چکیده ابریشم گیلان در بازار اقتصادی شمال ایران نقش مهمی در عصر قاجار داشت. در نتیجه بخش عظیمی از مردم گیلان اعم از تولیدگنندگان و بازرگانان این محصول با اقتصاد ابریشم در ارتباط بودند. اما سیاست‌های اقتصادی دولت از نظر داخلی و خارجی منافع باشندگان ابریشم را تامین نکرد. علاوه بر فشار دولت ایران بر اقتصاد ابریشم، بازرگانان حامی روسیه با توجه به موقعیت‌های گسترده اقتصادی ناقض منافع تولیدکنندگان و بازرگانان این حوزه بودند. از این رو مخالفت با سیاست‌های اقتصادی حکومت مرکزی از سوی تولیدکنندگان و تجار ابریشم توام با آغاز مشروطیت، بهانه ورود این گروه‌ها جهت حضور در رخدادهای سیاسی و اجتماعی مشروطه شد. مقاله حاضر در پی این پرسش است که نقش تجار و نوغان‌داران ابریشم گیلان در تحولات اجتماعی و سیاسی انقلاب مشروطه چه بود؟ یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد، منافع تولیدکنندگان و بازرگانان ابریشم توام با افزایش فشار دولت و حکومت محلی موجب شد تا اتحادی بین آنان با دهقانان و مجاهدان مشروطه‌خواه جهت مشارکت در جنبش مشروطه‌خواهی صورت پذیرد. پژوهش پیش‌رو با استفاده از روش تاریخی و به شیوه تحلیلی و با استفاده از داده‌های کتابخانه‌ای و اسنادی انجام می‌گیرد.

چکیده کارگران به‌عنوان قشر مؤثر و حساس در ساختار اجتماعی ایران، با تناقضات و منازعات متعددی روبه‌رو بوده‌اند. این تناقضات در دوره پهلوی دوم نیز وجود داشته است. سوال اصلی این تحقیق آن است که عوامل اجتماعی موثر بر تناقضات و تنش‌های کارگری در دوره پهلوی دوم کدام‌ها هستند؟ این مطالعه با رویکرد تحلیل تاریخی انجام شده است. پژوهش بر اسناد رسمی دوره پهلوی دوم و گزارش‌های اتحادیه‌های کارگری تکیه دارد. همچنین مطالعات و مقالات پژوهشی مرتبط با وضعیت کارگران در این دوره به‌عنوان منابع دیگر مورد استفاده قرار گرفته‌اند. نتایج نشان می‌دهد که اگرچه سیاست‌های دوره پهلوی دوم به‌طور نسبی به بهبود رفاه کارگران و تأمین اجتماعی آنان توجه داشت، اما نابرابری دستمزدها، توزیع نامتوازن نیروی کار نسبت به درآمد و دسترسی نابرابر به خدمات رفاهی همچنان وجود داشت. سیاست حکومت در قبال کارگران صنعتی ترکیبی از مشوق‌ها و سرکوب‌ها بود؛ ازیک‌سو، تصویب قانون کار، بهبود شرایط محیط کاری، توسعه بیمه‌های درمانی و مشارکت محدود کارگران در سهام کارخانه‌های صنعتی وجود داشت و از سوی دیگر، تشکیل اتحادیه‌های دولتی (زرد) و نظارت ساواک بر کارگران مانع تحقق کامل حقوق آنان می‌شد. در مواردی که روند حل منازعات شکست می‌خورد، برخوردهای امنیتی شامل اخراج، سرکوب و دستگیری کارگران صورت می‌گرفت.

