تحقیقات تاریخ اقتصادی ایران

نوع مقاله : علمی-ترویجی

نویسنده

استادیار گروه تاریخ تمدن ملل اسلامی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد بوشهر، بوشهر، ایران.

چکیده

یکی از مهم‌ترین عوامل تأثیر گذار بر نظام پولی عصر ممالیک بحری(784-648ق) تجارت بوده است. ممالیک بحری از زمان روی کار آمدن، با تسلط بر بنادر دریاهای مدیترانه وسرخ، تجارت دریایی را از مبداء چین تا اروپا رونق بخشیده و طلا و نقره مورد نیاز خود برای ضرب سکه را، از طریق تجارت با غرب آفریقا و واردات از سایر جاها فراهم می ساختند. اما این نظام پولی در برهه ای از عصر آنان به عللی دچار بی نظمی و اختلال گردید. دینار و درهم در عصر ممالیک بحری به عنوان مسکوکاتی ارزشمند و شرعی، عامل ثبات اقتصادی و فلوس مسی، پولی غیر شرعی و یکی از عوامل مخرّب اقتصاد ممالیک بحری بود.  این تحقیق که از نوع پژوهش های تاریخی است، با روش توصیفی- تحلیلی، درصدد پاسخ به این سؤال است که تجارت در عصر ممالیک بحری چه تأثیری بر ساختار پولی آنان داشته است؟ نظام پولی آنان چگونه بود؟ در نتیجه تحقیق مشخص می شود که نظام پولی ممالیک بحری متأثر از تجارت خارجی بوده و تا زمانی که طلا و نقره به اندازه کافی به قلمرو آنان وارد می شد وسکّه هایی با عیار بالا ضرب می نمودند، دارای ثبات اقتصادی بودند و زمانی که طلا و نقره وارداتی کاهش یافت و ضرب سکّه های مسی و استفاده از آن در معاملات فراوان شد، اقتصاد و نظام پولی ممالیک بحری دچار بحران تورم و زوال گردید.

