نوع مقاله : علمی-ترویجی
نویسندگان
1 دانشجوی دکتری باستان شناسی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران
2 استادیار گروه باستان شناسی،دانشگاه تهران، تهران، ایران
3 دانشیار گروه باستانشناسی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران
چکیده
پژوهش حاضر سعی دارد به این سوالات پاسخ دهد که امپراتوری هخامنشی بر پایۀ چه شاخص‌‌هایی حوزه نفوذ خود را از سرزمین پارس گسترش داد ؟ و این شاخص‌ها در تشکیل امپراتوری هخامنشی چه تأثیری داشته‌اند؟ دادههای این پژوهش به شیوۀ کتابخانه‌ای گردآوری شده و با روش توصیفی و تحلیلی تجزیه شده‌اند. برآیند پژوهش نشان می‌دهد، کوروش بزرگ، مناطق دارای اقتصاد پویا و نواحی را که به سواحل آب‌های آزاد می‌رسیدند، تصرف کرد، دسترسی به این نواحی برای تشکیل امپراتوری الزامی است. از ابتدا هدف اصلی پادشاهان هخامنشی، دستیابی به منابع انرژی در مناطق مختلف بود، در حقیقت سیاست، جغرافیا و اقتصاد به طور ترکیبی در تصرف نواحی مختلف مدنظر قرار گرفت، که امروزه ارتباطات این سه در حوزه ژئواکونومی مطالعه می‌شود. از دوره داریوش اوّل سرزمین ایران به مرکزیت سیاسی پارس مصدر تمام سازوکارهای موثر در زمینه سیاست، اجتماع و اقتصاد محسوب می‌شد، در این دوره با ادغام نواحی دارای ارزش ژئواستراتژیک و ژئواکونومیک در بدنۀ امپراتوری هخامنشی و کارگیری راهبردهای استیلا، استخراج و انتقال مازاد انرژی شهرب‌ها به مرکز سیاسی و با بهره‌گیری هوشمندانه از نظام اداری، شبکه راه‌ها و توسعه سیستم‌های آبیاری و کشاورزی، امپراتوری هخامنشی به هدف ژئواکونومی خود که توسعه تجارت و ارتقا سطح زندگی مردم بود، دست یافت.
کلیدواژه‌ها
احتشام، مرتضی، (1355)، ایران در زمان هخامنشیان، تهران: کتابهای جیبی.
بروسیوس، ماریا، (1399)، زنان هخامنشیان، ترجمۀ هایده مشایخ، تهران: هرمس.
بریان، پی‌یر، (1381)، تاریخ امپراتوری هخامنشیان، ج 1، ترجمۀ مهدی سمسار، تهران: زریاب.
بیوار، اِ. اچ. (1390). سکههای هخامنشی، اوزان و مقیاسها. تاریخ ایران کمبریج جلد دوم: دورههای ماد و هخامنشی. تهران: مهتاب. صص 727-761.
توقیر، احمد (1395)، «تأثیر فرهنگی هخامنشیان بر پاکستان باستان. ترجمه کامیار عبدی». باستانپژوهی. دورۀ جدید. س 9، ش 19، صص 17- 22.
جوادی، غلامرضا. (1380)، مدیریت در ایران باستان، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
خادمی، لعیا؛ میرزا محمد حسنی، (1395)، «فعالیتهای اقتصادی زنان در ایران در ایران عصر هخامنشی»، مجله تاریخنگار، ش10، صص 17-21.
خسروی، زینب، (1393)، اندیشه سیاسی در دوران تاریخی ایران به استناد دادههای باستانی. پایاننامه کارشناسی ارشد در رشته باستانشناسی، استاد راهنما کریم حاجیزاده. دانشگاه محقق اردبیلی: اردبیل.
داندامایف، محمد، (1358)، تاریخ سیاسی و اقتصادی هخامنشیان، ترجمۀ میرکمال نبیپور، تهران: گستره.
