نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه تاریخ دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران

چکیده

در قلمرو مطالعاتیِ تاریخ اجتماعی از بسترشناسی تاریخی و معناکاوی متن قصه­های عامه راه پژوهشگران به سوی بازیابی و بازنویسی تاریخ در مسیر مخالف روایت مسلط و نوشتن از طبقات و اقشار مختلف مردم بویژه فرودستان باز می­شود. این در حالی است که می­توان با نگاهی تسامح آمیز ادب عامه را نوعی روایت تاریخی دلخواه آنها قلمداد کرد. اما از سوی دیگر ادبیات عامیانه_در اینجا قصه­ها_ محصولی فرهنگی است برآمده از تاریخی که مردم از سر گذرانده­اند از این جهت قصه­های مردم را می­توان همچون سندی تاریخی نگریست. در پژوهش پیش رو با نظر به روایتهای مختلف قصه مشکل­گشا در فرهنگ مردم ایران و براساس تاریخ پرفراز و نشیبی که شهرها و آبادیهای ایران از سر گذرانده­اند سعی شده است به منظور فهم دنیای ذهنیت پدیدآورندگان این قصه با روش تبیینی زمینه تاریخی_ اجتماعی آن روشن و بر این اساس به تحلیل عناصر و معناکاوی متن این قصه پرداخته شود. در اینجا روایت کرمان با توجه به مصائب بزرگی که بر مردم آن رفته محوریت دارد. این قصه که فرهنگ نذر را با خود به همراه دارد نوعی واکنش اجتماعی است که امید اجتماعی،  تسکین و آرامش را در دل مردم بویژه طبقه فرودست بوجود آورده و سلطه مادی و نظری حاکمین را به چالش کشیده است. ماندگاری این قصه در جای جای ایران و کارکرد آن به نحوی روشن  امتداد مصائب حیات فرودستان را و پایداری آنها را در طول تاریخ بیان می­کند.