کلیدواژه‌ها

ابن بطوطه، محمد بن عبدالله(1417ق)، رحله ابن بطوطه(تحفه النظار فی قرائب الامصار و عجایب الاسفر)، الرباط: اکادیمیه المملکه المغربیه.
ابن تغری بردی، أبومحاسن جمال الدین یوسف(1972 - 1970م)، النجوم الزاهره فی ملوک مصر و القاهره، تحقیق فهیم محمد شلتوت و عبدالقادر حاتم، قاهره: الهیئه المصری العامه للکتاب.
ابن حجر العسقلانی، احمد بن علی(1969م)، أنباء الغمر بأبناء العمر، محقق حسن حبشی، قاهره: ناشر المجلس الاعلی للشئون الاسلامیه-لجنه احیاء التراث الاسلامی.
ابن خلدون، عبدالرحمن بن محمد(1988م)، العبر، تحقیق خلیل شحاده، بیروت: دارالفکر، الطبعه الثانیه.
ابن دقماق، ابراهیم بن محمد بن أیدمر العلائی(1982م)، الجوهر الثمین فی سیر الخلفاء والملوک والسلاطین، تحقیق سعید عبدالفتاح عاشور، مکه مکرمه: جامعه امّ القری کلیه التربیعه والدراسات اسلامی.
ابن شاهین الظاهری، غرس الدین خلیل(1894م)، زبده کشف الممالک و بیان الطرق و المسالک، قد اعتنی بتصحیحه بولس راویس، پاریس: المطبعه الجمهوریه.
باسورث، ادموند کلیفورد(1381)، سلسله های اسلامی جدید راهنمای گاهشماری و تبارشناسی، ترجمه فریدون بدره ای، تهران: مرکز بازشناسی اسلام و ایران.
بهرامی، عسکر(1386)، «ادویه، راهها»، دانشنامه ایران ، جلد دوم، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی،تهران: مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی.
حسینی مازندرانی، سید موسی(1988م)، تاریخ النّقود الاسلامیّه، بیروت: دارالعلوم،الطبعه الثالثه.
حمدالله مستوفی(1362)، نزهة القلوب، تهران: انتشارات دنیای کتاب.
حموی بغدادی، یاقوت(1995م)، معجم البلدان، بیروت: دار صادر، الطبعه الثانیه.
رانسیمان، استیون(1371)، تاریخ جنگهای صلیبی، ترجمه منوچهر کاشف، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ سوم.
زامل، محمد فتحى(2008م)، التحولات الاقتصادیة فى مصر أواخر العصور الوسطى(857-923ق/1453-1517م)، قاهره: المجلس الأعلى للثقافه.
سخاوی، شمس الدین محمد بن عبدالرحمن(1936-1934م)، الضوء اللامع لأهل القرن التاسع، تحقیق محمد بن محمد الفارسکوری، قاهره: دون النشر.
شبارو، عصام محمد(1388)، دولت ممالیک و نقش سیاسی و تمدنی آنان در تاریخ اسلام، ترجمه شهلا بختیاری، چاپ سوم، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
شوقی، عبدالقوی عثمان حبیب(2000م)، التجاره بین مصر و افریقیا فی عصر سلاطین الممالیک، القاهره: المجلس الاعلی للثقافه.
صالح بن یحیی(1927م)، تاریخ بیروت و اخبار الامراء البحتریین من بنی الغرب، بسعی شیخو البسوعی، بیروت: المطبعه الکاثولیکیه.
عاشور، سعید عبدالفتاح(1992م)، المجتمع المصری فی عصر سلاطین الممالیک، القاهره: دارالنهضه العربیه.
عبده قاسم، قاسم(1994م)، عصر سلاطین الممالیک، الطبعه الاولی ، مصر، دارالشروق.
قلقشندی، ابی العباس احمد(1917-1913م)، صبح الاعشی، قاهره: دارالکتب الخدیویه.
مای، لودویگ اچ(1354)، آشنایی با علم اقتصاد، ترجمه علی اصغرهدایتی، چاپ چهارم، تهران: موسسه انتشارات کتاب های جیبی.
متولی، احمدرضا وحمیدرضا ثنائی(1395)،«مسکوکات و نظام پولی مصر و شام در دوره ممالیک برجی و اثر سیاست های مالی ایشان بر آن(923-784ق)»، پژوهش نامه تاریخ اجتماعی و اقتصادی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، سال پنجم، شماره دوم، پاییز و زمستان ، ص ص107-93.
مقریزی، احمد بن علی(بی تا)، شذورات العقود فی ذکر النقود، بخط یوسف الملاح سبط الحنفی، ریاض: جامعه الریاض، العدد 2170.
مقریزی، تقی الدین ابوالعباس احمد بن علی(1997م)، السلوک لمعرفه دول الملوک، تحقیق محمد عبدالقادر عطا، الطبعه الاولی، بیروت: دار الکتب العلمیه.
مقریزی، تقی الدین ابوالعباس احمد بن علی(1998م)، المواعظ والاعتبار بذکر الخططو الآثار المعروف بالخطط المقریزیّه، وضع حواشیه خلیل المنصور، بیروت: دار الکتب العلمیه.
مقریزی، تقی الدین ابوالعباس احمد بن علی(2007م)، إغاثه الامّه بکشف الغمّه، دراسه و تحقیق کرم حلمی فرحات، بیروت: ناشر عین الدراسات و البحوث الانسانیه و الاجتماعیه.
مهدی، شفیق(2008م)، ممالیک مصر و الشام، بیروت: دار العربیه للموسوعات.
میزس، لودویگ فون،(1387)، اندیشه های اقتصادی لودویک فون میزس، تصحیح و مقدمه لورنس اس ماس،  ترجمه فریدون تفضلی، تهران: نشر نی.
ناصری طاهری، عبدالله(1375)، مقدمه ای بر تاریخ سیاسی اجتماعی شمال آفریقا از آغاز تا ظهور عثمانیها، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
نبراوی، رأفت محمد(1996م)، النقود الاسلامیه فی مصر: عصر دوله الممالیک الجراکسه، قاهره: مرکز الحضاره العربیه، للاعلام والنشر.
نجف آبادی پور، مهدی(1397)،« تأثیر ممالیک بحری بر اقتصاد جهان اسلام و نظام بین الملل»، فصلنامه فرهنگ پژوهش، شماره 33، بهار، ص ص 126-101.
نجیدی، حمود بن محمد(1414ق)، النظام النقدی المملوکی، اسکندریه: مؤسس الثقافه الجامعیه.
هاوسیگ، هانس ویلهلم(1393)، تاریخ آسیای مرکزی و جاده ابریشم، جلد دوم دوران اسلامی، مترجمان مریم میر احمدی و غلامرضا ورهرام، مشهد: بنیاد پژوهشهای اسلامی استان قدس رضوی.
هینس، والتر(1388)، اوزان و مقیاس ها در فرهنگ اسلامی، ترجمه غلامرضا ورهرام، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
Ashtor ,E; A Social and Economic History of the Near East in the Middle Ages
  Publisher : Univ of California Pr; 1st Edition , 1976.
Heyd,W; Histoire du commerce du levant au moyen age, Leipzig:1886-1888.
Schultz, warren. C; Mamluk monetary History, Middle East Documentation
  Center, The University of Chicago,1999.