داندامایف، محمد، (1381)، تاریخ سیاسی هخامنشی، ترجمۀ خشایار بهاری. تهران: کارنگ.
دوما، موریس و دیگران، (1378). تاریخ صنعت و اختراع. ترجمۀ عبدالله ارگانی.تهران: امیرکبیر.
ریاحی دهنوی بتول (1388)، «تحلیلی بر اهداف نظامی کوروش و نگهداری مرزهای امپراتوریاش در آسیا». مجله مطالعات ایرانی. س8 ، ش16، 151-168.
زرینکوب، روزبه و خزائی، سهمالدین (1392)، داریوش، حفر آبراهۀ سوئز، و نقش آن در توسعۀ روابط تجاری در دورۀ هخامنشی. پژوهشهای علوم تاریخی. دورۀ 5، شمارۀ 1، 97-116.
سانسیسی وردنبورخ، هلن و آملی کورت، (1388) تاریخ هخامنشی (جلد ششم) آسیای صغیر و مصر فرهنگهای کهن در یک پادشاهی نوین. ترجمۀ مرتضی ثاقبفر. چ 1، تهران: توس.
شرقی، علی، (1386). «مروری بر تاریخ بانکداری جهان و سهم ایرانیان در پیدایش آن»، بانک و اقتصاد، ش 90. صص 34-31.
عاشورینژاد، عباس و مهدی بارده، (1391). «بررسی علل و زمان احداث، نامگذاری، معماری و مترک شدن بنای تاریخی گور دختر». پژوهشنامه تاریخ. ش28، صص166-129.
عالی، ابوالفضل و سهند سعیدی، (1394)، «بافندگی در ایران باستان؛ نگاهی به بافتههای به دست آمده از معدن چهرآباد، زنجان». باستانپژوهی. س 9، ش 17، صص 99-101.
عباسی، ابراهیم (1391). «عناصر ژئوپلیتیکی و ژئواکونومیکی محلی در توسعه روابط دوجانبه ایران و افغانستان». فصلنامه ژئوپلیتیک. س8، ش3، صص251-182.
عبدالهی ، علیرضا، (1391)، «تجارت دریایی خلیج فارس از هخامنشیان تا اشکانیان». پژوهش در تاریخ. س3، شماره8، صص 141-113.
عزتی، عزتالله و کیومرث یزدان پناه (1380)، ژئوپلیتیک در قرن بیست و یکم. تهران: سمت.
علایی مقدم، جواد، سید رسول موسوی حاجی، رضا مهرآفرین. (1395). «در جستجوی اورگتها (نگرشی بر هویت واقعی استقرارهای هخامنشی کشف شده در سیستان)». مطالعات باستانشناسی. دوره8، ش1، صص113-132.
غریبی، عینالله، فرشید جعفری و علی لجم اورک مردای، (1392). «سهم بندر تائوکه در مناسبات تجاری خلیج فارس در عصر هخامنشی». پژوهش در تاریخ. ش 11، 27-17.
کاپتَین، دنیز، (1392)، «مهرهای داسکلیون: تصاویر مهری غرب شاهنشاهی هخامنشی». تاریخ هخامنشی. ج12. ترجمۀ مرتضی ثاقبفر. تهران: توس.
کاران، حسن، یدالله کریمیپور،. (1380). «مقدمهای بر نظام حکومتی و تقسیمات کشوری در ایران باستان». تحقیقات جغرافیا. ش 63-64. صص 174-166.
کاویانی، پویا و ماریا داغمه چی، (1393). «تحولات تاریخی و جایگاه استراتژیکی، نظامی و اقتصادی هیرکانیا در عصر هخامنشی». فصلنامه علمی و پژوهشی «تاریخ اسلام و ایران», س 23، ش24، صص 167-192.
کورت، آملی، (1383)، هخامنشیان، تهران: ققنوس.
کوک، جان مانوئل. (1386). شاهنشاهی هخامنشی. ترجمۀ مرتضی ثاقبفر. تهران: ققنوس.
