات آگاه
ابن حوقل، (1345) صوره الارض، ترجمه جعفر شعار، تهران، بنیاد فرهنگ ایران
ابن ماجد، شهاب‌الدین احمد (1372) الفواید فی البحر و القواعد، ترجمه احمد اقتداری، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی
استخری، ابولاسحاق، (1368) مسالک و الممالک، به کوشش ایرج افشار، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب
اشپولر، برتولد، (1380) تاریخ مغول در ایران، سیاست، حکومت و فرهنگ دوره ایلخانان، ترجمه محمود میر آفتاب، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی
افشار، ایرج، (1376) جغرافیایی تاریخی دریای پارس، پژوهشگاه فرهنگ و هنر اسلامی
اقبال، عباس، (1384) مطالعاتی در باب بحرین و سواحل خلیج‌فارس، تهران، چاپخانه مجلس
اقتداری، احمد (1375) آثار باستانی شهرهای خلیج‌فارس، تهران، نشر انجمن آثار و مفاخر فرهنگی
باربارو، جوزافا (1349) سفرنامه‌های ونیزیان در ایران، ترجمه منوچهر امیری، انتشارات خوارزمی
بداونی، عبدالقادر (1380) منتخب التواریخ، جلد اول، تصحیح مولوی احمدعلی، تهران، انجمن آثار و مفاخر ایران
برتشتایدر، امیلی (1381) ایران و ماورالنهر در نوشته‌های چینی و مغولی سده میانه؛ ترجمه هاشم رجب‌زاده، تهران، بنیاد موقوفات محمود افشار
برنی، ضیاءالدین، (1962) تاریخ فیروز شاهی، به کوشش سید احمدخان، کلکته،
بحرانی پور، علی، زارعی، زهرا (1390) سهم حکومت‌های محلی سواحل خلیج‌فارس در حمایت از خلافت عباسی در نیمه‌ی غربی اقیانوس هند (سده‌های 7-8 هجری قمری) پژوهشنامه خلیج‌فارس (دفتر سوم) به کوشش عبدالرسول خیراندیش و مجتبی تبریزیان، تهران، نشر خانه کتاب، صص 223-230-
پولو، مارکو، (1363) سفرنامه، ترجمه سید منصور سجادی، آنجلا جوانی رومانو، تهران، گویش
تاپار، رومیلا (1378) تاریخ هند، ترجمه همایون صنعتی زاده، جلد اول، تهران، نشر ادیان
توکلی، احمد، (1341) تاریخ هرمز و ملوک آن، تهران، مجله کاوش
حسینی فسایی، میرزا حسن (1378) فارس نامه ناصری، تصحیح و تحشیه منصور رستگار فسائی، چاپ دوم، تهران، امیرکبیر
حکمت، علی‌اصغر، (1337) تاریخ هند، تهران، چاپ دانشگاه تهران
جیان پوزان، شائوشون جین، هوهوا، (1371) تاریخ مختصر چین، ترجمه جان خون نین، تصحیح احمد ترابی، تهران، ویسمن
خلیفه، مجتبی، اکبری، علی (1390) از کران تا سیراف، پژوهشنامه خلیج‌فارس (دفتر سوم) به کوشش عبدالرسول خیراندیش و تبریزیان، مجتبی، تهران، نشر خانه کتاب، ص 166-153
خیراندیش، عبدالرسول (1378) پادشاه بحر، کنکاش درروان حافظ با ملوک هرمز و سلاطین بنگاله، مجله حافظ‌پژوهی، دفتر سوم، صص 55- 63
رحیمی نژاد، سجاد، جاوید، مرضیه (1392) نقش هرمز در تبادلات اقتصادی خلیج‌فارس و اقیانوس هند در قرن هشتم و نهم هجری قمری، مجله پژوهش تاریخ، دوره چهارم، شماره یک، صص 107-126
رسولی، علی (1389) بررسی تجارت میان خلیج‌فارس و خراسان در دوره تیموریان، رساله دکتری، دانشگاه اصفهان
سرهندی، یحیی بن احمد، (1931) تاریخ مبارک شاهی، به کوشش محمدحسین هدایت، کلکته
سمرقندی، عبدالرزاق (1368) مطلع سعدین و مجمع بحرین، جلد دوم، جزء دوم و سوم، به تصحیح محمد شفیع، لاهور، انتشارات گیلانی، (دسترسی از طریق کتابخانه دیجیتال نور)