چکیده امرای هرموز در طول قرون 8 و 9 ه.ق از موقعیت ممتاز گذرگاهی جزیره و دادوستد با بنادر مهم تجاری در شرق، استفاده کردند و هرموز به‌واسطه ایفای این نقش تجاری، از جایگاه برتر اقتصادی در منطقه برخوردار شد. با تسلط پرتغالی‌ها بر هرموز از قرن 10ه.ق، جایگاه اقتصادی هرموز؛ به‎عنوان کانون اصلی تجارت در خلیج‌فارس، دستخوش تغییراتی شد که برای پژوهشگران مبهم و پیچیده است. با ورود پرتغالی‌ها، اقتصاد هرموز به اقتصاد جهانی متصل شد و همین امر باعث رشد کمّی تجارت هرموز در منطقه گردید. در عین حال تضعیف معیشت تجار سنتی و افول اقتصاد محلی هرموز در مدارک و منابع موجود مشاهده می‌شود. پژوهش حاضر با هدف عمده مطالعه اقتصاد هرموز از سال 912هـ.ق تا 996هـ.ق و با استفاده از روش جستجوی کتابخانه‌ای و بررسی مدارک آرشیوی، سعی دارد روشن کند که به چه دلیل باوجود افزایش درآمد تجاری هرموز در این سال‌ها، از افول اقتصادی هرموز در طول تسلط پرتغالیان صحبت شده است. بررسی مدارک نشان می‌دهد که درآمدهای روبه فزونی در این سال‌ها، درجهت تقویت زیرساخت‌های اقتصادی و تجاری هرموز هزینه نشده و بیش از همه منافع شخصی فرماندهان و کارگزاران پرتغالی را تأمین کرده است.

چکیده یکی از جنبه‌های کمتر شناختۀ زندگی شاپور بختیار فعالیت وی در حوزۀ اقتصاد است. پس از اینکه در سال 1336ش فعالیت نهضت مقاومت ملی رو به کاهش گذاشت و یاس و ناامیدی نیروهای سیاسی را فرا گرفت، بختیار در چهرۀ یک کنشگر اقتصادی ظاهر شد. مسئله اصلی پژوهش این است که چرا و چگونه شاپور بختیار، یک فعال سیاسی دو آتشه به سمت فعالیت‌های اقتصادی گرایش پیدا کرد؟ در این میدان چه نقش‌هایی را بر عهده گرفت و چه کارنامه‌ای از خود بر جای گذاشت؟ فرضیه پژوهش این است که بختیار به دلیل ناامیدی از نتایج فعالیت‌های سیاسی و محدودیت‌های اجتماعی به عرصۀ اقتصادی روی آورد تا از فشارهای سیاسی فاصله بگیرد و مشکلات مالی خود را حل کند.
این مقاله به روش توصیفی و تحلیلی و با تکیه بر اسناد منتشر نشده فرآیند تغییر نقش بختیار از یک فعال سیاسی به یک فعال اقتصادی را بررسی کرده و نشان می‌دهد که بختیار در دوران پس از کنار رفتن از فعالیت‌های سیاسی، توانست به یکی از چهره‌های اقتصادی در ایران تبدیل شود. وی در شرکت‌های وابسته به بنیاد پهلوی و سایر شرکت‌های خصوصی نقش‌های مدیریتی ایفا کرد و در صنایع مختلف از جمله لبنیات، شیشه، و مصالح ساختمانی فعال شد.

چکیده مسئله اصلی این پژوهش بررسی عملکرد و نتایج این برنامه‌ها در بخش توسعه زیرساخت‌های جاده‌ای و ریلی کشور می‌باشد که این بررسی برپایه مفهوم توسعه وابسته و کاربست نظریه وابستگی در این زمینه و با روش تحلیل اسنادی و آماری براساس فاکتورهای مدنظر چارچوب نظری مورد اشاره، انجام شده است. نتایج به دست آمده از این پژوهش نشان می‌دهد که چگونه در ساختار اقتصادی وابسته به مراکز صنعتی نظام جهانی سرمایه حتی برنامه‌های عمرانی و توسعه‌ای یک کشور پیرامونی در کارکردهای خویش به ضد خود تبدیل شده و به وابستگی بیشتر اقتصادی و خروج بیشتر سرمایه از این کشور به مراکز نظام جهانی منجر می-گردد. در این پژوهش نشان داده شده که توسعه زیرساخت‌های حمل و نقل کشور در برنامه‌های عمرانی پنجگانه زمان پهلوی بیشتر از اینکه منافع کشور را تامین کرده و موجبات توسعه اقتصادی را فراهم کند، به ضرر اقتصاد ملی و توسعه توسعه‌نیافتگی کشور، گسترش تجارت نابرابر و منفی‌تر شدن تراز تجارت خارجی کشور به نفع خروج سرمایه به سمت کشورهای صنعتی طرف تجارت با ایران شد.

