نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه تاریخ، دانشگاه اراک، اراک، ایران.

2 دانشیار گروه تاریخ دانشگاه اراک، اراک،ایران

3 استادیار گروه تاریخ، دانشگاه اراک، اراک، ایران

4 کارشناسی ارشد تاریخ دانشگاه اراک، اراک، ایران

10.30465/sehs.2023.45835.1925

چکیده

درهر جامعه­ای برحسب ضرورت و نیاز بشری مراکزی جهت استراحت و گذران اوقات تاسیس شده است. در ایران نیز از دوره صفویه قهوه­خانه با این هدف بنا گردید. این مکان از این زمان به بعد به عنوان مکان عمومی جزء بافت شهری قرار گرفت ماهیت مکان عمومی اقتضا می­کند. افرادی از مشاغل و سلیقه­های گوناگون فکری درآن گردهم آیند. کم کم روابط بین این افراد براثر رفت و آمد­های متعدد مستحکم می­شد و این­ها نه تنها برخلقیات و نوع و فکر و اندیشه همدیگر، حتی برروند تحولات فرهنگی جامعه نیزتاثیر می­گذاشتند. البته حضور افراد مطلوب تاثیرسازنده و به تبع آن حضور افراد نامطلوب اثرات معکوسی بر نوع رفتار و آداب مردم داشت. با عنایت به این که قهوه خانه ها در دوره قاجاریه بخشی از اماکن عمومی تاثیرگذار محسوب می شدند، این نوشتار با تکیه بر منابع و بهره گیری از روش توصیفی - تحلیلی در نظر دارد برخی کارکردهای منفی قهوه خانه را مورد کند و کاو قرار دهد از این رو سوال اصلی نوشتار از این قرار است.چه کارکردهای منفی را برای قهوه خانه های دوره قاجار می توان بر شمرد؟ داده های تحقیق نشان می­دهد که قهوه خانه ها به عنوان یک مکان عمومی در دوره قاجار مورد اقبال و توجه اقشار مختلف اجتماع قرار داشتند از این رو در کنار کارکردهای مثبت خود محلی برای انواع بزه های اجتماعی نیز بودند. درگیرهای اجتماعی، بدمستی، قمار، الواطی و اعتیاد از مهمترین ناهنجاری هایی بود که در این مکان رخ می داد. در حقیقت وجود افراد نامطلوب قهوه­خانه­ها را مامن مناسبی برای بروز انواع خلاف­ها و رفتار­های بزهکارانه مبدل می­کرد که قواعد اخلاقی جامعه را به چالش می کشید. 

کلیدواژه‌ها

Extended Abstract

 Social and Ethical Challenges of Coffeehouses during the Qajar Era

In every society, based on human necessity and need, centers have been established for rest and leisure. In Iran, the coffeehouse was built with this purpose during the Safavid era. Therefore, the first coffeehouses in Iran appeared probably during the reign of Shah Tahmasp Safavi (930-984), in the city of Qazvin. Later, during the reign of Shah Abbas I (996-1038), their number increased in the city of Isfahan. During the Safavid era, the coffeehouse was a place to drink tea and coffee and smoke hookah. However, after the fall of the Safavid dynasty and due to political instability which naturally affected all aspects of social life; coffeehouses and coffeehouse sitting were closed and only operated limitedly in some places. Until the establishment of the Qajar dynasty, especially during Naser al-Din Shah’s reign, conditions for the expansion of coffeehouses in major Iranian cities, including Tehran, were provided. Coffeehouses regained their vitality and during this period these centers were not only a place to drink tea and coffee and smoke hookah but also recitation of Shahnameh, reading Eskandarnameh, explaining Molla Motaghian, eulogy, and storytelling also became popular there.

These places from then on became part of the urban fabric as a public place; and as the nature of a public place requires; people from various intellectual occupations and tastes gathered there and gradually relationships between these people became stronger due to numerous comings and goings and these not only affected each other’s temperaments and thoughts but also influenced the course of cultural developments in society as a whole. Of course, the presence of desirable people had a constructive effect and consequently, the presence of undesirable people had reverse effects on people’s behavior and manners.

Given that coffeehouses were considered influential public places during the Qajar era, this research intends to provide an overview of the abnormal dimensions of coffeehouses using a descriptive-analytical method and at the same time present its implications. Therefore, the main question of this paper can be posed as what negative functions can be attributed to coffeehouses during the Qajar era? In response, it should be said that this paper intends to examine some negative functions of coffeehouses relying on resources and using a descriptive-analytical method. The research data shows that coffeehouses as a public place during the Qajar era were popular among different social classes. Therefore, alongside their positive functions, they were also a place for various social crimes. Social conflicts, drunkenness, gambling, homosexuality, and addiction were among the most important abnormalities that occurred in these places. In fact, the presence of undesirable people made coffeehouses a suitable place for all kinds of offenses and criminal behaviors that challenged societal moral rules.

