نوع مقاله : علمی-ترویجی

نویسندگان

1 استاد گروه تاریخ/ دانشگاه تهران، تهران، ایران

2 دکترای تاریخ/بنیاد ایرانشناسی، تهران، ایران

چکیده

بلدیه ـ نهادی برآمده از مشروطیت ـ ابزار مهم حکومت برای اداره امور شهری بود؛ امری که بلدیه‌ها و اصناف را وابسته به یکدیگر کرده بود. بسیاری از امور عمومی شهری از جمله  امور نظافت و بهداشت، عمران شهری، ارزاق، خرید و فروش اجناس، تعیین نرخ کالاها و موارد نظیر در رده وظایف بلدیه قرار داشت و بلدیه‌ها از مراجع مهم ساماندهی امور داخلی اصناف بودند. در شکایات و عرایض واصله به مجلس، چگونگی مدیریت امور اصناف توسط بلدیه‌ها، نگرانی‌های اصناف از بابت محدودیت در عملکردشان و چالش‌های ناشی از آن، بازتاب یافته است. در این بررسی، رابطه دوسویه اصناف و بلدیه و مهمترین علل مواجهه آن‌ها در دوره پهلوی اول مدنظر است. یافته‌ها نشان می‌دهد، مواردی چون نظارت عوامل بلدیه در امور مربوط به قیمت کالا،بروز مشکلاتی را درپی داشت و در نتیجه کاهش اختیارات اصناف در امور صنفی خود، افول موقعیت نهاد کهن اصناف در بازارهای شهری اجتناب ناپذیر شد. این پژوهش، با تمرکز بر اسناد کمیسیون عرایض مجلس صورت گرفته است که مشتمل بر شکایت فعالان صنفی در دوره مورد نظر است و ضمن برخورداری از ویژگی‌های بررسی تاریخی، از روش تحلیل سندی نیز بهره‌مند می‌باشد.

