نوع مقاله : علمی-ترویجی
نویسندگان
1 استادیارگروه تاریخ و تمدن ملل اسلامی/ دانشگاه پیام نور .
2 استادیار گروه تاریخ و تمدن ملل اسلامی/ دانشگاه فردوسی مشهد
چکیده
نخستین منبع درآمد ممالیک برجی (حکـ : 784ـ923ق) تجارت بود و از این رو، رونق و زوال نظام مالی یکی از عوامل اصلی اثرگذار بر قدرت آنان بود. در نظام مالی ایشان، معاملات با دینار طلا، درهم نقره و درهم فلوس (از جنس مس) صورت میپذیرفت. ضرب این سکهها و وزن آنها در سراسر حکومت ممالیک برجی، تحت تاثیر شرایط مختلف اقتصادی و سیاسی در نوسان بود و این امر، تاثیرات نامطلوبی بر اقتصاد ایشان برجای میگذاشت. پژوهش حاضر به روش توصیفی ـ تحلیلی، ضمن شرح نظام پولی ممالیک برجی، به دنبال پاسخ بدین پرسش است که سیاستهای مالی این حکومت چه اثری بر نظام مالی ایشان و تبعا وضع اقتصادی مصر و شام در زمان حکمرانی ایشان نهاده است. یافتهها حاکی از آن است که نظام مالی ممالیک برجی نوسان بسیاری را تجربه کرد و به شدت آشفته بود. آنان در زمان کمبود بودجه با جمعآوری سکههای موجود و سپس ضرب سکههای جدید به نوعی خود عامل ایجاد بحران اقتصادی مضاعف میشدند که به نوبة خود در ضعف ایشان اثرگذار بود.
کلیدواژهها
ـ ابن ایاس، محمد بن احمد، (1402ق/1982م.)، بدائع الزهور فی وقایع الدهور، تحقیق محمد مصطفی، قاهره، الهیئة المصریة العامة للکتاب.
ـ ابن تغری بردی، جمالالدین یوسف، (1392ق./1972م.) النجوم الزاهرة فی ملوک مصر و القاهره، قاهره، الموسسة المصریة العامة.
ـ ابن تغری بردی، جمالالدین یوسف، (بیتا.) حوادث الدهور فی مدی الایام و الشهور، تحقیق محمد کمالالدین عزالدین، بیروت، عالم الکتب.
ـ ابن خلدون، عبدالرحمن، (1391ق./1971م.) العبر، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
ـ ابن صیرفی، علی بن داوود، (1418ق./ 1998م.) أبناء الهصر بأنباء العصر، تحقیق مهمنا احمد مهمنا، بیروت، دار البشائر الاسلامیة.
ـ ابن طولون، شمس الدین محمد، (1381ق./ 1961م.) فاکهه الخلان فی حوادث الزمان، تحقیق محمد مصطفی، قاهره، الموسسة المصریة العامة.
ـ اسدی، محمدبن محمد، (1968م.) التیسیر و الاعتبار و التحریر و الاختبار، قاهره، بینا.
ـ اشقر، محمد عبدالغنی، (1999م.) تجار التوابل فی مصر فی العصر المملوکی، مصر، الهیئة المصریة العامة للکتاب.
ـ حسینی، زهرا، (1367ش.) «تکرور»، در دائره المعارف بزرگ اسلامی، سیدکاظم موسوی بجنوردی، ج16، تهران، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی.
ـ خادم، سمیر علی، (1989م.) الشرق الاسلامی و الغرب المسیحی، بیروت، موسسه دارالریحانی.
ـ زامل، محمد فتحی، (2008م.) التحولات الاقتصادیه فی مصر اواخر العصور الوسطی، قاهره، المجلس الاعلی للثقافه.
ـ زقلمه، انور، (1415ق./ 1995م.) الممالیک فی مصر، قاهره، مکتبة مدبولی.
ـ سخاوی، شمس الدین محمد، (بیتا) التبر المسبوک فی ذیل السلوک، قاهره، مکتبة الکلیات الازهریة.