سمرقندی، عبدالرزاق (1373) مطلع سعدین و مجمع بحرین، جلد اول دفتر دوم، به اهتمام عبدالحسین نوایی، تهران، نشر علوم پژوهشگاه علوم انسانی، (دسترسی از طریق کتابخانه دیجیتال نور)
شبانکاره‌ای، محمد بن علی (1363) مجمع الا نساب، به تصحیح میر هاشم محدث، تهران، امیرکبیر
شیرازی، روح‌الله و برجسته دلفروز، بهروز (1393) بررسی حوادث سیاسی جنوب ایران در نیمه اول قرن هشتم با تکیه‌بر سنگ‌نوشته‌ای نویافته در شاهوگت: مکران، مجله پژوهش‌های علوم تاریخی، دوره ششم، شماره دوم، صص 120- 134
صداقتی، محمد (1391) تعیین حدود مغستان، خاستگاه ملوک هرموز، پژوهش‌های تاریخی، سال چهارم، شماره سوم، صص 87-96
عوض نژاد، غلامرضا (1378) تاریخ ملوک هرمز از آغاز تا تشکیل دولت صفوی، قسمت اول، رشد آموزش تاریخ، سال اول، شماره اول، ص 41-37
عوض نژاد، غلامرضا، (1379) تاریخ ملوک هرمز از آغاز تا تشکیل دولت صفوی، قسمت دوم، رشد آموزش تاریخ، سال دوم، شمار ه سوم، صص 41- 47
فضل‌الله، رشیدالدین (1389) جامع التواریخ (تاریخ سلغریان فارس) مصحح محمد روشن، تهران، مرکز پژوهشی میراث مکتوب
فروزانی، ابوالقاسم (1390) خلیج‌فارس و دریای عمان در روزگار فرمانروایی سلجوقیان و سلغریان، پژوهشنامه خلیج‌فارس (دفتر سوم) به کوشش عبدالرسول خیراندیش و تبریزیان، مجتبی، تهران، نشر خانه کتاب، صص 201-221
کاوتس، رالف، پتاک، رودریش، (1383) هرموز در منابع دوره‌های یوان و مینگ، ترجمه مهرداد وحدتی، تهران، مرکز نشر دانشگاهی
گاوان، خواجه عمادالدین محمود (1938) ریاض الا نشا، تصحیح چاند بن حسین، به اهتمام غلام یزدانی، دارالطبع سرکارعالی، حیدرآباد دکن
لسترنج، گای (1390) جغرافیای تاریخی سرزمین‌های خلافت شرقی، ترجمه محمود عرفان، چاپ هشتم، انتشارات علمی و فرهنگی، تهران
مجتهد زاده، پیروز (1379) خلیج‌فارس کشورها و مرزها، تهران، نشر عطایی
معصومی، محسن (1389) فرهنگ و تمدن ایرانی اسلامی – دکن در عصر بهمنیان، تهران، علمی و فرهنگی
معصومی، زینب و دیگران (حمید اسد پور، علی رسولی) (1392) مناسبات سیاسی، اقتصادی ملوک هرمز با دولت‌های دیگر در سده‌های هشتم و نهم هجری، پایان‌نامه کارشناس ارشد، دانشگاه خلیج‌فارس،
نطنزی، معین‌الدین (1383) منتخب التواریخ، تصحیح ژان اوبن، به اهتمام پروین استخری، تهران، اساطیر
نیمدهی، عبدالکریم (1394) کنزالمعانی (منشات نیمدهی) تصحیح محمدرضا نصیری و محمدباقر وثوقی، تهران، نشر فرهنگستان زبان و ادب فارسی
هالیستر، جان نورمن، (1373) تشیع در هند، ترجمه آزرمی دخت مشایخ فریدنی، تهران، مرکز تشر دانشگاهی
هندو شا، محمدقاسم، (1393) تاریخ فرشته، از عادل شاهیان تا برید شاهیان، جلد سوم، تصحیح و تعلیق محمدرضا نصیری، تهران، نشر انجمن آثار و مفاخر فرهنگی
وثوقی، محمدباقر، (1380) تاریخ مهاجرت اقوام در خلیج‌فارس: ملوک هرمز، دانشنامه فارس، شیراز
وثوقی، محمدباقر، (1389) تاریخ خلیج‌فارس و ممالک همجوار، چاپ دوم، تهران، سمت
وثوقی، محمدباقر (1379) خنج گذرگاه باستانی، قم، نشر خرم
. وثوقی، محمدباقر، (1387) جابه‌جایی کانون‌های تجاری خلیج‌فارس از قرن پنجم تا قرن هشتم هجری، نشریه ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، شماره 185، صص 129-144
ویلسون، آرنولد تالبوت (1363) سفرنامه ویلسون یا تاریخ سیاسی و اقتصادی جنوب غربی ایران، چاپ دوم، ترجمه حسین سعادت نوری، تهران، انتشارات وحید