کلیدواژه‌ها

ابن اثیر،(1987م) الکامل فی التاریخ، راجعه و صححه الدکتور محمد یوسف الرقافه،بیروت: دارالکتب العلمیه.
اسمیت آنتونی،(1369) سفرنامه آنتونی اسمیت/ ماهی سفیدکور در ایران، ترجمه محمود نبی زاده، تهران: نشر گستره.
افضل الدین کرمانی ابوحامد احمدبن حامد(1373)، سلجوقیان و غز در کرمان، تحریر میرزا محمد ابراهیم خبیصی، تصحیح محمدابراهیم باستانی پاریزی، تهران: کوروش.
اوین ژان ، 1333«مقدمه بر دو رساله صوفیانه، مقامان طاهرالدین محمد و شمس‌الدین ابراهیم»، فرهنگ ایران زمین.
پاتینجر هنری،( 1348).سفرنامه، ترجمه شاهپور گودرزی. تهران: کتابفروشی دهخدا.
جهازی ناهید( 1381). افسانه های جنوب( بوشهر) .بوشهر: موسسه انتشارات مدبر.
خبیصی، محّمد ابراهیم،(1373). سلجوقیان و غز در کرمان. به تصحیح و تحشیه‌ محمد ابراهیم باستانی­پاریزی. تهران: کورش.
خیراندیش اسدالله، محمدابراهیم باستانی پاریزی( 1368)، با من به کرمان بیائید، تهران: وحید.
درویشیان علی­اشرف،(1375). افسانه­ها و متل­های کردی.تهران: نشر چشمه. خنیا.
زرین کوب عبدالحسین(1356) دو قرن سکوت،تهران: جاویدان.
سایکس،(1395).سفرنامه ژنرال سرپرسی سایکس. ترجمه حسین سعادت نوری. تهران: دنیای کتاب.
کرزن جرج .ن ،( 1362). ایران و قضیه ایران، ج2. ترجمه وحید مازندرانی. تهران: مرکز انتشارات علمی و فرهنگی.
کرمانی ابوحامد احمد بن حامد افضل الدین( 2536) عقد العلی للموقف الاعلی، علی محمد عامری نائینی.تهران: روزبهان.
کلانتر فارس میرزامحمد(1362)،روزنامه، به کوشش عباس اقبال ،تهران: کتابخانه طهوریو سنایی.
کیانفر جمشید استخری پروین،( 1387). مزدک نامه (یادبود اولین سال درگذشت مهندس مزدک کیان‌فر) .تهران: ناشر پروین استخری.
فاروقی عباس (1357). داستانهای محلی اصفهان، انتشا‌رات‌ فروغی
فربرن مایلز(1394)،تاریخ اجتماعی مسائل،راهبردها و روش ها، تهران: انتشارات سمت.
فرمانفرمائیان مهرماه،(1382). زندگی نامه عبدالحسین میرزا فرمانفرما. ج 1. تهران: توس.
‌فقیری ابوالقاسم،( 1382). قصه­های مردم فارس. شیراز: نویدشیراز.
فلور ویلم،( 1368)، حکومت نادرشاه، ترجمه ابوالقاسم سری، تهران: توس.
قزوینی یحیی ین عبداللطیف،( 1368). لب التواریخ. به کوشش هاشم و محدث. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
صدیقی غلامحسین(1375) جنبش­های دینی ایرانی در قرن­های دوم و سوم هجری، تهران:پاژنگ.
لوریمر د. ل، ،( 1353). فرهنگ مردم کرمان. به کوشش فریدون وهمن. تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.
معلم یزدی معین الدین بن جلال الدین محمد،( 1326). مواهب الهی در تاریخ آل مظفر. به کوشش سعید نفیسی. تهران: اقبال.
ملامحمدمومن،(1384) صحیفه الارشاد، مقدمه ابراهیم باستانی پاریزی، تهران: علمی.
منشی کرمانی ناصرالدین،( 1362)  سمط العلی للحضره العلیا، به کوشش محمدقزوینی و عباس اقبال اشتیانی، اساطیر: تهران.
مولف ناشناخته(1389)تاریخ شاهی قراخطائیان کرمان، به تحصحیح محمدابراهیم باستانی پاریزی،تهران: نشر علم.
میرکاظمی سیدحسین،( 1374).افسانه­های دیار همیشه بهار، تهران: انتشارات سروش.
میهن دوست محسن ،(1370). سیب خندان و نارگریان.مشهد: انتشارات فرید.
نائینی محمدجعفر،( 1353). جامع جعفری. به کوشش ایرج افشار. تهران: انجمن آثار ملی.
ناظم الاسلام کرمانی(1376)تاریخ بیداری ایرانیان، به کوشش علی اکبر سعیدی سیرجانی،تهران:پیکان
نامی اصفهانی محمدصادق( 1363)، تاریخ گیتی گشا، مقدمه سعید نفیسی، تهران: نشر اقبال.
هدایت رضاقلی­خان،(1380).روضه الصفا ج 10. مصصح جمشید کیانفر. تهران: اساطیر.
هدایت صادق،(1395). فرهنگ عامیانه مردم ایران. تهران: چشمه.
هرسکویتس ،م(1357) سرآغاز ادبیات قومی،نمایش و موسیقی،ترجمه سودابه فضایلی،در مجموعه مقالات خاستگاه اجتماعی هنر،م.آزاد و دیگران، تهران: انتشارات فرهنگسرای نیاوران.  
آیدنلو سجاد،( 1380). سیمای علی (ع) به روایت شاهنامه، کیهان فرهنگی، شماره 182، صص98-94
عمر قریشی محمد، ( 1358). نذر مشکل گشا، فرهنگ مردم، سال دوم قوس و حوت، شماره 1و2، صص108-103
http://www.mazdaknameh.ir/Publish/PublishID/ArticleId/4 
B. A. Botkin ,)| 1940( .The Cultural Approach to History FOLKLORE AS A NEGLECTED SOURCE OF SOCIAL HISTORY , Columbia University Press.