چکیده ساکنان جوامع اسلامی در دوره‌های مختلف تاریخی به کرات خشکسالی و قحطی را تجربه‌کرده‌اند. تصور عمومی درباره نحوه مقابله با این تهدیدها، انفعال و تحمل گرسنگی و کمبودهای غذایی در دوره‌های قحطی است. اما بررسی متون تاریخی و میراث علمی کشاورزی دوره اسلامی در قالب "فلاحت‌نامه‌ها" گویای این مطلب است که این متن‌ها فراتر از آموزش‌ کشاورزی، به چاره‌جویی و ارائه راهکارهای مختلف مقابله با این پدیده طبیعی پرداخته‌اند. به طوری که اشعار و توجه به موضوع قحطی و شیوه‌های مقابله با آن در بیشتر متون فلاحتی منعکس و نمونه‌های متعددی از آن می‌توان یافت. تمهیدات ارائه شده در این آثار را می‌توان در قالب دو محور آمادگی و پیش‌بینی کمبودها و دیگری اقدامات عملی در مواجهه با دشوار‌ی‌ها در هنگامه بروز قحطی دسته‌بندی کرد. دستورالعمل‌های مربوط به تدارک محصولات حتی از زمین‌های نامرغوب و بیابانی و شیوه‌های انبارداری و حافظت طولانی‌مدت غله و دفع آفات در دسته اول قرار می‌گیرند. همچنین راهکارهایی چون شناسایی خوراکی‌های جایگزین غلات و اصلاح یا کاهش عوارض ناشی از تغذیه با این جایگزین‌ها، معرفی افزودنی‌های مناسب به آرد و نان به عنوان قوت غالب و پاره‌ای تجویزهای جزئی‌تر در شیوه‌های تغذیه و تحمل گرسنگی محورهای عمده بخش دوم؛ مقابله عملی با قحطی‌ها است.

چکیده کردستان همواره در طول تاریخ محل همزیستی و تعامل اقوام و ادیان و مذاهب گوناگون بوده است. یهودیان، هرچند بخش کوچکی از جمعیت منطقه را تشکیل می‌دادند، نقش مهمی در تحولات اجتماعی و اقتصادی آن ایفا کردند. بهبود شرایط اجتماعی و وضعیت حقوقی آنان امکان مشارکت گسترده‌تر در تجارت، بازرگانی و شبکه‌های اقتصادی منطقه‌ای را فراهم ساخت، هرچند فعالیت‌هایشان همواره تحت تأثیر روابط با حکومت مرکزی، تعامل با دولت‌های خارجی و روابط با اکثریت مسلمان منطقه قرار داشت. این پژوهش با بهره‌گیری از منابع آرشیوی و داده‌های تاریخی و با رویکرد توصیفی–تحلیلی، به بررسی فعالیت‌های اقتصادی یهودیان کردستان از انقلاب مشروطه تا پایان دوره رضاشاه می‌پردازد و عوامل موفقیت یا محدودیت‌های آنان را تحلیل می‌کند. یافته‌ها نشان می‌دهد که یهودیان کردستان توانستند جایگاه مستحکمی در اقتصاد منطقه ایجاد کنند و به‌عنوان بازرگانان فعال در شبکه‌های تجاری میان ایران، عثمانی و بین‌النهرین نقش برجسته‌ای ایفا نمودند. انتخاب حرفه‌هایی با حساسیت اجتماعی کمتر، توانایی مدیریت محدودیت‌های ساختاری و بهره‌گیری از فرصت‌های نوظهور، از مهم‌ترین عوامل موفقیت اقتصادی آنان بوده است.

