نوع مقاله : علمی-ترویجی

نویسنده

دانشیار پژوهشکده تاریخ/ پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

چکیده

امروزه پس از سرخوردگی از تخصص­گرائی افراطی و ظهور خلاءهای بزرگ در مرز دانش­های مختلف، مطالعات بین­رشته­ای رونق فزاینده­ای یافته است. اکنون در پرتو این نوع مطالعات می­توان پیوندهای عمیقی میان رشتۀ تاریخ و رشته­های دیگر علوم انسانی به ویژه با علوم اجتماعی از نظر موضوعی، معرفتی و روشی برقرار کرد. تا چند دهه پس از تأسیس رشته تاریخ هیچ درسی با رویکرد تاریخ اجتماعی به درون برنامه­های آموزشی رشتۀ تاریخ راه نیافت. بنابراین، مساله این است که تعاملات دانش تاریخ با علوم اجتماعی در برنامۀ آموزشی دورۀ کارشناسی رشتۀ تاریخ از ابتدا تا کنون چگونه نگریسته شده و این تعامل در گذر زمان چگونه تحول یافته و چه عواملی در شکل دادن به آن مؤثر بوده است؟ نگارنده با روش توصیفی- تبیینی می­کوشد نسبت دانش تاریخ و دانش اجتماعی را از حیث کاربست مفاهیم و مباحث خاص علوم اجتماعی در سرفصل­های برنامه­ی آموزشی رشته­ی تاریخ مورد ارزیابی قرار دهد و با سنجش و تحلیل بسامد این مفاهیم، جنبه­ای از این تعامل را نشان دهد. نتیجۀ این تحقیق گویای آن است که جایگاه دانش اجتماعی در روند برنامه­ریزی آموزشی رشته­ی تاریخ به ویژه پس از استقلالش از جغرافیا تا امروز در پی هر بازنگری همواره روندی رو به رشد یافته است چنان­که در آخرین بازنگری که در سال 1375 صورت گرفت حجم درس­های هم­پیوند با دانش اجتماعی و کاربرد واژگان و مفاهیم علوم اجتماعی به بالاترین حد افزایش یافت.

کلیدواژه‌ها

احمدوند، شجاع و سمیه رحیمی(1392زمستان)، «چهار روایت در فهم معنای مطالعات میان­رشته­ای»، فصلنامه مطالعات میان­رشته­ای در علوم انسانی، دوره­ ششم، شماره 1.
استنفورد، مایکل(1382)، درآمدی بر فلسفۀ تاریخ، ترجمه­ی احمد گل­محمدی، تهران، نی.
اشمیت، کارل(1393)، مفهوم امر سیاسی، ترجمه یاشار جیرانی و رسول نمازی، تهران، ققنوس.
بانل، ویکتوریا. ای، (1395)، کاربردهای نظریه، مفاهیم و مقایسه در جامعه­شناسی تاریخی، ترجمه مجتبی فاضلی، در کتاب گفتارهایی دربارۀ تاریخ و همکاری­های میان­رشته­ای، ترجمۀ محسن علوی­پور و مجتبی فاضلی، تهران، پژوهشکدۀ تاریخ اسلام.
برگ، پیتر،(تابستان 1376)، «ضرورت همگرایی جامعه شناسی و تاریخ ؛ نگاهی به رابطه نظریه اجتماعی و تاریخ»، ترجمه حسین علی نوذری ؛ مجله تاریخ معاصر .
برومند، صفورا،(بهار و تابستان 1393)، «آسیب­شناسی آموزش تاریخ اجتماعی در نظام آموزش عالی ایران»، مجله تحقیقات تاریخ اجتماعی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، سال چهارم، شماره اول.
دلاوری، ابوالفضل(بهمن و اسفند 1388)، «نگاهی به جایگاه و اهمیت تاریخ اجتماعی در مطالعات ایرانی: دانش تاریخی و مساله اجتماعی در ایران»، آیین.
راهنمای دانشگاه تهران: سال تحصیلی 1345-  1346،(1345)، تهران، دانشگاه تهران.
راهنمای دانشگاه تهران: سال تحصیلی 1344- 1345، (1344)، تهران، دانشگاه تهران.
راین، الن(1372)، فلسفه­ی علوم اجتماعی، ترجه­ی عبدالکریم سروش، تهران، صراط، چاپ سوم.
روشه، گی(1373)، تغییرات اجتماعی، ترجمۀ منصور وثوقی، تهران، نی،چاپ هفتم.
ستاد انقلاب فرهنگی، مشخصات کلی برنامه و سرفصل دروس دوره­ی کارشناسی تاریخ با دو گرایش کارشناسی آزاد و کارشناسی تربیت دبیر، تهران، مصوب 18/ 11/ 1363.
سیدامامی، کاووس(آبان1393)، «نگاهی به رهیافت­های روش­شناسی در علوم انسانی و اجتماعی در گفتگو با کاووس سیدامامی»، فرهنگ امروز، سال اول، شماره 2.
شورای عالی برنامه ریزی کشور،(1375) مشخصات کلی برنامه و سرفصل دروس دوره­ی کارشناسی تاریخ با دو گرایش کارشناسی آزاد و کارشناسی تربیت دبیر، تهران، 1375.
صفت­گل، منصور(1387)، گروه آموزشی تاریخ دانشگاه تهران، تهران: دانشگاه تهران.
فاضلی، نعمت­الله(1393)، تاریخ فرهنگی ایران مدرن، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
فاضلی، نعمت­الله،(زمستان92) «رشته­های دانشگاهی: کارکردها، کژکارکردها و تحولات»، فصلنامه مطالعات میان­رشته­ای در علوم انسانی، دوره­ی ششم، شماره 1.
قائد شرقی، بهناز(1392)، «مبانی تاریخ اجتماعی» ؛ جغرافیا و تاریخ ماه کتاب ،شماره 189.
گل­محمدی، احمد(تابستان89)، «آسیب­شناسی آموزش تاریخ سیاسی (مطالعه موردی درس تاریخ تحولات ایران)»، پژوهشنامه­ی انجمن ایرانی تاریخ، سال اول، شماره­ی چهارم.
گیدنز، آنتونی(1382)، جامعه­شناسی، ترجمۀ منوچهر صبوری، نشر نی.
موسی پور، ابراهیم(پاییز91)، «تاریخ اجتماعی: رویکردی نوین به مطالعات تاریخ»، تاریخ و تمدن اسلامی، سال 3، شماره 6.
 وبر، ماکس، اقتصاد و جامعه: مفاهیم اساسی جامعه­شناسی، جامعه­شناسی اقتصادی، جامعه­شناسی سیاسی، ترجمه عباس منوچهری و دیگران، تهران، مولی، 1374.
هچت، جین، (1390)،«تاریخ اجتماعی»، مترجم حسن زندیه، تاریخ اسلام، شماره 45-46.