نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 استاد گروه تاریخ، دانشگاه لرستان، خرم آباد، ایران.

2 دانشیار گروه تاریخ، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران

3 دانش آموخته دکتری تاریخ، دانشگاه لرستان، خرم آباد، ایران

چکیده

روند نوسازی در عصر پهلوی دوم از سال 1332ش. با کسب عواید نفتی در سال‌های پس از آن گسترش بسیاری یافت و ابعاد بیشتری را شامل شد که آموزش، به‌ویژه آموزش زنان، یکی از مؤلفه‌های مهم آن بود. نوسازی اقتصادی باعث تحولاتی در امر آموزش و اشتغال‌زایی زنان شد. آمارها حاکی از روند افزایشی حضور زنان در آموزش و اشتغال بود؛ اما به-دلیل عدم تساوی امکانات در شهرها و روستاها، این امر نمی‌توانست فراگیر باشد و شامل همه‌ی زنان نشد. تغییرات اجتماعی متعاقب آن هم باعث تغییر در سبک زندگی و پوشش زنان شد. در این پژوهش، به‌شیوه‌ی توصیفی – تحلیلی، حضور زنان در عرصه‌ی آموزش و ورود آنها به بازار کار و اشتغال در عصر پهلوی دوم (1330- 1357ش.) بررسی شده و چگونگی تأثیر این عوامل در ایجاد تغییراتی در سبک زندگی و تجددگرایی و مقابله‌ی جامعه و زنان با تعارض پدیدآمده‌ی حاصل از نوسازی تحلیل شده‌است. یافته‌ی پژوهش نشان داده‌ است که بخشی از زنان در این دوره با این‌که از نظر آموزش و اشتغال در سطح بالاتری از گذشته قرار گرفته بودند، اما سیاست‌های دولتی را که گرایش به تجددگرایی و سبک زندگی غربی داشت، در تعارض با ارزش‌های حاکم بر زندگی خود یافتند و در تقابل با آن قرار گرفتند.