چکیده هد‌ف: بررسی شکلی و محتوایی با کمپانی‌های خارجی موجود در عمارت انگورستان، موقوفه حاج محمد ابراهیم ملک التجار اصفهانی در شهر اصفهان و مقایسه آن با اجاره‌نامه‌های داخلی این تاجر.
روش/رویکرد پژوهش: پژوهش حاضر با رویکرد توصیفی-تحلیلی و با استفاده از روش تحلیل محتوا به بررسی اسناد اجاره خارجی محمد ابراهیم ملک التجار اصفهانی می‌پردازد.
یافته‌ها و نتیجه‌گیری: یافته‌های حاصل از تحلیل قراردادهای اجاره منعقده میان این تاجر و کمپانی‌های خارجی از جمله هودز ، زیگلر و لینچ نشان می‌دهد که املاک مورد اجاره طیف وسیعی از کاربر‌ی‌ها را شامل می‌شده و مبالغ و شرایط اجاره منعکس‌کننده مقتضیات زمان بوده است. مهم‌ترین تفاوت شکلی، تنوع زبانی در این اسناد است که در آن زبان‌های انگلیسی و روسی در کنار زبان فارسی به کار رفته‌اند. این تنوع زبانی، بازتابی از گسترش روابط تجاری ایران با کشورهای غربی در دوره قاجار و تأثیر این مناسبات بر شیوه تنظیم قراردادهای تجاری است. همچنین، بررسی‌ها نشان می‌دهد که نگارش صیغه عقد در این اسناد از جدیت کمتری برخوردار بوده و در میان نمونه‌های بررسی شده، تنها یک اجاره‌نامه دارای صیغه عقد بوده است. این یافته‌ها، اطلاعات ارزشمندی در مورد تحولات زبانی و حقوقی در دوره قاجار ارائه می‌دهند. نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که اجاره نامه‌های منعقده با کشورهای اروپایی، بازتابی از گسترش روابط تجاری ایران با کشورهای غربی در دوره قاجار و تأثیر این مناسبات بر شیوه تنظیم قراردادهای تجاری است.

چکیده دوره ۱۳۲۰ تا ۱۳۲۵ خورشیدی، همزمان با جنگ جهانی دوم و اشغال ایران توسط متفقین، یکی از بحرانی‌ترین دوره‌های اقتصادی تاریخ معاصر ایران محسوب می‌شود. در این برهه حساس، نظام اداری کشور به عنوان بازوی اجرایی دولت، عاملی تعیین‌کننده در مدیریت و کنترل بحران‌های اقتصادی بود و در این دوره عملکرد کارگزاران دولتی در این شرایط بحرانی با چالش‌های ساختاری و عملکردی متعددی مواجه گردید. از این رو این پژوهش با بررسی اسنادی و کتابخانه ای و با روش تحلیل تاریخی سعی دارد به این سوال پاسخ دهد عملکرد کارگزاران دولت در اجرای اقدامات دولت‌ها در مدیریت بحران اقتصادی ایران طی جنگ جهانی دوم (۱۳۲۰–۱۳۲۵) چگونه بوده است؟ فرضیه این تحقیق بر این استوار است، عملکرد کارگزاران دولتی در این برهه حساس، در اجرای قوانین و مقررات، عملکرد اداری و مالی و نظام جیره بندی و توزیع کالاهای اساسی، نتوانست در مدیریت بحران عملکرد مؤثری از خود نشان دهد. یافته‌های پژوهش حاکی از آن است که نظام دیوانسالاری ایران با مشکلاتی چون فقدان شفافیت در تخصیص وظایف، ضعف مکانیزم‌های نظارتی، و انحراف از سیاست‌های تعیین‌شده، نه تنها به حل بحران کمک نکرد، بلکه موجب تشدید بحران اقتصادی شد.

چکیده در این مقاله جایگاه و رابطۀ صنعت ، کشاورزی و دامداری در ایالت کرمان از دوران صفوی تا پهلوی اول تبیین شده است . سرزمین کرمان پهنه ای وسیع؛ اما با تراکم جمعیتی کم و بارش اندک است . صنایع ایران در مقطع مدنظر پژوهش حاضر از نوع « صنایع کهن» محسوب می شوند . در این دوره کشاورزی و دامداری سنتی رایج بودند . از دوران صفویه تا قاجار «صنایع کهن » در کرمان روند سینوسی داشته ؛ یعنی دارای سیر صعودی ، نزولی و خنثی بوده و در نهایت به درجه ای از کاهش رسیدند که اثری از دوران شکوه آنها باقی نماند . اما کشاورزی و دامداری با وجود خشکی و کم آبی اقلیم به رشد خود ادامه دادند . مقالۀ پیش رو در جستجوی یافتن دلائل این رخداد و کشف علل پیشرفت بیشتر از شاخه هایی از صنایع به ویژه نساجی و فرش بافی در خطۀ کرمان نسبت به دیگر زمینه های صنعتی با تکیه بر ویژگی های زیست بوم . انحصاری بودن برخی مواد اولیه یا لااقل رواج چنین تصوری، در کنار مداخلات حکومت در انحصار برداشت واستفاده دولت از برخی معادن و واردات موجب رخ داد تاریخی مورد نظر دراین نوشتار می باشد.

