تحقیقات تاریخ اقتصادی ایران

نوع مقاله : علمی-ترویجی

نویسنده

استادیار پزوهشکده تاریخ پژوهشگاه علوم انسانی، تهران، ایران

چکیده

علاقة ناصرالدین شاه به پدیدة نوظهور عکاسی که دستاورد تمدنی غرب بود، سبب رونق عکاسی گردید. نخستین سوژه‌های عکاسی شاه، زنان حرم‌سرا و درباریان و اولین عکاسان نیز شاه، درباریان و تعدادی عکاس خارجی بودند. خروج انحصار عکاسی از دربار یکی از دلایل توجه به سوژه‌های مختلفی نظیر رعایا، طبیعت و حیوانات گردید. از سویی دیگر تمایل شاه به عکاسی از سوژه‌های ناب و بداهه، منجر به روی‌آوری به عکاسی مستند گردید. از آن زمان عکاسی به دو صورت پرتره و مستند ادامه یافت. عکاسی مستند علاوه بر ثبت تصاویر ناب و بداهه در گزارش تصویری و روزنامه‌نگاری نیز به کار رفت. عکس‌هایی که در روزنامه‌نگاری بکار رفتند و نیز تصاویری که به هدف گزارش تصویری تهیه شدند، به مرور ایام به لحاظ استنادی توانستد جایگاه مهمی برای خود بیابند.

هدف از این پژوهش آن است تا به روش توصیفی-تحلیلی، به چرایی روی آوردن به عکاسی مستند و کاربردهای آن در زمان ناصرالدین شاه پرداخته شود. یافته‌های پژوهش نشان‌می‌دهد توجه و علاقه شاه، سبب توجه دیگران به عکاسی و به ویژه عکاسی مستند توسط برخی از عکاسان گردید. عکس‌ها و آلبوم‌‌های به جای مانده از آن دوره نشان از پیشرفت در این زمینه می‌باشد.

کلیدواژه‌ها

 Extended abstract

 A look at the importance of documentary photography and its applications in Iran during the Nasrid period (1264-1313 AH)

Introduction

The topic of photography and visual historiography is one of the most important areas of research, which are important in terms of diversity and the abundance of epistemic and historical sources in Iran during the era of Naser al-Din Shah. In this research, an attempt is made to investigate the position of documentary photography and its applications during the time of Naseruddin Shah. The basis of the upcoming research is based on the question that; How was documentary photography created and what were its uses? The hypothesis of the research indicates that the Shah's attention caused the creation of documentary photography and its prosperity. Although the first two orders of the Shah were unsuccessful for recording a video report, but regarding the Persepolis of Pesha, he fulfilled the mission of Jules Richard. On the other hand, the recording of documentary images and video report was extended to other topics such as anthropology, nature, wildlife, etc. and flourished.

Questions: The questions raised at the beginning of this research are; What is the position of photography in the court of Naser al-Din Shah? What have been the most important topics and issues of planning and processing in documentary photography? And what functions can be drawn for the documentary photo in Iranian society in the second half of the 19th century?

Research background: In the field of photography history of Iran, many researches including books, articles and theses have been written, but no separate and independent research has been done in the field of documentary and video report. It is only scattered and limited in various sources, in the following we will try to address some of the researches done in this regard:

Stein, (1368), in the book "The Beginning of Photography in Iran", has described the history of the arrival of photography in Iran. The author has written the stages of the emergence of photography in Iran and then introduced the pioneers and promoters of photography in Iran, for this reason this book is useful for future research.

Tahmasabpour (1381), is the author of a book called "Naser al-Din, the Shah of Photography (about the history of photography in Iran)". Among the important topics discussed in this book are the introduction of the camera to Iran, Naseruddin Shah's interest and attention to photography, visual reports and the use of photography in archaeological excavations. This work is considered one of the important sources of Iranian photography history.

Flosser et al. (2018), "History and Photography (Essays on Photography as a Historical Document)", this work is a collection of articles and includes 7 articles and translation by Mohammad Ghafouri. The authors have a different look at the photo and pay attention to the photo from the perspective of historiography and documentation.

Owaisi (2008), in his thesis entitled "Anthropological study of photography in the Qajar period", deals with photography. The remarkable thing that distinguishes this work from other researches. In the fourth chapter, under the title of Anthropology of Qajar Period Photography, the author has discussed topics such as the factors of the development of photography in Iran during the Qajar era, culture and cultural visual elements, artistic photography, personal photography and documentary photography. The different and new look that the author has on the photo in the Qajar period is important for the future research.

Sharifzadeh (1384), in an article called "Naser al-Din Shah, the most famous amateur photographer in the world", deals with the arrival of photography in Iran and Naser al-Din Shah's interest in photography and historical monuments, which is important for the upcoming article.

Araghchian and Sattari (1389), in an article titled "Qajar Photography: Eastern View, Western View", introduce some western photographers and photographic subjects, so it is applicable to this article.

According to the researches, some of which have been mentioned here, the present research is different from them and has a new look at the subject of photography in the Nasrid era. In this research, based on the available data, documentary photography and its applications during the time of Naseruddin Shah are discussed.

