نوع مقاله : علمی-ترویجی

نویسندگان

1 استاد پژوهشکده تاریخ/ پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

2 کارشناسی ارشد تاریخ/ پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

چکیده

نظام قضایی و نهاد زندان در عصر قاجار به سبب نبودن قوانین مدون کاستی‌های بسیاری داشت که این امر به بروز اندیشة اصلاحات منجر شد. در پژوهش حاضر، ضمن پرداختن به وضعیت زندانیان و بررسی اندیشمندانی که در دورة قدرت‌یابی میرزا حسین‌خان سپهسالار به ارائة نظریات خود پرداختند، این مسئله مد نظر قرار گرفت که آیا اصلاح نظام قضایی و نهاد زندان تابعی از تغییر در ساختار حقوقی یا ساختار سیاسی و اجتماعی جامعه بود؟ با این فرض که این نظریه‌ها بر اثر تغییر در ساختار سیاسی جامعه مطرح شدند و بر اثر ناکام ماندن اصلاحات سیاسی این اندیشه‌ها نیز به مرحلة اجرا درنیامدند. نتایج نشان می‌دهد سلطة نظام استبداد در جامعة عصر قاجار تا پیش از مشروطه مانع از ایجاد تحول در ساختار حقوقی بود، به طوری که مطرح شدن اندیشة اصلاح نظام قضایی در عمل نتوانست صورت اجرایی به خود بگیرد.