چکیده این پژوهش به بررسی سیاست‌های آموزشی شرکت نفت انگلیس و ایران در دوره بین دو جنگ جهانی (۱۳۰0-۱۳۲۰) می‌پردازد. در این دوره، نیاز شرکت به نیروی کار ماهر در صنعت نوپای نفت و فشارهای دولت ایران برای استخدام نیروی کار بومی، منجر به تأسیس و توسعه آموزشگاه‌های فنی توسط شرکت نفت شد. این پژوهش با استفاده از منابع آرشیوی و اسناد تاریخی، به بررسی چگونگی شکل‌گیری این نظام آموزشی، اهداف پنهان شرکت نفت از این اقدام و تأثیر آن بر تربیت نیروی کار ماهر ایرانی می‌پردازد. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که اگرچه تأسیس این آموزشگاه‌ها گامی در جهت تربیت نیروی کار ماهر در ایران بود، اما اهداف اقتصادی و سیاسی شرکت، از جمله کاهش هزینه‌ها و کنترل بیشتر بر کارگران، در این اقدام نقش اساسی داشت. همچنین، پژوهش نشان می‌دهد که تبعیض بین کارگران ایرانی و خارجی، شرایط نامناسب کار و زندگی، و عدم ارتقای شغلی، منجر به نارضایتی کارآموزان و فارغ‌التحصیلان این آموزشگاه‌ها شد. این پژوهش در نهایت به بررسی تأثیرات کوتاه‌مدت و بلندمدت این سیاست‌ها بر صنعت نفت و جامعه ایران می‌پردازد.

چکیده از اواسط دوره قاجار منسوجات ایرانی در رقابت با قماش فرنگی به چالش کشیده‌شد و محصولات وطنی جای خود را به منسوجات فرنگی دادند. حمایت از کالای وطنی یکی از راهکارها برای بقای تولید ملی بود. این مساله به شکل ایده و سپس عملی با تشکیل شرکت‌‌ها و انجمن‌های مختلف با هدف ترویج منسوجات داخلی در مشهد مطرح شد. درباره حمایت از کالای وطنی در مشهد تاکنون پژوهشی صورت نگرفته و اقدامات و رویکرد حمایت از کالای وطنی و نتایج به دست آمده و علل ناکامی آن مشخص نشده‌است. پژوهش حاضر به دنبال نشان دادن افکار و اقدامات عملی در این زمینه از زمان مظفرالدین شاه تا اواخر دوره قاجار است. در مشهد تحت تاثیر فعالیت شرکت اسلامیه اصفهان، انتشار کتاب لباس‌التقوی، سخنرانی‌های حاجی سید محمدآقا و تبلیغات روزنامه ادب حمایت از کالای وطنی شروع شد. با انقلاب مشروطه ترویج کالای وطنی در برخی انجمن‌ها مثل انجمن اثنی عشری، انجمن سعادت، انجمن خیریّه اتفاقیه و توسط شعرایی چون اسماعیل خوئی مورد توجه قرار گرفت. سپس نظرات فکر آزاد و فتوای میرزا رضای دامغانی بر آن اثر گذاشت، ولی با عدم مشارکت عمومی و تجار در سرمایه‌گذاری، عدم مدرن‌سازی صنایع و قانون انحصار تولید تفکر ترویج کالای وطنی به نتیجه نرسید.