گزنفون، (1397). کوروش نامه. ترجمۀ رضا مشایخی. تهران: علمی فرهنگی.
گیرشمن، رومن (1385)، ایران از آغاز تا اسلام، ترجمۀ محمد معین، تهران: علمی و فرهنگی.
ماله، آلبر. 1384. تاریخ ملل شرق و یونان. ترجمۀ عبدالحسین هژیر. ج1، چ2، تهران: سمیرا.
مجیدزاده ، یوسف، (1388)، تاریخ و تمدن بین‌النهرین جلد اول: تاریخ سیاسی، ویراسته شهناز سلطان‌زاده، هایده عبدالحسین‌زاده، چ 2، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
محموآبادی، سیداصغر (1374)، «کوروش و مرزهای دفاع استراتژیک». جامعهشناسی کاربردی، ش7، صص158-139.
مختاری هشی، حسین، (1397)، «تبیین مفهوم ژئواکونومی (اقتصاد ژئوپلتیکی) و توصیههایی برای ایران». فصلنامه ژئوپلیتیک، س 14، ش50، صص 82-56.
مسرور، محمد، محمد خانی، (1397)، «بازآرایی ژئوپلیتیکی در دریای جنوبی چین». فصلنامه بین المللی ژئوپلیتیک، س14، ش50، صص 168-196.
معینیسام، بهزاد (1388)، «بررسی واژه دهیو». جستارهای ادبی. س ،42 ش 164، صص 237-250.
مهرابی، طهمورث، شهرام جلیلیان، (1394). «کاپادوکیه نگهدارندهی فرهنگ و سنت هخامنشیان در آسیای کوچک». مطالعات تاریخ فرهنگی، س7، ش26، صص 133-1.
ولایتی, رحیم. (1388). «چگونگی ساخت کانال سوئز توسّط داریوش و بررسی تأثیر سیاسی ـ اقتصادیِ آن در دورة هخامنشیان». مطالعات باستان شناسی، س1، ش2، صص 177-201
ولی قلی زاده، علی و یاشار ذکی، (1387). «بررسی و تحلیل جایگاه ژئوپلیتیکی و ژئواکونومیکی ایران برای کشورهای CIS»، فصلنامه ژئوپلیتیک، س4، ش3، صص56-21.
ویتفوگل، کارل آگوست، (1391)، استبداد شرقی : بررسی تطبیقی قدرت تام. ترجمۀ محسن ثلاثی. تهران: ثالث.
ویسی، هادی، (1396)، «بررسی رقابتهای ژئوپلیتیکی و ژئواکونومی پاکستان و ایران در اجاد کریدور شمالیجنوبی اوراسیا: مزیتها و تهدیدها». فصلنامه ژئوپلیتیک، س 13، ش1، صص124-101.
هژبری نوبری، علیرضا، مهسا ویسی و حمید خطیب شهیدی، (1390)، «بررسی باستان‌شناختی ارتباطات سیاسی و فرهنگی ایران و آسیای صغیر در دوران هخامنشی». فصلنامه بین المللی ژئوپلیتیک، س7، ش23، صص 203-229.
هینتس، والتر. (1386)، داریوش و ایرانیان، ترجمۀ پرویز رجبی، تهران: نشر ماهی.
یوسفنژاد، سودابه. (1394). شناسایی ساختار و فرآیندهای فرسایش ملات قیر به کاررفته در آجرهای یادمان هخامنشی تل آجری در پارسه. پژوهه باستانسنجی. دوره 1، شماره 2، صص 39 -49.
Aminzadeh, B., Samani, F., & Bahrami, B. (2006). A Non-destructive Excavation in Parse-Pasargad Archaeological Region.
Boucharlat, R. (1990). “Suse et la Susiane à l’époque achéménide.” Données archéologiques. Achaemenid History, 4, 149-75.