کلیدواژه‌ها

ابراهیمی، مرتضی و سهیلا ترابی فارسانی، (1395)، نقش بلدیه در کنترل بازار در دوره پهلوی اول، مجله پژوهش‌های تاریخی ایران و اسلام، شماره 19، پاییز و زمستان 1395، صص 20-1
باری یر، جولیان، (1363)، اقتصاد ایران، 1349-1279، تهران: مرکز تحقیقات حسابداری و حسابرسی
بلدیه طهران: آبان 1309، س نهم، ش 3: 90/ س10، ش 2و3، خرداد 1311: 176/ س9، ش3، آبان1309ش/ س 10، ش1، اسفند 1310/ س9، ش 3، آبان 1309ش
بیات، کاوه، (1368)، بلدیه نظامی، 1304-1300، گنجینه، دفتر دوم، زمستان 1368، صص 36-11
چلونگر، محمدعلی، (1388)، روزنامه‌ها و نشریات بلدیه اصفهان، اصفهان: سازمان فرهنگی تفریحی شهرداری اصفهان
حبل‌المتین کلکته: س 36، ش 16و 17، 14 فروردین 1307ش
خمسئی، فرحزاد، (1368)، اسنادی پیرامون شهرداری تهران: 1315-1286ش، گنجینه،دفتر دوم، زمستان 1368، صص 115-101
دهخدا، علی اکبر، (افست)، لغت نامه دهخدا، زیرنظر دکتر محمد معین و دکتر سید جعفرشهیدی، تهران: دانشگاه تهران
رجایی، عبدالمهدی، (1384)، انجمن ایالتی و خواسته‌های اجتماعی مردم اصفهان، فصلنامه مطالعات تاریخی، ش6، بهار1384، صص 273-249
رجایی، عبدالمهدی، (1387)، تحولات عمران و مدیریت شهری اصفهان در دوره پهلوی اول (1320-1300)، اصفهان: سازمان فرهنگی تفریحی شهرداری اصفهان
رزاقی، ابراهیم، (1381)، اقتصاد ایران، تهران: نی
روزنامه اطلاعات: شماره‌های مختلف
روستایی، محسن، (1377)، بلدیه، دانشنامه جهان اسلام، زیرنظر غلامعلی حداد عادل، ج4، تهران: بنیاد دایره المعارف اسلامی
سلطان زاده، حسین، (1380)، بازارهای ایرانی، تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی
ظهیرالدوله، صفاعلی، (1351)، خاطرات و اسناد ظهیرالدوله، به کوشش ایرج افشار، تهران: شرکت سهامی کتاب‌های جیبی با همکاری فرانکلین
عین السلطنه، قهرمان میرزا، (1374)، روزنامه خاطرات عین السلطنه، جلد 1، به کوشش ایرج افشار و مسعود سالور، تهران: اساطیر
فلاح توتکار، حجت و محمد بی‌طرفان، (1390)، شکل‌گیری و عملکرد انجمن بلدیه تهران در دوره اول مجلس شورای ملی، فصلنامه تاریخ ایران و اسلام، دانشگاه الزهرا، س بیست و یکم، دوره جدید، ش 12، پیاپی 97، زمستان1390، صص 162-143
فلور، ویلم، (1365)، جستارهایی از تاریخ اجتماعی ایران در عصر قاجار، جلد 1و2، ترجمه ابوالقاسم سری، تهران: توس
کاساکوفسکی، ولادیمیر آندری یویچ، (1344)، خاطرات کاساکوفسکی، ترجمه عباسقلی جلی، تهران: امیرکبیر
کاظمیان، غلامرضا و نوید سعیدی رضوانی، (1383)، امکان سنجی واگذاری وظایف جدید به شهرداری‌ها، تهران: سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌ها
کیوانی، مهدی، (1392)، پیشه‌وران و زندگی صنفی آنان در عهد صفوی، ترجمه یزدان فرخی، تهران: امیرکبیر
لمبتن، آن، (1345)، مالک و زارع در ایران، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب
لوح مشروح، مشروح مذاکرات مجلس شورای ملی و اسلامی، مرکز پژوهش‌های کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی
مجموعه قوانین و مقررات سال‌های 1312-1300، (1388)، تهران: روزنامه رسمی جمهوری اسلامی ایران
مختاری اصفهانی، رضا، (1380)، اسنادی از انجمن‌های بلدی تجار و اصناف 1320-1300ش، 2 جلد، تهران: خدمات مدیریت و اطلاع‌رسانی دفتر ریاست جمهوری
مستوفی، عبدالله، (1377)، شرح زندگانی من، ج2و3، چاپ چهارم، تهران: زوار
میلسپو، آرتر چستر، (2536)، مأموریت آمریکایی‌ها در ایران، ترجمه حسین ابوترابیان، تهران: پیام
هاشمی فشارکی، دیبا، (1391) اسناد بلدیه و شهرداری اصفهان از انقلاب مشروطه تا انقلاب اسلامی، اصفهان: سازمان فرهنگی تفریحی شهردای اصفهان
هریسی نژاد، کمال الدین، (بهار1389)، سیرتحول اداره شهرها توسط انجمن‌هاو شوراهای شهر، پژوهش حقوق و سیاست، س 12، ش28، بهار 1389، صص 425-404
اسنادسازمان اسناد و کتابخانه ملی (ساکما): (6026-340) (370-350) (5889-290) (6787-293) (5909-290) (66800-293) (32090-293)(2269-291)(28224-293) (1298-292) (572-291) (370-350) (856-291)
اسناد کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی(کمام): (97/1/30/29/8)(5/1/4/3/6)(45ج/1/17/199/8)(116ج/1/32/66/6)(5/1/4/3/6)(29/1/4/3/6)(85/2/26/57/6)(449/9/13/185/8)(23/1/4/3/6)(24/1/4/3/6)(70/1/6/5/) (29/1/4/3/6)(24/1/7/8/6)(9/1/4/3/6)(86/2/20/123/7)(17/1/19/1/8)(459/10/15/112/7)(47/1/13/177/8)(48/1/24/20/8)(72/2/12/175/8)(2/1/14/186/8) (72/2/12/175/8)