کلیدواژه‌ها

استادملک، فاطمه، (1367)، حجاب وکشف حجاب در ایران، تهران: عطائی.
الول ساتن، ال. پی، (1335)، رضاشاه کبیر یا ایران نو، ترجمه عبدالعظیم صبوری، تهران: نشر مترجم.
پهلوی، فرح، (1382)، دختر یتیم، ج1، تهران: به­آفرین.
حافظیان، محمدحسین، (1380)، زنان و انقلاب (داستان ناگفته)، تهران: اندیشه­ی برتر.
رزاقی، ابراهیم، (1371)، اقتصاد ایران، تهران: نی.
ساناساریان، الیز، (1384)، جنبش حقوق زنان در ایران، طغیان، افول و سرکوب از 1280 تا انقلاب 57، ترجمه نوشین احمدی خراسانی، تهران: اختران.
سیاوشی، سوزان، (1380)، لیبرال دمکراسی در ایران، تهران: باز.
شریعتی، علی، (1373)، زن (مجموعه آثار 21)، تهران: چاپخش، چ6.
شهابی خراسانی، فرخنده، (1356)، زن در جستجوی خوشبختی، بی­جا: نشر مؤلف.
صمیمی، مینو، (1372)، پشت پرده­ی تخت طاووس، ترجمه حسین ابوترابیان، تهران: اطلاعات، چ6.
فوران، جان، (1389)، مقاومت شکننده، ترجمه­ی احمد تدین، تهران: رسا، چ10.
نیکخواه قمصری، نرگس، (1384)، تحول نگرش نسبت به زن و تأثیر آن در انقلاب اسلامی، تهران: پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی.
همایون کاتوزیان، محمدعلی، (1372)، اقتصاد سیاسی ایران، ترجمه محمدرضا نفیسی و کامبیز عزیزی، تهران: مرکز.
آدینه­وند، مسعود و همکاران، (تابستان1396)، «جایگاه و نقش زنان در نظام اداری ایران دوره رضاشاه (1304-1320ش.)»، تاریخ اسلام و ایران، س27، ش34 (پیاپی124)، ص9-37.
اطلاعات بانوان، ش65، نهم تیرماه 1337.
اطلاعات بانوان، ش67، بیست و سه تیرماه 1337.
اطلاعات بانوان، ش68، سی تیر 1337.
اطلاعات بانوان، ش73، هفده شهریور 1337.
اطلاعات بانوان، ش75، بیست و چهار شهریور 1337.
امین، کامران، (1381)، «آموزش دختران و زنان در زمان رضاشاه»، فصل­نامه زنان (مجموعه آرا و دیدگاههای فمینیستی)، ج2، به­کوشش نوشین احمدی خراسانی و با همکاری پروین اردلان.
بصیرت­منش، حمید، (تابستان 1376)، «روند کشف حجاب و واکنش روحانیان»، تاریخ معاصر ایران، س1، ش2، ص73- 92.
بیگدلو، رضا، (پاییز و زمستان 1391)، «کشاکش دولت و نیروهای مذهبی در مورد قوانین و جایگاه زنان در دوره­ی پهلوی دوم (مطالعه­ی موردی مجله «زن روز» در دهه­های 40 و 50 ش)»، پژوهش­های تاریخی ایران و اسلام، ش11، ص 15-28.
پایدار، پروین، (تابستان 1380)، «زنان و عصر تمدن بزرگ»،  گفتگو، ش 32، ص90-136.
ترابی فارسانی، سهیلا، (پاییز 1387)، «روند آموزش زنان از آغاز نوگرایی تا پایان عصر رضاشاه»، دانشنامه، دوره 1، ش3، ص89- 101.
ثواقب، جهانبخش و همکاران، (بهار و تابستان 1398)، «بازتاب جایگاه اجتماعی زنان عصر پهلوی اول در روزنامه‌ اطلاعات (1306 تا 1320ش.)»، تحقیقات تاریخ اجتماعی، س9، ش1، ص59- 98.
حامدی، زهرا، (پاییز 1394)، «بازتاب تعاملات فکری اندیشه­گران در خصوص آموزش زنان در دوره­ی پهلوی اول مبتنی بر سه نشریه عالم نسوان، شفق سرخ و اطلاعات»، تاریخ اسلام و ایران، س25، دوره جدید، ش27، ص103- 124.
حجاریان، سعید، (زمستان 1372)، «ناموزونی توسعه سیاسی در کشورهای پیرامونی»، راهبرد، س2، ش 2، ص 23-76.
رستمی، پروین و جهانبخش ثواقب، (بهار و تابستان 1398)، «اجتماعی­شدن زنان در عصر پهلوی اول؛ امکان یا امتناع (1304-1320ش.)»، تاریخ ایران، دوره 12، ش 1، ص17- 47.
عباسی، سمیه و منصور موسوی، (بهار و تابستان 1393)، «نگاهی به موقعیت زنان ایران در دوره پهلوی از سال 1300 تا 1332ش»، پژوهش­نامه زنان، س 5، ش1، ص59- 82.
علی­پور هریس، آزاده و ابوالقاسم دادور، (تابستان 1394)، «زمینه­های اجتماعی و فرهنگی مؤثر بر فعالیت­های زنان نقاش دوران پهلوی (1304- 1357ش.)»، زن در فرهنگ و هنر، دوره 7، ش2، ص171- 186.
علینی، محسن، (بهار 1374)، «تاریخ مطبوعات ایران از کودتا تا انقلاب (1332- 1357)»، رسانه، س6، ش 1، ص56-61.
کچویان، حسین و قاسم زائری، (تابستان 1390)، «تبیین گفتمانی تبدیل­شدن زنان به موضوع سیاست­گزاری­های رسمی در دوره­ی رضاخان (با تأکید بر نظریه­ی نژادی)»، زن در توسعه­ و سیاست (پژوهش زنان)، دوره­ 9، ش2، ص 7- 36.
امینزاده، فرخ، (1349الف)، «بی­کاری و کم­کاری در ایران»، طرح پژوهشی، تهران: مؤسسه­ی مطالعات و تحقیقات اجتماعی دانشگاه تهران، بخش جمعیت­شناسی.
امین­زاده، فرخ، (1349ب)، «ارتباط بین رشته و درجه­ی تحصیلی و شغل در ایران»، طرح پژوهشی، تهران: مؤسسه­ی مطالعات و تحقیقات اجتماعی، دانشگاه تهران، بخش جمعیت­شناسی.
تورنو و پرویز گل­سرخی، (1351)، «وضع اشتغال زنان در ایران»، طرح پژوهشی، تهران: مؤسسه­ی مطالعات و تحقیقات اجتماعی دانشگاه تهران.
شهلاپور، پروین، (1349)، «تحول سمت و موقعیت زن در شغل»، طرح پژوهشی، تهران: مؤسسه­ی مطالعات و تحقیقات اجتماعی دانشگاه تهران.
Apter,d, (1965), The Politics of  Modernization, Chicago University press.
Giele, Janetz, (1984), "The statuse of women in comparative perspective" in: women roles and stats in fight countries. NewYork, London, Toronto: John wiley & sons.
Moghissi, Haideh, (1991), "Women, Modernization and Revolution in Iran", Rewiew of radical political economic, vol 23 (384), pp 205-223.
Momeni, Djamchid. A, (1972), "The difficulties of changing the age at marriage in Iran", Journal of marriage and the family, 34 (3), pp 545-551.
Najmabadi, Afsaneh, (1991) "Hazards of modernity an morality women state and ideology in contemporary Iran", Women Islam and State. pp 48-76.
Tabari, Azar,(1980) "The enigma of veiled Iranian women", Feminist Review, n.5, pp 19-31.
Ward, Barbara, Lenore dʾanjou, J.D. runmalls,ds,(1971), The widening gap development in the 1970ʾs, Clumbia University press.