نوع مقاله : علمی-ترویجی

نویسندگان

1 استاد گروه تاریخ/داشگاه لرستان.

2 دانشجوی دکترای تاریخ ایران اسلامی/ دانشگاه لرستان

3 دانشیار گروه تاریخ/ دانشگاه رازی کرمانشاه

4 دانشیار گروه تاریخ/ دانشگاه لرستان.

چکیده

سینمای ایران از 1332 تا 1357ش. با توجه به تغییرات و تحولات سیاسی، اقتصادی و اجتماعی در جامعه متحول شد. سایه­ی «فیلمفارسی» در این دوره بر سینما حاکم بود، اما فیلم­هایی هم در قالب سیاسی و اجتماعی تولید شدند. نسلی که در این دوره پرورش یافت، همراه با نوسازی­های اقتصادی و اجتماعی حکومت محمدرضا پهلوی است. نوسازی نامتوازن، تقسیم طبقاتی در شهرها و مهاجرت روستائیان به شهرها، در ذهنیت این نسل شکاف سنّت و مدرنیته را ایجاد کرد. سینمای ایران در این دوران، با تأثیرپذیری از فضای جامعه و مقوله تعارض و تقابل سنّت و مدرنیته، شاهد تحولاتی در زمینه فیلم­سازی، از شکوفایی عامه­پسند تا ابتذال و ورشکستگی است. در این پژوهش به­شیوه­ توصیفی- تحلیلی، روند تولید فیلم­های سینمایی در ایران و تغییر و تحولات آن و نیز پی­آمد واکنش تماشاگران بر سینما، در حکومت پهلوی دوم، سال­های 1332 تا 1357ش، بررسی می­شود. یافته­ی پژوهش نشان می­دهد که نوسازی­های نامتوازن دوران محمدرضاشاه باعث ایجاد شکاف جامعه با حکومت گردید. شکافی که در نسل تماشاگران این دوره میان سنّت و مدرنیته­ی ناشی از نوسازی اجتماعی و اقتصادی رخ داد، بر سینمای ایران و تولیدات آن نیز تأثیرگذار بود و سرانجام باعث ورشکستگی و بحران در سینما در سال­های منتهی به انقلاب اسلامی ­شد.