چکیده علیرغم پیشرفت‌های جوامع، درگیری‌های سرزمینی، فشارهای اقتصادی، تحریم و تنش‌های مذهبی بین کشورها و ملت‌ها تشدید شده و باعث بحرانی شدن روابط بین‌کشورها می‌گردد، به گونه‌ایی که، اگر این اختلافات، توهین‌آمیز یا ناعادلانه تلقی شوند می‌توانند موجب بروز خشم، احساس دشمنی و افزایش ملیت‌گرایی شده و نهایتا احساسات خود را در بازار بروز خواهند داد. بنابراین تحقیق حاضر با هدف بررسی احساس تسلط اقتصادی یا پرخاشگری ناشی از دشمنی اقتصادی نسبت به یک کشور و تاثیر آن در تجارت بین‌الملل در نظر گرفته شد. در این راستا نمونه‌ای 338 تایی از جامعه 2800 نفری دانشجویان فارغ التحصیل رشته اقتصاد و بازرگانی به روش نمونه‌گیری دردسترس و هدفمند انتخاب و پرسشنامه‌ها توزیع و از تکنیک معادلات ساختاری و آزمون سوبل داده‌ها مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. نتایج نشان داد: احساس تسلط اقتصادی یا پرخاشگری ناشی از دشمنی اقتصادی نسبت به یک کشور، از طریق ملیت‌گرایی، اعتقاد به محصول و تصویرکلی کشور بر پذیرش محصول تاثیر معنی‌داری داشته و از این طریق تجارت و سطح تعاملات اقتصادی بین کشورها را تحت تاثیر قرار می‌دهد. در نتیجه، مصرف‌کنندگان با سطح بالاتری از دشمنی اقتصادی معمولا از واردات بیشتر از کشورهایی که دشمن تلقی می‌شوند استقبال نمی‌کنند، سطح غرور کمتری را نشان می‌دهند و کمتر کلام مثبتی دربارهء آن کشور می‌گویند. همچنین دشمنی اقتصادی نسبت به یک کشور خارجی احساسات ملیت‌گرایی را برانگیخته و از طریق تحت تاثیر قرار دادن اعتقاد به محصول و تصویرکلی‌کشور، سطح پذیرش محصول را به صورت وارون تغییر و ترجیح محصولات/ خدمات داخلی را برای ابراز»میهن‌پرستی« بیشتر می‌کند.

چکیده در دوران سلطنت ممالیک بُرجی در مصر، مصادره اموال به دستور حاکمیت که پیشتر نیز در جهان اسلام و مصر سوابقی داشت، وارد عرصه‌ای جدّی در اقتصاد سیاسی مصر گردید، به نحوی که به پدیده‌ای رایج در سیاست و اقتصاد عصر ممالیک تبدیل گشت. مصادره اموال انگیزه‌های سیاسی و اقتصادی متفاوتی داشت؛ پژوهش حاضر با تأکید بر منابع عصر ممالیک، کوشیده است تا با شیوه‌ای کتابخانه‌ای و روشی توصیفی– تحلیلی بخش مهمی از داده‌های مرتبط با مصادره در این دوران را مطالعه و تبیین نماید و به این پرسش اصلی پاسخ دهد که دلائل و زمینه های سیاسی و اقتصادی مصادره اموال در مصر دوره ممالیک برجی چه بوده است؟ این مطالعه بخش مهمی از گزارش‌های متعدد و متنوع مرتبط با مصادره در عصر ممالیک برجی را مورد بررسی قرار داده تا رابطه این پدیده اقتصادی با فضای سیاسی در عصر مملوکی از منظر روابط پیچیده میان سلاطین، امیران و کارگزاران ممالیک در حاکمیتی با ساختاری رقابتی و نه وراثتی تبیین شود و حتی اثرگذاری فرایند کلان حیات اقتصاد جهان آن دوران، به‌ویژه تجارت آبی اروپاییان میان شرق و غرب از مسیر دریای سرخ – مدیترانه و سواحل مصر، در مقطعی از تاریخ که توان اقتصادی مصر به سبب عوامل مختلف بیرونی و درونی فروکاسته بود، مشخص شود.

چکیده ایران در شهریور 1320ش/1941م، به تسخیر متفقین جنگ جهانی دوم درآمد. این اشغال که تا 1325ش /1945م، ادامه یافت، منجر به بروز بحران های سیاسی، اقتصادی و اجتماعی در ایران شد. یکی از مولفه‌های رصد بحران اقتصادی، بروز مشکل در زمینه ارزاق و کمبود یا نایابی اقلام اساسی تغذیه مردم بود. شناخت چرایی بروز این بحران و چگونگی مدیریت آن، چراغ راهی برای مطالعات اقتصادی آینده می باشد. این پژوهش، با رویکرد توصیفی- تحلیلی مبتنی بر مندرجات اسناد و مطبوعات این سال ها، به مطالعه و بررسی چگونگی و چرایی بحران چای به عنوان یکی از اقلام اساسی می پردازد. این نوشتار، سعی در پاسخ‌گویی به این سوال دارد که بحران چای در ایران طی سال‌های 1320 تا 1325ش چرا و چگونه رخ داد؟. فرضیه پژوهش، آن است که این بحران، در اثر بروز مجموعه ای از عوامل داخلی و خارجی رخ داده است. بر اساس یافته های پژوهش، عامل خارجی به عنوان ایجاد کننده این بحران و عامل داخلی به مثابه تشدید کننده آن است. در ذیل عوامل خارجی، مواردی چون تاثیرات جنگ جهانی دوم بر واردات چای، نقش مرکز تدارکات خاورمیانه در محدودیت واردات چای، تسلط متفقین بر امور ایران و تصاحب امکانات حمل و نقل، قابل طرح هستند؛ و در زمره عوامل داخلی، مواردی مانند احتکار، فساد مأمورین دولتی، عدم اجرای صحیح اقدامات دولت برای رفع بحران، و انحصاری شدن تجارت این کالا، مورد توجه قرار گرفته اند.