Boucharlat, R. (2001). “Achaemenid Imperial Policies and Provincial Governments, IA, 34, (1999), pp. 269-282.” Abstracta Iranica. Revuen bibliographique pour le domaine irano-aryen, (Volume 22).
Brosius, M. (2010). “Pax Persica and the peoples of the Black Sea region: extent and limits of Achaemenid imperial ideology.” Achaemenid Impacts in the Black Sea: Communication of Powers, 29-40.
Brown, S. C. (1990). “Media in the Achaemenid Period: the Late Iron Age in Central West Iran.” In Achaemenid History Workshop IV: Centre and Periphery: Proceedings of the Groningen 1986 Achaemenid History Workshop (pp. 63-76).
Chattopadhyaya, S. (1974). The Achaemenids and India. New Delhi: Munshiram Manoharlal Publishers. 93-110.
Colburn, H. P. (2013). Connectivity and communication in the Achaemenid Empire. Journal of the Economic and Social History of the Orient, 56(1), 29-52.
Dandamayev, M. A. & Lukonin, V. G, (1989), The Culture and Social Institutions of Ancient Iran, Cambridge University Press.
Dandamayev, M. A. (1992). Iranians in Achaemenid Babylonia, Mazda publisher in association with Bibliotheca Persica Costa Mesa, California and New York.
Dandamayev, M. A. (2005). “Achaemenid Imperial Policies and Provincial Goverments.” Iranica antiqua, 34(1), 269-282.
Dani, A. H., Staff, U. N. E. S. C. O., Asimov, M. S., Litvinsky, B. A., Samghabadi, R. S., & Bosworth, C. E. (1994). History of Civilizations of Central Asia: The Development of Sedentary and Nomadic Civilizations, 700 BC to A (Vol. 2). Unesco.
Daryee, T (2003), “the Persian Gulf in trade in late antiquity.” Journal of world. bigchalk.com.
Frank, A. G., 1993, “Bronze Age World System Cycles.” Current Anthropology 34:383-429
Gergova, D. (2010). “Orphic Thrace and Achaemenid Persia.” Achaemenid Impact in the Black Sea: Communication of Powers, 11, 67.
Graf, David F, (1994), “The Persian Royal Road System”, in: H. Sancisi-Weerdenburg, A. Kuhrt & M.C. Root (eds.), Achaemenid History VIII: Continuity and Change, Nederland Instituut Foor Het Nabije Oosten, Leiden, pp. 167-189.
Graf—Miami, D. F. (1990). “Arabia during Achaemenid times.” In Centre and periphery: proceedings of the Groningen 1986 Achaemenid History Workshop (Vol. 4, p. 131). Eisenbraun .131-148.
Herodotus, (1957), The Persian Wars, translated by A. D. Godley, The Loeb Classical Library, Cambridge (Mass.) & London.
Hogemann, P (1992), Das alte Vordereasien und die Achameniden, Ein Beitrag zur Herodet-Analyse. Beihefte Zum Tubineger Atlas des Vorderen Orients, Reihe (Geisteswissenschaften) Nr. 98. Wiesbaden.
Holtz, S. E. (2010). ‘Judges of the King’in Achaemenid Mesopotamia.” The World of Achaemenid Persia: History, Art and Society in Iran and the Ancient Near East, London and New York, 481-489.
Jursa, Michael. (2011). “Taxation and Service Obligations in Babylonia from Nebuchadnezzar to Darius and the Evidence for Darius’Tax Reform.” Herodot und das Persische Weltreich/ Herodot and Persian Empire, Edited by Robert Rollinger, Brigitte Truschnegg and Reinhold Bicjler, Weisbaden, 430-448.
Kleber, K. (2015). Taxation in the Achaemenid Empire.
Kuhrt, A (2007). Persian Empire. Volume I. Taylor & Francis Routledge.
Kuhrt, A. (1990). “Achaemenid Babylonia: sources and problems.” Achaemenid History, 4, 177-94.