Aubin,Jean(1953) Les Princes d’ Ormuz, Du XIII au XVI seiecle,Journal Asiatic,No 241
Bahrani Pour, Ali (2013) The trade in horses between Korasan and India in the 13-17 century, The silk road volum 11, Shahid chamran University of Ahvaz, Ahvaz, Iran,pp123-138 (www.silkroad.fundation.org /newsletter/vol11/srjournal)
Conti,Nicolo (1855) The travels of Nicoio Conti in the east, by major,R.H, India in the fifteenth century, London, Haklut society. pp.1-39.
Encyclopedia, Britannica ready reference (2005) Volum 10, PVT.LTd. New Delhi
-Farooqi, Ahmad, Salma (2014)comprehensive history of medieval India Twelfth to the mid Eighteenth century, Pearson Publication, New Delhi
Gopal, Surendra (2002) Trade contacts between India and Iran (in the Fifteenth century),selection of articles read at the first seminar on Indo – Iran relations,university of Mumbai, India
Hamel,J.C (2017) Safavid trade during the 17th century: Iran transit economy. midd eastern communities and migrations. student research paper series 6 pp.3-22.http://commons.lib.jmu.edu/mecmsrps/6
Kauz, Ralph, Ptak, Roderich (2001) Hormuz in Yuan and Ming sources, Journal of JSTOR, Vol 88,pp27-75 (https://www.jstor.org/srable/43731513)
Loureiro, Rui Manuel(2015) The Portuguese in Hormuz and the trade in Chines porcelain,Institud superior manuel Teixeira & Cham, BPIS,pp.5-26
Mahajan,V.D (1989) history of India, Seven Edith, Chand & Company LTD. New Delhi
Majumdar,R.C, (1994) The history culture of the Indian people (The Mughul Empire) Volume seven,Bhavatiya Vidya Bhayan, Bombay
Majumdar,R.C, (2006) The history culture of the Indian people (The Delhi sultanate) Volume six, 5th Edition,Bhavatiya Vidya Bhayan, Bombay
Malekan dathil, Pius, Mohammed, Tamel (2001) The Portuguese, India ocean and European brigeheads 1500-1800, fundacao oriente, Kerela, India
Meicun, Lin & Zhang, Ran (2015) Zheng He’s voyages to Hormuz: The archeological evidence, Antiquit Journal, Volume 89, http://journals.cambridge.org/abstract_S0003598X14000283
Melis, Nicola (2016) The importance of Hormuz for Luso-Ottoman Gulf –centered policies in the 16th century some observations based on contemporary sources,university degli di Cagliari (http://www/resarchgate .net /publication/2651466 )
Sastri, Nilakanta, (1955) A history of south India, Madras
Sewell, Robert (1900) A forgotten empire, Vijayanagara, Madras, Civil service
Stein,Burton, (2007) The new Cambtidge history of India, Vijayanagara, Cambridge university press, New Delhi
Tracy,James.D (1990) The rise of merchant empire long – distance trade in the early modern world,1350-1750, university of Minnesota, Cambridge university press
)