چکیده کمبود و گرانی کالاهای اساسی همراه با تورم افسارگسیخته شاخصه اصلی سال‌های پایانی حکومت پهلوی است. به دنبال افزایش درآمدهای حاصل از فروش نفت دولت بخشی از این درآمدها را به سرمایه‌گذاری در خارج و همچنین اعطای وام‌هایی به کشورهای درحال‌رشد با بهره بسیار کم و بخشی را نیز صرف خرید تجهیزات نظامی نمود. مسئله‌ای که نتیجه آن جز عدم موازنه پرداخت‌ها و تورم شدید نبود. این تورم در وضعیت اقتصادی و معیشتی مردم تأثیر خیلی زیادی گذاشت؛ چنان‌که مواد غذایی و کالاهای اساسی مردم درصورتی‌که در بازار هم پیدا می‌شد قیمت بالایی به خود گرفته بود و مسکن و اجاره‌بها چیزی نزدیک به 300 برابر شده بود. در پژوهش حاضر، گرانی کالاهای اساسی و تورم و همچنین نحوه مواجهه دولت پهلوی با این بحران در سال‌های پایانی حکومت با روش توصیفی و تحلیلی و با مراجعه به اسناد، مدارک آرشیوی، منابع و مطبوعات بررسی می‌‌شوند. یافته‌های پژوهش نشان از آن دارد که افزایش بهای نفت در بازارهای جهانی و تقاضاهای بیش از حد دستگاه‌های اجرایی بر حجم نقدینگی کشور به طرز محسوسی افزود و افزایش تقاضا را سبب شد که نتیجه آن رشد بی‌رویه واردات کالاهای اساسی و مواد غذایی نبود که خود عاملی برای ایجاد تورم حاد و در نتیجه نارضایتی مردم می‌شد.

چکیده تجربة ایرانیان در دوران معاصر با مفهوم توسعه پیوند خورده است. این مفهوم که در قرن بیستم رواج یافت، تاثیر زیادی بر ساختارها، فرایندها و رویکردهای اندیشه‌ای به‌جای گذاشته است. در ایران نیز با روی کار آمدن حکومت پهلوی، مفهوم توسعه مبتنی بر الگوهای نظری مختلف، در جهت گذار ایران از جامعة سنتی به جامعة صنعتی به کار گرفته شد. اما علیرغم اجرای 5 برنامة توسعه، جامعة عصر پهلوی دچار بحران‌ها، گسست‌ها و شکاف‌های عظیمی شد که نتیجة آن در انقلاب سال 1357 نمود یافته است. ازاین‌رو، پژوهش حاضر به‌دنبال پاسخ به چگونگی ساخت‌یابی برنامه‌های توسعة اجرا‌شده در ایران عصر پهلوی و کارکرد آن در روند توسعة ایران است. این پژوهش با رویکرد جامعه‌شناسی تاریخی صورت خواهد گرفت. به این معنا هم به بستر تاریخی رویدادها و هم به ساختارها و فرایندهایی که بر اساس الگوی نظری توسعه شکل گرفته است، توجه خواهد شد. علاوه بر آن به تعامل دوسویة کنشگر-ساختار در این صورتبندی خواهیم پرداخت. مطالعة حاضر بر آن است که برنامه‌های توسعه پیش از انقلاب، به‌دلیل تضادهای موجود در سطح نظری و کنشگران نتوانست به ساخت منسجم دست پیدا کند و در بستر تاریخی نیز امکان ساخت‌یابی گفتمان توسعه و تثبیت معنایی و مفهومی آن مهیا نشد.