نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیارگروه علوم سیاسی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

2 دانشجوی دکترای علوم سیاسی، دانشگاه تربیت مدرس،تهران، ایران

چکیده

در اواخر قرون ‌وسطی به دنبال تحولات اقتصادی- اجتماعی، اروپا با گذار از مراحل مختلف وارد عصر انقلاب صنعتی شد؛ بدین صورت که با عبور از اقتصاد معیشتی و شکل گیری سرمایه داری تجاری، انباشت ثروت صورت گرفت و با به کارگیری این سرمایه توسط بخش میانی بورژوازی در حوزه صنعت و تولید، اروپا وارد عصر صنعتی شد. در حالیکه در ایران با به قدرت رسیدن صفویان، بازار در وجه اقتصادی و جغرافیایی سامان نو گرفت و با توسعه شبکه های اقتصادی بازار، شرایط برای شکل گیری بورژوازی تجاری فراهم شد. اما با وجود انباشت سرمایه توسط نیروهای بازار، این نیرو بر خلاف بورژوازی در غرب نیروی صنعتی نشد و خصلت تجاری خود را حفظ کرد. لذا این سوال مطرح می شود که در مقایسه با نقش موثر نیروهای بازار و بورژوازی در روند صنعتی شدن در اروپا و غرب چه عواملی موجب گردید نیروهای بازار در ایران وارد مرحله صنعتی نشوند. در این مقاله  از روش جامعه شناسی تاریخی- تطبیقی به مثابه روش استفاده شده است. یافته های پژوهش نشان می دهد غلبه روحیه سوداگرایانه بر نیروهای بازار  و تداوم این غلبه بر کنش اقتصادی در ایران باعث شد نیروهای بازار تمایلی به سرمایه گذاری در صنعت و حوزه های تولیدی نداشته باشند.

کلیدواژه‌ها

آبراهامیان، یرواند(1377)، ایران بین دو انقلاب، ترجمه احمد گل محمدی و محمد ابراهیم فتاحی، تهران: نشر نی
آروی، پیترو محمد رفیعی مهرآبادی،1363، تاریخ معاصر ایران، تهران: موسسه مطبوعاتی عطایی
اشتن، تی. اس.(1384)، انقلاب صنعتی، ترجمه احمد تدین، تهران: علمی و فرهنگی
اشرف، احمد(1359)، موانع رشد سرمایه داری در ایران دورۀ قاجار، تهران: پیام
اکبری، علی اکبر(1357)، علل ضعف تاریخی بورژوازی ایران، تهران: نشر سپهر
برودل، فرناند(1380)، بازنگری  در تمدن مادی و سرمایه‌داری، تهران: دیگر
بشلر، ژان(1363)، خاستگاه های سرمایه‌داری، ترجمه رامین کامران، تهران: البرز، چاپ اول
بکر، اچ و هاری المر بارنز(1354)، تاریخ‌ اندیشه‌ اجتماعی‌ از جامعه‌ ابتدائی‌ تا جامعه‌ جدید، ترجمه محمد جواد یوسفیان و علی اصغر مجیدی، تهران: امیر کبیر
بهرامی، تقی(1333)، جغرافیای کشاورزی ایران، تهران: انتشارات دانشگاه تهران
تحویلدار اصفهانی، میرزا حسین خان(1342)، جغرافیای اصفهان، به کوشش منوچهر ستوده،تهران: دانشگاه تهران
جباری، مینا(1379)، همیشه بازار، تهران، نشر آگه
داب، موریس و دیگران(1359)، گذار از فئودالیسم به سرمایه داری، ترجمه احمد تدین،تهران: نشر توکا،
داب، موریس(1390)، مطالعاتی در زاد و رشد سرمایه داری، ترجمه حبیب الله تیموری، تهران: نی
رهبری، هادی(1387)، تجار و دولت در عصر قاجار ( از همزیستی تا رویارویی )، تهران:کویر
سالنامه آمار بازرگانی خارجی ایران(20-1304)
سیاح، محمد علی(1346)، خاطرات حاج سیاح، تهران: امیرکبیر
شمیم، علی اصغر(1380)، ایران در دوره سلطنت قاجار، تهران: بهزاد
غلامی، شهرام(1396)، اقتصاد کشاورزی ایران دوره پهلوی، تهران: دنیای اقتصاد
فلور، ویلم(1366)، جستارهایی از تاریخ جتماعی ایران در عصر قاجار، ترجمه ابوالقاسم سری، تهران: انتشارات توس
فوران، جان(1377)، مقاومت شکننده، تاریخ تحولات اجتماعی ایران از صفویه تا سالهای پس از انقلاب،ترجمه احمد تدین تهران، نشر رسا
فیوضات، ابراهیم(1375)، دولت در عصر پهلوی، تهران، چاپ پخش
کار ، ای. اچ(1354)، جامعه نو، ترجمه محسن ثلاثی، انتشارات امیر کبیر
کمپ، تام(1379)، الگوهای تاریخی صنعتی شدن، ترجمه محمد ابراهیم فتاحی، تهران، نشر نی
کاسب، عزیزالله؛ (1368)، منحنی قدرت در ایران، تهران: تابش
کاسمینسکی، بوگنی و الکسیوچ یوچ(1350). تاریخ قرون وسطی ، ترجمه صادق انصاریی و محمد باقر مومنی، تهران، انتشاران اندیشه، چاپ سوم
کرزن،لرد(1362)، ایران و قضیه ایران، ترجمه غلامعلی وحید مازندرانی علمی و فرهنگی
لاژوژی، ژوزف.(1368)، نظام های اقتصادی، شجاع الدین ضیائیان، تهران: دانشگاه تهران
لوکاس، هنری .(1382)، تاریخ تمدن : از کهنترین روزگارتا سده ما ، ترجمه عبدالحسین آذرنگ، تهران: موسسه کیهان
م.ج ،داویدار،(1358) ، پویایی جامعه از دیدگاه اقتصاد سیاسی، ترجمه فرامرز کیان، تهران، انتشارات آگاه
مراغه ای، زین العابدین(1375) سیاحت نامه ابراهیم بیک، تهران: طاهریان
موسایی، میثم،(1390)، تجارت خارجی ایران( دوره قاجار و پهلوی)، تهران: جامعه شناسان
نفیسی، سعید(1372)، تاریخ سیاسی و اجتماعی ایران، تهران: بنیاد
 هابسبام، اریک(1387)، صنعت و امپراتوری: تاریخ اقتصادی و اجتماعی بریتانیا از انقلاب صنعتی تا دهه ۱۹۶۰، ترجمه عبدالله کوثری، تهران: انتشارات ماهی
وبر، ماکس.(1384)، اخلاق پروتستانی و روح سرمایه‌داری، ترجمۀ عبدالکریم رشیدیان، تهران: نشر علمی فرهنگی
وطن خواه، مصطفی(1380)، موانع توسعه نیافتگی در ایران، تهران: طبع و نشر، چاپ اول
Keshavarzian, Arang(2007), Bazaar and State in Iran: The Politics of the Tehran Marketplace. Cambridge, UK, and New York: Cambridge University Press.
Ragin.Charles c. (1987), The Comparative Method, University of California Press.
Trevor, Dean (2000). The Towns of Italy: in the Later Middle Ages, Manchester: Manchester University Press.
Williamson, Oliver ,(1985) Economic Institutions of Capitalism, New York
Wolfe, Michael (2009). Walled Towns and the Shaping of France: From the Medieval to the Early Modern Era, New York: Palgrave & Macmillan.