نوع مقاله : علمی-ترویجی

نویسندگان

1 استادیار گروه تاریخ فرهنگی پژوهشکده تاریخ، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

2 کارشناسی ارشد ایرانشناسی، دانشگاه شهید بهشتی،

چکیده

یکی از مهم ترین منابع تاریخ فرهنگی- اجتماعی ایران، مطالعه داستان­های عامیانه هر دوره تاریخی است. داستان سرایان با توجه به اوضاع سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی زمان خود داستانی را ساخته و پرداخته می­کنند؛ در این میان آداب و رسوم و آیین­های زنده و پویای آن دوره خودنمایی می­کند. یکی از آیین­های ایرانی که در داستانهای دوره­های مختلف تاریخی به وفور دیده می­شود، آیین عیاری است. این آیین که از ایران باستان به یادگار مانده است را می­توان در روایت­های شفاهی و داستان­های مکتوب گوناگون در طول تاریخ ایران دید. پژوهش حاضر بر آن است که به این مساله بپردازد که آیین عیاری چگونه در داستان امیر ارسلان بازنمایی شده است. دستاورد تحقیق نشان می دهد که با وجود اینکه از زمان شکل گیری این آیین تا دوره قاجار زمان زیادی گذشته و این آیین کمرنگ شده است؛ اما داستان امیرارسلان که یکی از مشهورترین داستانهای عامیانه نوشته شده در این دوران است، هنوز نشانه­هایی از آن را در خود جای داده است.

کلیدواژه‌ها

ارجانی، فرامرزبن خداداد بن عبدالله الکاتب. (1362). سمک عیار. با مقدمه و تصحیح پرویز ناتل خانلری، تهران: موسسه انتشارات آگاه، چاپ پنجم، جلد اول.
افشاری، مهران (1392). آیین جوانمردی (مرام و سلوک طبقه عامه ایران). تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی، چاپ دوم.
افشاری، مهران. (1387). تازه به تازه، نو به نو، مجموعه مقاله­ها درباره اساطیر، فرهنگ مردم و ادبیات عامیانه ایران. تهران: نشر چشمه. چاپ دوم.
انصاف پور، غلامرضا. (1377). کامل فرهنگ فارسی، تهران:زوار، چاپ سوم.
باستانی پاریزی، محمدابراهیم. (1363). یعقوب لیث. تهران: نیلوفر، چاپ سوم.
بالایی، کریستف. (1377). پیدایش رمان فارسی. مترجمان مهوش قویمی و نسرین خطاط. تهران: معین: انجمن ایرانشناسی فرانسه در ایران. چاپ اول
بهار، محمدتقی (ملک­الشعرا). (1344). حاشیه در تاریخ سیستان. به تصحیح ملک الشعراء بهار، تهران: زوار.
 بهار، محمدتقی (ملک­الشعرا). (1383). جوانمردی. در آیین جوانمردی اثر هانری کربن، ترجمه احسان نراقی، تهران: سخن، چاپ دوم.
بهار، مهرداد (1374). جستاری چند در فرهنگ ایران. تهران: فکر روز. چاپ دوم.
بهار، مهرداد. (1360). «ورزش باستانی ایران و ریشه های تاریخی آن». چیستا، شماره 2، مهرماه، صص 159-140
پرهام، سیروس. (1336). «سیمای قهرمان در داستان­های عامیانه». صدف. شماره4. صص285-291
دشتی،محمد (1379). «قصه عامیانه در عصر قاجار». کیهان فرهنگی. شکاره 166. صص 58-63
دشتی،محمد. (1377). «تحلیل قصه امیرارسلان». کیهان فرهنگی. شماره142. صص12-15
شعبانی، رضا. (1369). مبانی تاریخ اجتماعی ایران. تهران: نشر قومس.
شفیعی کدکنی، محمدرضا. (1372). قلندریه در تاریخ (دگردیسی‌های یک ایدئولوژی). تهران: سخن، چاپ اول.
شمس، محمدرضا. (1380). «بررسی چهار قصه ایرانی». پژوهشنامه ادبیات کودک و نوجوان. شماره 27. صص 25-33
محجوب، محمد جعفر (1350). «نتیجه های علمی که از مطالعه داستان­ها و افسانه­های ملی به دست می­آید». یغما. شماره 276. صص 353-358
محجوب، محمد جعفر (1386). ادبیات عامیانه­ی ایران مجموعه مقالات درباره­ی افسانه­ها و آداب و رسوم مردم ایران. به کوشش حسن ذوالفقاری. دو جلد در یک مجلد. تهران: چشمه. چاپ سوم
محجوب، محمد جعفر.(1341). «مطالعه در داستان های عامیانه فارسی». مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران. سال دهم. شماره 1. صص 68-112
مزداپور، کتایون. (1368). «رستم دستان، تحلیل ساختاری داستان­های شاهنامه»، آدینه، شماره 42، صص 41 -38
معیرالممالک، دوستعلی. (1334). «رجال عصر ناصری». یغما. شماره12 پیاپی 92. صص 554-556
ناتل خانلری، پرویز (1348). «آیین عیاری». سخن (مجله ادبیات و دانش و هنر امروز). دوره 18 در یک مجلد. شماره­های 11و 12.
ناتل خانلری، پرویز (1364). شهر سمک نمدن و فرهنگ، آیین عیاری، لغات، امثال و حکم. تهران: موسسه انتشارات آگاه. چاپ اول.
نعمت اللهی، جلال (1337). «مقدمه ای بر کتاب امیرارسلان». اندیشه و هنر. دوره سوم. شماره 6. صص 408-417
نقیب الممالک (1378). امیرارسلان. با مقدمه محمدجعفرمحجوب. تهران: موسسه فرهنگی هنری سینمایی الست فردا
نورپیشه قدیمی، عاطفه (1391). «بررسی جنبه­های نمایشی ادبیات عامیانه با تاکید بر داستان امیرارسلان نام دار». پژوهش نامه فرهنگ و ادب. شماره سیزدهم. سال  هشتم. صص77-95
ولایتی، علی­اکبر. (1392). دانشنامه جوانمردی (فتوت): ادبیات فتوت و فتوت در ادبیات. با همکاری محمدرضا جوادی­یگانه، محمدرضا جعفر­آقائی، رضا مختاری­اصفهانی، تهران: موسسه انتشارات امیرکبیر، چاپ اول، جلد چهارم.
یاوری، هادی. (1389). «دربار ناصری، محمل گذر ار روزگار قصه بلند سنتی (رمانس) به عصر زمان». فصلنامه پژوهشهای ادبی. سال 7. شماره 27. صص 151-172
یوسفی، غلامحسین. (1357-1358). دیداری با اهل قلم درباه بیست کتاب نثر فارسی. مشهد:انتشارات دانشگاه مشهد. شماره 67. چاپ اول
Zakeri, Mohsen. (1995). Sasanid Soldiers in Early Muslim Society the Origins of Ayyaran and Futuwwa. Wiesbaden. HarrassowitzVerlag.