Methodology (research objectives and methodology)

The current research is based on the historical analysis framework. In this research model, while collecting sources and historical data, the analysis, adaptation and selection of documents are discussed in a historical context.

 Findings: What can be presented in this article as the achievement of the discussion and its innovative aspect is that although the dominant aspect and dominant discourse on the photography of Naser al-Din Shah's period is the "courtly approach" to it and attention to the photo as a component of entertainment and entertainment. But the emergence of documentary photography, which sought to publicize and socialize the subjects and topics of the shooting location, is itself a proof that basically this aspect of modernization and the process of modernization is from the court to the social groups and society of Iran. It was transferred in the second half of the 19th century. In this regard, we can mention the use of photographs as an important historical source in historical texts, newspapers, etc., that the social reflection of some photographs, including the photograph of Monsieur Noz Belgian or the photo of the merchants with the constitutional decree and... was somehow effective in creating and public agitation for the occurrence of constitutional preparations.

Discussion and conclusion: From the very beginning of its arrival in Iran, Naseruddin Shah attracted the attention and interest of the camera. The first photography subjects were the king himself and the harem women. Naser al-Din Shah was interested in photographing impromptu subjects during his travels, this interest led to two orders from the Shah to photograph the scene of the Mero war and the historical monuments of Takht Jamshid. These two orders ended with failure to achieve the result, but in the following years, the photography of Persepolis was done by another person.

On the other hand, in the beginning, photography was only available to the court and photographers

