نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه تاریخ دانشگاه تهران، تهران، ایران.

2 دانش آموخته دکتری تاریخ، دانشگاه تهران، تهران، ایران

چکیده

کلان روایت بنیان­گذاری شهریاری ساسانی به ضرب شمشیر اردشیر بابکان و متعاقب آن فتح پی­در­پی ولایات ایران­شهر نیازمند بازنگری جدی است. سرشت شهریاری ساسانی بدون مشارکت و مساهمت دودمان های متنفذ اجتماعی و تا حدودی طبقات شهری که سده­ها پیش از استقرار سلسله مزبور در عرصه اداره سیاسی همکاری داشته اند، امکان شالوده گذاری نداشته است. برخلاف تئوری های جدید که در تلاشند ماهیت دولت در ایران را موجودیتی صرفا سیاسی و منتزع از جامعه تلقی ­کنند؛ می­بایست اذعان داشت دولت در عین حالی که گرانیگاه انسجام سیاسی است، کانون اتحاد نیروهای اجتماعی نیز هست. هدف پژوهش حاضر، خوانش دموکراتیک از امر سیاسی در دوره ساسانی نیست؛ در واقع هدف اصلی، بازنماییِ وجه اجتماعیِ دولت ساسانی و نقشی که نیروهای اجتماعی در تاسیس، تثبیت و استمرار آن ایفا نموده­اند، خواهد بود. این تحقیق بر آن است تا با بهره­گیری از رویکرد جامعه‌شناسی ­تاریخی، علاوه بر نقد و بررسی نظریه­های ارائه شده در این زمینه، تأسیس دولت در این دوره را بر اساس هم­پیمانی، ائتلاف و عقلانیت بین ساختار سیاسی و نیروهای اجتماعی آن زمان تحلیل نماید و نشان دهد شهریای ساسانی یک دولت هم­پیمان با هم­یاری خاندان های زمین دار و طبقات مولّد شهری بوده است. بحران­های مهمی نظیر ظهور کوشانیان و ایجاد بن­بست در مسیر تجارت فراسرزمینی شرق و غرب، تسلط روم بر شهرهای بازرگانی میان­رودان، هرج و مرج سیاسی، رکود اقتصادی و آشفتگی­های اجتماعی در ایالات ایران­شهر در سدۀ پایانی دورۀ اشکانی از جمله زمینه­های مهم پدید آمدن این رخداد بوده است.
 

