نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 استاد گروه تاریخ، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران.

2 دانشیار گروه تاریخ، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران.

3 دانشیار گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران.

4 دانشجوی دکتری تاریخ، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران

چکیده

پس از کشف نفت، توسعه عملیات صنعتی و افزایش نیروی کار به ساخت مناطق مسکونی بیشتر و شکل­گیری شهرهای جدید انجامید. اگرچه در ابتدا تأمین اقلام ضروری برای ساکنین این شهرها که عمدتاً نیروی کار شرکت نفت بودند با مشکل روبرو بود. اما به­تدریج، نخستین بازارها در شهرهای نفت­خیز ایجاد شدند و رونق گرفتند. پس از ملی شدن نفت و با افزایش درآمدِ کارکنان صنعت نفت، الگوی مصرف در این مناطق تغییر کرد. این نوشتار ضمن بررسی روند تغییر الگوی مصرف از شکل سنتی به استفاده از وسایل مدرن، به­دنبال پاسخ به این سؤال است که چه عواملی در تغییر این الگو نقش داشتند؟ یافته­های این پژوهش که با روش توصیفی ـ تحلیلی تدوین شده و شیوه­ی گردآوریِ داده‌های آن کتابخانه‌ای و اسنادی بوده است، نشان می­دهد که الگوی مصرف کارکنان صنعت نفت که در ابتدا مبتنی بر استفاده از وسایل معدود مصرفی و به­شیوه سنتی بود، به­تدریج و پس از ملی شدن صنعت نفت با تأثیر افزایش درآمد، تغییرات فرهنگی و اجتماعی به­واسطه­ی رسانه­های همگانی و نیز در دسترس قرار گرفتن کالاهای لوکسِ موجود در فروشگاه­های صنعت نفت، تغییر پیدا کرد.

کلیدواژه‌ها

آرشیو سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران (ساکما): ساکما، سند شماره 12127/240  ؛ساکما، سند شماره 8153/240 ؛ساکما، سند شماره 19844/240؛ساکما، سند شماره 5420/293
احسانی، کاوه (1398). محیط مصنوع و شکل­گیری طبقه کارگر صنعتی؛ تاریخ اجتماعی کار در صنعت نفت ایران (1320-1287)، ترجمه­ی مارال لطیفی،. تهران: شیرازه.
امام شوشتری، محمدعلی، (1331). تاریخ جغرافیایی خوزستان، تهران: انتشارات امیر­کبیر.
آبراهامیان، یرواند (1389). تاریخ ایران مدرن، ترجمه­ی محمدابراهیم فتاحی، تهران: نشر نی.
پاپلی یزدی، لیلا (1394). مادیت­های معاصر: باستان­شناسی­های گذشته­ی نزدیک/معاصر، تهران: حکمت کلمه.
پاکزاد، جهانشاه (1395). تاریخ شهر و شهرنشینی در ایران 2 (دوران قاجار و پهلوی)، تهران: آرمانشهر.
تاریخچه مسجد­سلیمان (1350). روابط عمومی شرکت ملی نفت ایران.
حسامیان، فرخ، اعتماد، گیتی، حائری، محمدرضا (1363). شهرنشینی در ایران، تهران: انتشارات آگاه.
سازگارا، پروین (1397). نگاهی جامعه­شناسانه به طبقه متوسط ایران، تهران: انتشارات رز.
شورچه، محمود (1396). جغرافیای شهری معاصر (مبانی و کاربرد)، تهران: پرهام­نقش.
طرفی، عباس، (1383). مدیران صنعت نفت ایران، جلد اول، تهران: ناشر مؤلف.
فاتح، مصطفی (1335). پنجاه سال نفت ایران، تهران: نشر علم.
فیالکوف، یانکل (1383). جامعه­شناسی شهر، ترجمه­ی عبدالحسین نیک­گهر، تهران: آگه.
قاسمی، ایرج و محمدعلی محمدی (1395). تحولات اجتماعی شهرهای نفتی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی جهاد دانشگاهی.
قاسمی، ایرج و یوسف لطفی و سهیلا اجاقی (1396). نفت و جغرافیای اقتصادی: اثر نفت بر اقتصاد مناطق نفت­خیز، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی جهاد دانشگاهی.
کتاب خوزستان (بنیاد خوزستان­شناسی) (1381). سینما در آبادان به عمر پالایشگاه نفت، غلام حیدری (عباس بهارلو)، تهران: سایه هور.
کریمی، پاملا (۱۴۰۰). زندگی خانگی و فرهنگ مصرفی در ایران، ترجمه زهرا طاهری، تهران: شیرازه.
کوریگان، پیتر (بی­تا) پیدایش جامعه مصرفی، ترجمه­ی عاطفه منتظری­مقدم، ترجمان.
گیدنز، آنتونی (1381). جامعه­شناسی، ترجمه­ی منوچهر صبوری، چاپ هفتم، تهران: نشر نی.
معتقدی، ربابه (1398). نفت و زندگی، تهران: انتشارات اداره کلی روابط عمومی وزارت نفت.
وزیری، شاهرخ، (1380) نفت و قدرت در ایران (از قنات تا لوله)، ترجمه مرتضی ثاقب­فر، تهران: انتشارات عطائی.
وست، ویتا سکویل (1380). دوازده روز در کوهساران بختیاری، جنوب غربی ایران، ترجمه­ی مهران توکلی، تهران: نشر نی
ویلسن، آرنولد (1347). سفرنامه ویلسن یا تاریخ سیاسی و اقتصادی جنوب غربی ایران، ترجمه­ی حسین سعادت نوری، تهران: انتشارات وحید.
هافرکمپ، هانس و نیل جی اسملسر (1396)، تغییر اجتماعی و مدرنیته، ترجمه اسماعیل شیرعلی و مهدی زمانی، ج اول، تهران: نشر جامعه­شناسان.
یعقوبی­نژاد، علی (1373). رئیس نفت، تهران: انتشارات یادواره کتاب.
احسانی، کاوه (1378). تجدد و مهندسی اجتماعی در شرکت-شهرهای خوزستان: نگاهی به تجربه آبادان و مسجدسلیمان، گفتگو، ش 25.
اطهاری، کمال (1370). مسجدسلیمان، شرکت شهری مدنیت یافته، اطلاعات سیاسی اقتصادی، ش 47 و 48.
دورتینگ، پولین لاواین (1382). شهرک­های شرکت نفت ایران و انگلیس در خوزستان؛ مطالعه­ای درباره تاریخ شهرک­نشینی (1951-1908)، ترجمه بشیر یاقمورلی، فصلنامه تاریخ روابط خارجی، ش 15.
آیینه، 1340، ش 52.  
آیینه، 1340، ش 40.
اخبار هفته مسجدسلیمان 1338 تا 1344.
نامه صنعت نفت، 1341، دوره 1، ش 7.
نامه صنعت نفت، 1344، ش 31.
نامه صنعت نفت، 1347، دوره 6، ش 11.
نامه صنعت نفت، 1348، دوره 7. ش11.
نامه صنعت نفت، 1348، دوره 8، ش 10.
نامه صنعت نفت، 1351، دوره 10، ش 11.
نامه صنعت نفت، 1352، دوره 12، ش 2.
یادداشت هفتگی 1355 و 1356.