Licheli, V. (2007). “Oriental Innovations in Samtskhe (Southern Georgia) in the 1st Millenium BC.” In Achaemenid Culture and Local traditions in Anatolia, Southern Caucasus and Iran (pp. 55-66). Brill.
Lincoln, B. (2012). Happiness for Mankind: Achaemenian Religion and the Imperial Project. Peeters.
Llewellyn-Jones, L. (2013). King and court in ancient Persia 559 to 331 BCE. Edinburgh University Press.
MacGinnis, J. (2010). “The Role of Babylonian Temples in Contributing to the Army in the Early Achaemenid Empire.” The World of Achaemenid Persia, Londres, IB Tauris, 495-502.
Mallowan, M. (1972). “The Great Cyrus (558–529 BC).” Iran, 10(1), 1-17.
Moosavi, J.S.S., & Kasrai, M. S. (2011). Geopolitical Elements of Political Legitimacy in the Bisitun.
Nieling, J. (2010). “Persian Imperial Policy behind the Rise and Fall of the Cimmerian Bosporus in the last Quarter of the Sixth to the Beginning of the Fifth Century BC. Achaemenid Impact in the Black Sea.” Communication of Power. BSS, 11, 123-136.
Potts, D. T. (2010). “Achaemenid Interests in the Persian Gulf. J. Curtis, St. John Simpson (eds.).” The World of Achaemenid Persia, London–New York, 523-534.
Razmjou, S. (2010). “Persepolis: A reinterpretation of palaces and their function.” The World of Achaemenid Persia. London, 231-45.
Rehm, E. (2010). “The Impact of the Achaemenids on Thrace: a historical review. J. Nieling & E. Rehm, Achaemenid Impact in the Black Sea.” Communication of Power, Aarhus, Lancaster, 137-160.
Salles, J. F. (1990). “Les Achéménides dans le Golfe arabo-persique.” Achaemenid History, 4, 111-130.
Salles, J. F. (1991). Du blé, de l’huile et du vin... notes sur les échanges commerciaux en Méditerranée orientale vers la milieu du 1er millénaire av. JC AchHist VI, 207-36.
Sancisi-Weerdenburg, H. (1990). “The quest for an elusive empire.” Achaemenid History, 4, 263-74.
Silverman, J. M. (2011). “Iranian-Judaean Interaction in the Achaemenid Period.” Text, Theology, and Trowel: New Investigations in the Biblical World, 133-168.
Stern, E. (1986). “New Evidence on the Administrative Division of Palestine in the Persian Period.” Achaemenid History IV: Centre and Periphery, 221-226.
Stolper, M. W. (1988). “The Kasr Archive.” American journal of archaeology, 92 (4),587-588.
Tite, M.S., A.J. Shortland, M. Jung & A. Hauptman (2004) “Glazed Bricks in the Achaemenid Period”, (in German and English), Persien Antike Pracht, eds. T. Stoellner, R. Slotta and R. Vatandoust, Deutsches Bergbau-Museum, Bochum, Germany: 382-393.
Trotter, J. M. (2001). Reading Hosea in Achaemenid Yehud (Vol. 328). A&C Black.
Tuplin, c, t. (1981), Xenophon and The Garison of the Achaemenid empier. Ami20.
Tuplin, C. (2010). “Revisiting Dareios’ Scythian Expedition. Achaemenid Impact in the Black Sea.” Communication of Powers (= Black Sea Studies 11), Aarhus, 218-312.
Vickers—Oxford, M. (1990). “Interactions between Greeks and Persians.” In Centre and periphery: proceedings of the Groningen 1986 Achaemenid History Workshop (Vol. 4, p. 253). Eisenbrauns. 253-262.
Waerzeggers, C. (2015). “Babylonian Kingship in the Persian Period: Performance and Reception.” Exile and Return: The Babylonian Context, 181-222.
Wenke, R.J (1976), “Imperial Investments and Agricultural Developments in Parthian and Sasanian Khuzestan: 150 B.C. to A.D. 640'.” Mesopotamia, 10-11, 31-121.
)