کلیدواژه‌ها

آلتهایم، فرانتس(1382) تاریخ اقتصاد دولت ساسانی، ترجمه هوشنگ صادقی، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
اسکاچپول، تدا (1388)، بینش و روش در جامعه­شناسی­تاریخی، ترجمۀ سیدهاشم آغاجری، تهران: نشر مرکز.
 اکبری، محمدعلی (1387)، «خوانشهای نظری از بنیاد دولت پیشامشروطگی در ایران»، تاریخ ایران، (1)1، صص 1-26.
اندرسن، پری (1388)، گذر از عهد باستان به فئودالیسم، ترجمۀ حسن مرتضوی، تهران: ثالث.
اندرسن، پری (1390)، تبارهای دولت استبدادی، ترجمۀ حسن مرتضوی، تهران: ثالث.
بندیکس، راینهارد (1382)، سیمای فکری ماکس وبر، ترجمۀ محمود رامبد، تهران: هرمس.
پیگولوسکایا، ن (1377)، شهرهای ایران در روزگار پارتیان و ساسانیان، ترجمۀ عنایت‌الله رضا، تهران: علمی و فرهنگی.
توفیق، ابراهیم (1392)، «تأملی در گسست میان تاریخ و جامعه‌شناسی در ایران»، در مجموعه مقالات همایش تاریخ و مطالعات میان­رشته­ای، تهران: پژوهشکدۀ تاریخ اسلام.
خورنی، موسی (1380)، تاریخ ارمنستان، ترجمۀ ادیک باغداساریان، تهران: بی­نا.
دون، استفان، پ. (1368)، ظهور و سقوط شیوة تولید آسیایی، ترجمۀ عباس مخبر، تهران: نشر مرکز.
فردوسی، ابوالقاسم (۱۳۸۶)، شاهنامه، تصحیح جلال خالقی مطلق. جلد هشتم، نیویورک: بنیاد میراث ایران.
کارنامۀ اردشیر پابکان (1378)، به کوشش بهرام فره­وشی با متن پهلوی و آوانویسی و ترجمۀ فارسی و واژه‌نامه، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
گرامشی، آنتونیو و مایکل مان (1393)، موران، جاناتان، دو برداشت از مفهوم دولت، ترجمۀ محمد غفوری:   farhangemrooz.com/news/27814
لوکونین، گ. ولادیمیر (1372)، تمدن ایران ساسانی، ترجمۀ عنایت‌الله رضا، تهران: علمی و فرهنگی.
نامۀ تنسر به گشنسب (1375)، به تصحیح مجتبی مینوی، تهران: آثار و مفاخر فرهنگی.
وبر، ماکس (1375)، اقتصاد و جامعه، ترجمۀ عباس منوچهری و دیگران، تهران: مولی.
هابدن، استفن (1379)، روابط بین­الملل و جامعه‌شناسی تاریخی؛ فروریزی مرزها، ترجمۀ جمشید زنگنه، تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین­المللی.
Abrams, Philip (1980). History, Sociology, Historical Sociology, London: Past and Present.
Blake, Stephen (1979). "The Patrimonial-Bureaucratic Empire of the Mughals", The journal of Asian Studies, vol. 39, No.1.
Christensen, Arthur. Emanuel (1942). L’Iran sous les Sassanid’s, Copenhagen; Pers. Tr.
Giordanengo. G (1984). "État et driot feodal", rapport pour le collogue du CNRS Genesede l Etat modern, Baumeles - Aix, octobr, a Paralre sous la direction de N. Coulet.
Gnoli. Gherardo, (1963). The Idea of Iran. An Essay on its origin, Rome.
Wittfogelt. Karla (1976). Oriental Despotism: A Comparative Study of Total Power, Ninth printing (Yale: Yale University Press.
Kantrowich. Ernest (1957), Kings two bodies: A study in medival plotical theologhy, Prinston University Peress.
Kawerau, Peter (1985). The Chronicle of Arbela, Translated by, English translation by Timothy Kroll, Lovani in Aedibys. E. Eeters.
Mann, Michaeal (1986). The Sources of Social Power: Volume 1, A History of Power from the Beginning to AD 1760-1986, Cambridge University Press.
Mann. Michaeal (1984). “The Autonomous Power of the State European”, Journal of Sociology / Archives Européennes de Sociologies / Europäisches Archive für Soziologie, Vol. 25, No. 2.
Gordon, Marshall (1998). Asiatic mode of production, A Dictionary of Sociology, retrieved.
Machiavelli, Niccolo (2008). The Prince, translated by Peter Constantine, New York, Modern Library Classics.
Payne, Richard. (2015). A State of Mixture, Christians, Zoroastrians and Iranian Political Culture in Late Antiquity. University of California Press.
Pourshariat, Parvaneh, (2008) Decline and Fall of the Sasanian Empire: The Sasanian–Parthian Confederacy and the Arab Conquest of Iran. New York.
Poulantzas, Nicos (1973). Political Power and Social Classes. translated by Timothy O'Hagan: London.
Joseph R. Strayer(2016), On the Medieval Origins of the Modern State (Princeton Classics) Paperback.-Giordanengo. G, "État et driot feodal", rapport.
Skocpol. Theda (1979). States and Social Revolutions: A Comparative Analysis of France, Russia, and China. Canto Classics. Cambridge, England: Cambridge University Press.
Tilly, Charls (1975). The Formation of Nation State in Western Europe, Princeton, NJ, Princeton University.
Timothy Mitchell (1991),“The Limits of the State: Beyond Statist Approaches and Their Critics”, The American Political Science Review, Vol. 85, No. 1Toumanoff, C (1963). Studies in Christian Caucasian History, Georgetown University Press.
Weber, Max (1978). economy and society, Edited by Guenther Roth, Claus Wittich, university of California press.