کلیدواژه‌ها

آدمیت، فریدون (1351)،  اندیشه ترقی و حکومت قانون، عصر سپهسالار، تهران: خوارزمی.
آدمیت، فریدون (1363)،  اندیشه های طالبوف تبریزی، تهران: دماوند.
آدمیت، فریدون (1340)، فکر آزادی و مقدمه نهضت مشروطیت، تهران: سخن.
اصیل، حجت الله (1376)، زندگی و اندیشه میرزا ملکم خان، تهران: نی.
اعتمادالسلطنه، محمدحسنخان (1306)،  المآثر و الآثار، تهران: دارالطباعه خاصه دولتی.
اعتمادالسلطنه، محمدحسنخان (1367)، تاریخ منتظم ناصرى‏، به تصحیح محمد اسماعیل رضوانى‏، ج3، تهران: دنیاى کتاب.
اعتمادالسلطنه، محمدحسنخان (1357)، خلسه مشهور به خوابنامه، به کوشش محمود کتیرایی، تهران: توکا.
اعتمادالسلطنه، محمدحسنخان (1350)، روزنامه خاطرات، مقدمه و فهارس ایرج افشار، تهران: امیرکبیر.
افضل الملک، غلامحسین (1361)، افضل التواریخ‏،‏ به تصحیح منصوره اتحادیه و سیروس سعدوندیان، تهران‏: نشر تاریخ ایران‏.
امین، حسن (1382)، تاریخ حقوق ایران، تهران: دایره المعارف ایران شناسی.
باستانی پاریزی، محمد ابراهیم (1354)، تلاش آزادی، تهران: نوین.
بروگش، هینریش (1388)، سفری به دربار سلطان صاحبقران، ترجمه محمدحسین کرد بچه، تهران: اطلاعات.
بیانی، خانبابا (1375)، پنجاه سال تاریخ ایران در دوره ناصری، ج6، تهران: علم.
تاج السلطنه‏ (1361)، خاطرات تاج‏السلطنه، به تصحیح منصوره اتحادیه‏، تهران: نشر تاریخ ایران‏.
جهانگیر میرزا (1384)، تاریخ نو، به تصحیح عباس اقبال آشتیانى، تهران: نشر علم.‏
خان ملک ساسانی، احمد(1382)، سیاستگران دوره قاجار، به کوشش سید مرتضی آل داوود، تهران: مگستان.
دامغانی، محمدتقی (1357)، صدسال پیش از این (مقدمه ای بر تاریخ حقوق جدید ایران)، تهران: شبگیر.
دروویل، گاسپار(1370)، سفر در ایران‏، ترجمه منوچهر اعتماد مقدم‏، تهران:‏ شباویز.
دولت آبادى‏، یحیی (1371)، حیات یحیى، ج1و2، تهران: عطار.
رشدیه‏، شمس الدین (1362)، سوانح عمر، تهران: نشر تاریخ ایران.
رنه دالمانى، هانرى (1335)، سفرنامه از خراسان تا بختیارى، ترجمه: محمد على فره وشى‏، تهران: امیرکبیر.
زرگری نژاد، غلامحسین (مصحح) (1380)، رسایل سیاسی عصر قاجار،تهران: کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران.
سپهر، محمدتقی (1344)، ناسخ التواریخ(سلاطین قاجاریه)، به تصحیح و حواشی محمدباقر بهبودی، ج4، تهران: کتابفروشی اسلامیه.
سرنا، کارلا (1362)، آدمها و آئینها در ایران، ترجمه علی اصغر سعیدی، تهران: زوار.
سعیدى سیرجانى( گردآورنده) (1383)، وقایع اتفاقیه‏، تهران: آسیم.
سیاح محلاتی، محمدعلی (1346)، خاطرات حاج سیاح یا دوره خوف و وحشت، به کوشش حمید سیاح و سیف الله گلکار، تهران: ابن سینا.
شقاقى‏، حسینقلى خان(ممتحن الدوله) (1353)، خاطرات ممتحن‏الدوله، به تصحیح‏ حسینقلى خان شقاقى، تهران: امیرکبیر.‏
شیخ رضایی، انسیه و آذری، شهلا (گردآورنده) (1377)، گزارشهای نظمیه از محلات طهران، ج1و2، تهران: سازمان اسناد ملی ایران، پژوهشکده اسناد.
طالبوف، عبدالرحیم (1357الف)، آزادی و سیاست، به کوشش ایرج افشار، تهران: سحر.
طالبوف، عبدالرحیم (1357ب)، سیاست طالبی، به کوشش رحیم رئیس نیا ودیگران، تهران: نشر علم.
طالبوف، عبدالرحیم (1346)، کتاب احمد، با مقدمه باقر مؤمنی، تهران: شبگیر.
طیبی، محمد(1388)، نظام قضایی و آیین دادرسی ایران (از افشاریه تا انقلاب مشروطه)، کرمان: دانشگاه شهید باهنر کرمان.
فلور، ویلم (1366)، جستارهایی از تاریخ اجتماعی ایران در دوره قاجار، ترجمه ابوالقاسم سری، ج1، تهران: توس.
فلور، ویلم و بنانی، امین (1388)، نظام قضایی عصر قاجار و پهلوی، ترجمه حسن زندیه، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
کاساکوفسکی، و.آ (1355)، خاطرات کلنل کاساکوفسکی، ترجمه عباسقلی جلی، تهران: نشر سیمرغ.
کرمانى‏، ناظم الاسلام (1384)، تاریخ بیدارى ایرانیان، تهران: امیر کبیر.
کسروى‏، احمد (1383)، تاریخ مشروطه ایران، تهران: امیر کبیر.
لواء مختاری، پاشا (1329)، تاریخ هفتاد ساله پلیس ایران، بیجا: چاپخانه ارتش.
مجد الاسلام کرمانى، احمد(1350)، ‏تاریخ انقلاب مشروطیت ایران، به تصحیح ‏ محمد خلیل پور، ج1و2، اصفهان: دانشگاه اصفهان.
محیط طباطبایی، محمد(1327)، مجموعه آثار میرزا ملکم خان، تهران: کتابخانه دانش.
مدرسی، یحیی و سامعی، حسین و صفوی مبرهن، زهرا (1380)، فرهنگ اصطلاحات دوره قاجار، قشون و نظمیه، تهران: دفتر پژوهشهای فرهنگی.
مستشارالدوله، یوسف (1285)، رساله موسوم به یک کلمه، بیجا: مطبعه شاهنشاهی.
ملک آرا، عباس میرزا (1325)، شرح حال، به اهتمام عبدالحسین نوایی، تهران: انجمن نشر آثار ایران.
واتسن، رابرت گرنت (1356)، تاریخ ایران دوره قاجاریه، ترجمه ع. وحید مازندرانی، تهران: امیرکبیر.
ویشارد، جان (1363)، بیست سال در ایران، ترجمه علی پیرنیا، تهران: نوین.
ویلس، چارلز جیمز(1363)، تاریخ اجتماعی ایران درعهد قاجاریه، ترجمه سید عبدالله انوار، به کوشش جمشید دودانگه و مهرداد نیکنام، تهران: طلوع.
نوایی، عبدالحسین و کسری، نیلوفر(گردآورنده) (1377)، اسناد میرزا عبدالوهاب خان آصف الدوله، ج3، تهران: مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران.
هومن، احمد (1339)، زندان و زندانیها یا رژیم پنی تانسیر، تهران: چاپخانه دانشگاه تهران.
اسناد اداره آرشیو و پژوهش اسناد وزارت امور خارجه (1319ق.)، ش28-4-14،1ص.
اسناد اداره آرشیو و پژوهش اسناد وزارت امور خارجه (1317ق.)، شK18-P19-3،1ص.
اسناد سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران (بیتا) ش296001610،1ص.
روزنامه ایران سلطانی (1321)،ش6 و (1323)،ش8، «لوح مطبوعات فارسی ایران»، تهران: مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
روزنامه وقایع اتفاقیه (1267)،ش32، «لوح مطبوعات فارسی ایران»، تهران: مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
زندیه، حسن (1387)، « نخستین چالش های نظام کهن قضایی و تجارب عصر جدید (عصر حکومت سنتی قاجار/عصر پیش از مشروطیت)»، مجله فرهنگ،س21،ش68.
طاهر احمدی، محمود(1384)، «اصلاحات سپهسالار»، گنجینه اسناد،ش60.  
عباسی تودِشکی، فاطمه (1391)، «زندان و زندانی در دوره قاجار از آغاز تا مشروطه(1209-1324ه.ق.)»، پایان نامه کارشناسی ارشد تاریخ ایران اسلامی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.