نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

• فرزاد خوش‌آب ¹
• توران طولابی ²
• سید علاالدین شاهرخی ²

¹ دانشجوی دکتری تاریخ ایران. دانشگاه لرستان، خرم آباد، ایران

² دانشیار گروه تاریخ دانشگاه لرستان، خرم آباد، ایران

چکیده

اعطای پیشکش به‌مثابة یک عُرف ریشه‌دار در دورة صفویه نیز مرسوم بود. این رسم در گذر زمان و متأثر از الگوهای فرهنگی دولت‌های مختلف، قالب یک مالیات موردی با کارکردهای مختلف به خود پذیرفت. یکی از مهم‌ترین این کارکردها تأمین نیازهای مالی دربار و بیوتات بود. در پژوهش حاضر این وجه از کارکردهای پیشکش در دورة صفوی محوریت یافته است و کوشش می‌شود ضمن بررسی ویژگی‌های این رسم، چندوچون کارکردهای مالی آن در ساختار و سازوکار درونی دولت صفوی بررسی شود. بنابراین به این پرسش پرداخته شده است که کارکردهای مالی رونق اعطای پیشکش در دوره صفویه چه بوده است؟ مبنای این بررسی شواهد برگرفته از منابع نوشتاری دورة صفوی اعم از آثار تاریخ‌نگاری، سفرنامه‌ها و کتابچه‌های اداری است که با رویکرد توصیفی‌تبیینی در جهت پاسخ به پرسش محوری پژوهش به کار گرفته شده است. به این ترتیب که داده‌های مورد نیاز از منابع استخراج شده و سپس به تحلیل و تبیین آنها در ذیل عنوان پژوهش پرداخته شده است. حاصل پژوهش نشان می‌دهد یکی از کارکردهای پیشکش ناظر بر استفاده برای مزد صاحب‌منصبان، مصارفی چون مطبخ شاهی و کارگاه‌های سلطنتی بود. وانگهی، تقدیم‌کنندگان نیز از رهگذر این رفتار کسب موقعیت بهتر یا تثبیت پایگاه خود را در نظر داشتند. به نظر می‌رسد کاربست راهکارهای متنوع برای وصول پیشکش به گسترش فساد به‌ویژه در زمان ضعف دولت مرکزی انجامیده است و نمی‌توان از سهم آن در ایجاد چرخة نابسامانی مالی چشم پوشید.

کلیدواژه‌ها

• پیشکش
• مداخل
• صفویه
• مالیه
• نوروز