آرشیو اسناد ملّی ایران، 1286 ق، 2292/ 295، 3 برگ. 
آرشیو اسناد ملّی ایران ، 1309 ق، 21621/ 296، 2 برگ.
آرشیو اسناد ملّی ایران ، بی‌تا، 135/ 998، 1 ج.
آرشیو اسناد ملّی ایران،  1281 ق، 5434/ 295). 1 برگ.
آرشیو اسناد ملّی ایران، 1285- 1288 ق، 7229/ 295). 268 برگ.
آلمانی‌، هانری‌ رنه‌ د (1335)، سفرنامه از خراسان تا بختیاری، ترجمه محمدعلی فره‌وشی، تهران: امیرکبیر.
ابوالفتحی، مهدخت (1391)، تاریخ مستند عکاسی دوره ناصری (با تکیه بر اسناد و مدارک آرشیوی)، پایان‌نامه مدرک کارشناسی‌ارشد تاریخ، تهران: دانشگاه تهران.
احمدی، بهرام (1392)، «مروری بر هنر عکاسی دوران قاجار و تأثیر آن بر نقاشی»، چیدمان، سال دوم، شماره2، صص62 – 68.
استاین، دانا (1368)، سرآغاز عکاسی در ایران، ترجمه ابراهیم هاشمی، تهران: اسپرک.
اعتمادالسلطنه، محمدحسن بن علی (1363)، تاریخ منتظم ناصری، تهران: دنیاى‌کتاب‌، ج3.
الگار، حامد، (1369)،  دین و دولت در ایران، ترجمه ابوالقاسم سری، تهران: توس.
اویسی، نیلوفر (1388)، بررسی انسان‌شناسانة عکس در دوره قاجار، پایان‌نامه مدرک کارشناسی‌ارشد مردم‌شناسی، تهران: دانشگاه تهران.
بجنوردى، سهام‌الدوله (1374)، سفرنامه‏هاى سهام‏الدولة بجنوردى‏، تصحیح قدرت‌الله روشنى‏، تهران: علمى و فرهنگى‏.
بندر، هانری (1320 ق) سیاحت‌نامه هانری بندر در کردستان و بین‌النهرین و ایران، ترجمه محمود طبیب، کتابخانه مجلس: شماره مدرک 5229-10.
چایچی‌امیرخیز، احمد؛ افضل‌زاده، پروین (1392)، دیمیتری یرماکف، عکاس میراث فرهنگی و باستان‌شناسی، تهران: سمیرا.
دمندان، پریسا (1379)، «ظل‌السلطان»، تاریخ معاصر ایران، شماره‌های13 و 14، صص 245- 284.
دهقان‌بنادکی، مجتبی (1392)، «ماهیت فلسفی عکس (یا زنان دربار ناصرالدین شاه در عکس چه می‌کنند؟)»، چیدمان، سال اول، شماره1، صص 20 – 27.
ذکاء، یحیی (1376)، تاریخ عکاسی و عکاسان پیشگام ایران، تهران: علمی و فرهنگی.
زین‌الصالحین، حسن؛ فاضلی، نعمت‌الله (1396)، «عکس، گفتمان، فرهنگ تحلیل تاریخی کارکردهای گفتمانی عکس در ایران»، رسانه و فرهنگ، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، سال هفتم، شمارة اول، صص 19- 47.
ژوله، تورج (1384)، شناخت نمونه‌هایی از فرش ایران، تهران: شرکت سهامی فرش.
سالور عین‏السلطنة، قهرمان میرزا (1374)، روزنامه خاطرات عین‏السلطنة، تصحیح مسعود سالور و ایرج افشار، تهران: اساطیر، ج1.  
ستاری، محمد (1382)، بررسی تطبیقی میان آثار اقبال‌السطلنه اولین عکاس حرفه‌ای ایران و تنی چند از معاصرین وی در جهان، رساله دکتری پژوهش هنر، تهران: دانشگاه هنر تهران.
ستاری، محمد (1384)، «آقارضا اولین عکاس حرفه‌ای پرتره در ایران»،  مجله هنرهای تجسمی، شماره23، صص 22- 27.
سلماسی، کاتیا (1383)، «سایه‌ای در عکاسی ایران (سایه سیمای زن در ایران)»، بخارا، شماره35، صص 228 – 219.
سیّاح، حمید (2536)، خاطرات حاج سیاح یا دوره خوف و وحشت، تصحیح سیف‌الله گُلکار، تهران: امیرکبیر، چ2.
شریف‌زاده، محمدرضا (1384)، «ناصرالدین شاه مشهورترین عکاس آماتور جهان»، هنرنامه، سال هشتم، شماره26، صص 96 – 103. 
شفائیه، هادی (1351)، «عکاسی (عکس، شاهد زمان)»، هنر و مردم، شماره‌های124 و 125، صص 77 – 81.
شمیم، علی اصغر، (1378)، ایران در دوره سلطنت قاجار، تهران: مدبر، چ8.
شهیدی، حسین (1383)، سرگذشت تهران، تهران: راه مانا.
طایی، پروین (1387)، «بررسی نقش زنان در عکاسی دورة قاجار»، بیناب، شماره 12، صص 181 – 164.
طهماسب‌پور، محمدرضا (1381)، ناصرالدین، شاهِ عکاس (پیرامون تاریخ عکاسی ایران)، تهران: تاریخ ایران.
طهماسب‌پور، محمدرضا (1385)، ایتالیایی‌ها و عکاسی در ایران، تهران: قو.
طهماسب‌پور، محمدرضا (1389)، از نُقره و نور (جستارهایی در تاریخ عکاسی ایران)، تهران: تاریخ ایران.
طهماسب‌پور، محمدرضا (1387)، ناصرالدین، شاهِ عکاس (پیرامون تاریخ عکاسی ایران)، تهران: تاریخ ایران، چ 2.
عدل، شهریار (1379)، «آشنایی با سینما و نخستین گامها در فیلمبرداری و فیلمسازی در ایران»، فصلنامة طاووس، شمارة 5 و 6، صص 58 – 90.
عدل، شهریار (1380)، «نقد و  بررسی کتاب فرزان (15): آشنایی با سینما و نخستین گامها در فیلمبرداری و فیلمسازی در ایران 1277 تا حدود 1284 ش./ 1899 تا حدود 1905 م.»، بخارا، ش 17، صص 322- 375.
عراقچیان، مهدی؛ ستاری، محمد (1389)، «عکاسی قاجار: نگاه شرقی، نگاه غربی»، نشریه هنرهای زیبا– هنرهای تجسمی، شماره42، صص 56 – 45.
فلوسر، ویلم و همکاران (1398)، تاریخنگاری و عکاسی (جستارهایی پیرامون عکس به مثابه سندی تاریخی)، ترجمه محمد غفوری، تهران: آگه، چ2.
فووریه (1385)، سه سال در دربار ایران‏، ترجمه عباس اقبال آشتیانى‏، تهران: علم‏.
 قاجار، ناصرالدین‌ شاه (1362)، سفرنامه عراق عجم (بلاد مرکزی ایران)، تهران: تیراژه.
 قاجار، ناصرالدین‌ شاه (1372)، شهریار جاده‏ها، تصحیح محمدرضا عباسى و پرویز بدیعى‏، تهران: سازمان اسناد ملى ایران‏.
 قاجار، ناصرالدین‌ شاه (1379)، روزنامه خاطرات ناصرالدین‏شاه در سفر دوم فرنگستان‏، تصحیح فاطمه قاضیها، تهران: سازمان اسناد ملى ایران‏.
 قاجار، ناصرالدین‌ شاه (1371)، روزنامه خاطرات ناصرالدین شاه در سفر سوم فرنگستان، مصححان فاطمه قاضیها و محمداسماعیل رضوانی، تهران: رسا.
کسروی، احمد، (1392)، تاریخ مشروطه ایران، تهران: آدینه سبز.
گشایش، فرهاد (1377)، عکاسی از تاریخ تا تکنیک، تصحیح حسین محسنی، تهران: عفاف، چ2.
مشتاقی‌نائینی، علی بن محمد (1366)، گزارش کویر، سفرنامه صفاءالسلطنه نائینى‌ (تحفة الفقراء)، تهران: اطلاعات.
نوایی، عبدالحسین (1383). مهدعلیا، تهران: اساطیر. 
نوری، ساراالسادات؛ کامرانی، بهنام (1395)، «واقع‌نمایی از عکاسی تا نقاشی و چاپ سنگی دوران قاجار» فصلنامه مبانی نظری هنرهای تجسمی، شماره2، صص70 - 57 .