کلیدواژه‌ها

اجلالی، پرویز(1383)، دگرگونی­ اجتماعی و فیلم­های سینمایی در ایران، جامعه­شناسی فیلم­های عامه­پسند ایرانی (1308-1357)، تهران: فرهنگ و اندیشه.
اسنادی از موسیقی، تئاتر و سینما در ایران(1357-1300)(1379)، ج2، تهیه و تنظیم معاونت خدمات مدیریت و اطلاع­رسانی دفتر رئیس جمهور، تصحیح و تدوین علی­اکبر علی­اکبری بایگی و ایرج محمدی، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
افشار، طغرل(1333)، در کمان رنگین سینما، بی­جا: چاپ مسعود سعد.
امید، جمال(1377)، تاریخ سینمای ایران(1357-1279)، چ2، تهران: روزنه.
امینی، مریم(1378)، «فیلمفارسی، فرزند ناقص­الخلقه­ی سینما در ایران»، در: فیلمفارسی چیست؟، گردآورنده حسن معززی­نیا، تهران: ساقی.
آبراهامیان، یرواند(1396)، تاریخ ایران مدرن، ترجمه­ی محمدابراهیم فتاحی، چ15، تهران: نی.
آذین، جبار(آذر1387)، «پرونده­ی موضوعی فیلمفارسی، مقدمه­ای بر سینمای نوین ایران: از فیلمفارسی تا فیلم­فارسی»، نقد سینما، ش60: 25-31.
بابایی، امیرحسین(آذر1387)، «فیلمفارسی، ابتذال ابدی»، نقد سینما، ش60: 44-45.
بهارلو، عباس(1379)، سینمای فردین به روایت محمدعلی فردین، چ2، تهران: قطره.
تورانی، بهروز(1378)، «سهل­انگاری در ساخت، واقعیت­گریزی در مضمون»، در: فیلمفارسی چیست؟، گردآورنده حسن معززی­نیا، تهران: ساقی.
تهامی­نژاد، محمد(1365)، سینمای رؤیاپرداز ایران، تهران: عکس معاصر.
جیرانی، فریدون(1378)، «هویت مخاطب «فیلمفارسی» و «فیلم­ فارسی»»، در: فیلمفارسی چیست؟، گردآورنده حسن معززی­نیا، تهران: ساقی.
جیرانی، فریدون(1379الف)، «دهه­ی سی تولد دوباره»، در: تاریخ تحلیلی صد سال سینمای ایران، گردآورنده عباس بهارلو، تهران: دفتر پژوهش­های فرهنگی.
جیرانی، فریدون(1379ب)، «دهه­ی چهل، رؤیای شیرین و شکست»، در: تاریخ تحلیلی صد سال سینمای ایران، گردآورنده عباس بهارلو، تهران: دفتر پژوهش­های فرهنگی.
جیرانی، فریدون(پاییز1373)، «سرنوشت فیلمفارسی(57-1340)»، نقد سینما، ش3: 30-42.
حسینی­زاد، مجید(آبان1381)، «سینمای رؤیاپرداز(1326-1357)»، نقد سینما، ش33: 36-42.
حیدری، غلام(1379)، «سینما در فاصله­ی دو کودتا»، در: تاریخ تحلیلی صد سال سینمای ایران، گردآورنده عباس بهارلو، تهران: دفتر پژوهش­های فرهنگی.
زاده­محمدی، مجتبی(1389)، لومپن­ها در سیاست عصر پهلوی، چ2، تهران: مرکز.
صافاریان، روبرت(1378)، «بحث فیلمفارسی و مفهوم هنر توده­ای(پاپ آرت)»، در: فیلمفارسی چیست؟، گردآورنده حسن معززی­نیا، تهران: ساقی.
صدر، حمیدرضا(1381)، درآمدی بر تاریخ سیاسی سینمای ایران(1280-1380)، تهران: نی.
طوسی، جواد(1379)، «سینمای سال­های 1348-1357»، در: تاریخ تحلیلی صد سال سینمای ایران، گردآورنده عباس بهارلو، تهران: دفتر پژوهش­های فرهنگی.
عبدالخانی، لنا و محمد نصرآبادی(زمستان1390)، «بازنمایی نقش زنان در سینما(سیاست­گذاری­های فرهنگی در سینمای قبل و پس از انقلاب اسلامی)»، فصلنامه زن و فرهنگ، دوره سوم، ش10: 87- 96.
کاتم، ریچارد(1378)، ناسیونالیسم در ایران، ترجمه احمد تدین، چ2، تهران: کویر.
کامروا، مهرداد(آذر1373)، «بحران شهرنشینی در ایران»، کلک، ش57: 54-69.
گیتی، حسین(آذر1387)، «فیلمفارسی و فراز و نشیب­هایش: مؤلفه­های فیلمفارسی»، نقد سینما، ش60: 32-33.
لاهیجی، شهلا(تابستان1376)، «مروری بر سینمای ایران از آغاز تا امروز»، نقد سینما، ش11: 166-172.
محمدکاشی، صابره(1378)، «خاکستر و الماس»، در: فیلمفارسی چیست؟، گردآورنده حسن معززی­نیا، تهران: ساقی.
محمدی، جلال(تیر1382)، «بررسی الگوهای تأثیرپذیری مخاطبان از محتوای وسایل ارتباط جمعی»، مصباح، ش60: 135-156.
مستغاثی، سعید(1381)، سینمای ایران، روزگار نو(1356-1336)، تهران: الست فردا.
معززی­نیا، حسن(1378)، «فیلمفارسی چیست؟»، در: فیلمفارسی چیست؟، گردآورنده حسن معززی­نیا، تهران: ساقی.
مهرابی، مسعود(1363)، تاریخ سینمای ایران از آغاز تا سال 1357، تهران: فیلم.