ـ سخاوی، شمس الدین محمد، (1416ق./ 1995م.) وجیز الکلام فی الذیل علی دول الاسلام، تحقیق بشار عواد معروف و عصام فارس الحرستانی، بیروت موسسة الرسالة، الطبعة الاولی.
ـ سیوطی، جلال الدین، (1997م.) تاریخ الخلفاء، بیروت، دارالجیل.
ـ سیوطی، جلال الدین، (2000م.) حسن المحاضرة فی اخبار مصر و القاهرة، بیروت، دارالجیل.
ـ شبارو، عصام محمد، (1386ش.) دولت ممالیک، ترجمة شهلا بختیاری، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
ـ شوقی، عبدالقوی عثمان حبیب، (2000 م.) التجارة بین مصر و افریقیا فی عصر سلاطین الممالیک، القاهرة، المجلس الاعلی للثقافة.
ـ ظاهری، زینالدین عبدالباسط، (2002 م.) نیل الامل فی ذیل الدول، تحقیق عمر عبدالسلام تدمری، بیروت، المکتبة العصریة.
ـ عاشور، سید عبدالفتاح، (بیتا.) مصر و الشام فی عصر الایوبیین و الممالیک، بیروت، دارالنهضة العربیة.
ـ عبادی، احمد مختار، (1995م.) فی تاریخ الایوبیین و الممالیک، بیروت، دارالنهضه العربیه.
ـ قلقشندی، احمد بن علی، (بیتا.) صبح الاعشی فی صناعة الانشاء، تحقیق یوسفعلی، بیروت، دارالکتب العلمیة.
ـ گلاب، جان باگت، (1386ش.) سربازان مزدور، ترجمه مهدی گلجان، تهران، امیر کبیر.
ـ ماس، لورنس، (1387) اندیشههای اقتصادی لودویک فون میزس، ترجمه فریدون تفضلی، تهران، نشر نی.
ـ مای، لودویگ. اچ، ( 1356) آشنایی با علم اقتصاد، ترجمه علی اصغر هدایتی، تهران، بینا.
ـ مقریزی، تقیالدین احمد، (1428ق./2007م.) الاوزان و الأکیال الشرعیه، تحقیق سلطان بن هلیل المسمار، بیروت، دار البشائر الاسلامیه.
ـ مقریزی، تقیالدین احمد، (1980م.) إغاثه الامه بکشف الغمه ، بیروت، مؤسسه ناصر للثقافه.
ـ مقریزی، تقیالدین احمد، (1997م.) السلوک لمعرفة دول الملوک، تحقیق محمد عبدالقادر عطا، بیروت، دارالکتب العلمیة.
ـ مقریزی، تقیالدین احمد، (1418ق./1998م.) الخطط المقریزیة، بیروت، دارالکتب العلمیة.
ـ مهدی، شفیق، (2008م.) ممالیک مصر و الشام، بیروت، الدار العربیه للموسوعات.
ـ نبراوی، رأفتمحمد، (1996م.) النقود الاسلامیة فی مصر: عصر دولة الممالیک الجراکسه، قاهره، مرکز الحضارة العربیة، للاعلام والنشر،
ـ نجیدی، حمود بن محمد، (1414ق.) النظام النقدی المملوکی، اسکندریه، مؤسسه الثقافه الجامعیه.
ـ زیاده، نیکلا، (1366ش.) دمشق در عصر ممالیک، ترجمه امیر جلالالدین اعلم، تهران، علمی فرهنگی.
ـ هینس، والتر، (1388ش.) اوزان و مقیاسها در فرهنگ اسلامی، ترجمة غلامرضا ورهرام، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
-
Ayalon, David, (1957) “The system of payment in mamluk military society”, in Journal of the Economic and Social History of the Orient, vol.1, No.1, 37-65.
-
Bacharach, Jere L., (1971), Circassian Monetary Policy, Silver, The Numismatic,Ser.11, 267-281.
-
Heyd. W, (1886-1888), Histoire du commerce du levant au moyen age, Leipzig.
-
Shoshan, Boaz, (1986), “Exchange-Rate Policies in Fifteenth-century Egypt”, in JEShO, vol.19, 215-224.
-
Schultz, Warren c., (1999), Mamluk Monetary History, Middle East Documentation, The university of Chicago.
-