In terms of research background, it should be said that so far some research works have been presented regarding some functional aspects of coffeehouses during the Qajar era which can be referred to Ahmad Bolokbashi’s book titled “Coffeehouses in Iran”. This book generally examines issues and general features of Iranian coffeehouses. But it does not contain any independent content regarding abnormalities related to coffeehouses. Another book in this regard has been written by Ali Seif titled “Coffeehouse Painting”. The main focus of this book is also on coffeehouse painting and life of coffeehouse painters. In addition to books in terms of articles one can refer to Tohid Ahadi’s article titled “Azari Coffeehouse” which covers more general issues about coffeehouses. Also one can refer to “Role and Function of Tehran Coffeehouses during Qajar Era” written by Ahmad Kamrani Far and Narjes Architect which mainly focuses on issues related to Tehran’s coffeehouses. Thus it can be said that so far no independent research has been presented regarding abnormal dimensions of coffeehouses.

Keywords: Coffeehouse, Theft, Conflict and Fight, Addiction, Moral Corruption, Unemployment

 

آرشیو ملی ایران، 1162 : 1110/240
آرشیو ملی ایران، 1163 : 25037/240
آرشیو ملی ایران،1163 :26351/240
آرشیو ملی ایران،1164 :5177/293
آرشیو ملی ایران، 1164 : 6899/295
آرشیو ملی ایران، 1164 : 6934/295
آرشیو ملی ایران، 1164 : 7082/295
آرشیو ملی ایران، 1164 : 7134/295
آرشیو ملی ایران، 1164 : 7240/295
آرشیو ملی ایران، 1166 : 1401/297
آرشیو ملی ایران، 1166 : 63539/298
آرشیو ملی ایران، 1168 : 78958/298
آرشیو ملی ایران، 1169 : 88128/298
آرشیو ملی ایران، 1169 : 1397/360
آرشیو ملی ایران، 1169 : 2132/360
آرشیو ملی ایران، 1169 :2138/360
آرشیو ملی ایران، 1169 : 8555/360
روزنامه انجمن اصفهان، آقا سراج الدین صدرالموسوی،شماره26،سال سوم، جمعه 12ذیقعده1327
خورشید،محمد صادق تبریزی، شماره 2، 28محرم 1325
خورشید،محمد صادق تبریزی ،شماره3،سال اول،5صفر1325
خورشید،محمد صادق تبریزی ، شماره11، سال اول، 6ربیع الثانی1325
خورشید،محمد صادق تبریزی ، شماره12، سال اول،14 ربیع الثانی1325
خورشید،محمد صادق تبریزی ، شماره13، سال اول، 23ربیع الثانی1325
خورشید،محمد صادق تبریزی ، شماره16، سال اول، 14جمادی الاول 1325
خورشید،محمد صادق تبریزی ، شماره 25، سال اول، 14جمادی الثانی1325
 روح القدس، سلطان العلمای خراسانی،شماره26، سه شنبه 18ربیع الثانی1326
نسیم شمال، اشرف الدین حسینی،شماره8، جمعه 21شعبان 1334.
افشار، ایرج ؛ دفتر تاریخ مجموعه اسناد و منابع تاریخی؛ج دوم، محقق/ مصحح ایرج افشار، تهران : بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار،1380
ادوارد ییت، چارلز؛ خراسان و سیستان، سفرنامه کلنل ییت به ایران و افغانستان؛ قدرت الله روشنی و مهرداد رهبری، تهران: انتشارت یزدان، 1365.
اولیویه،گیوم آنتوان؛ سفرنامه اولیویه: تاریخ اجتماعی اقتصادی ایران درآغازین عصر قاجار؛ ترجمه محمد طاهر میرزا، محقق/ مصحح غلامرضا ورهرام، تهران: انتشارات اطلاعات.1371
براون، ادوارد؛ یکسال درمیان ایرانیان: مطالعاتی درخصوص وضع زندگی واخلاق وروحیات ایرانیان؛ترجمه: ذبیح الله منصوری، تهران: انتشارات صفار،1371
بنجامین،ساموئل گرین ویلر؛ ایران وایرانیان: خاطرات وسفرنامه بنجامین؛ به اهتمام رحیم رضازاده ملک، تهران: نشرگلبانگ،1363
جکسن،ابراهم و. ویلیامز جکسن؛ سفرنامه جکسن" ایران درگذشته وحال"؛ ترجمه منوچهرامیری و فریدون بدره­ای، تهران: شرکت سهامی انتشارات خوارزمی،1352
جورابچی، محمد تقی؛ حرفی از هزاران که اندر عبارت آمد،خاطرات حاج محمد تقی جورابچی؛محقق/ مصحح علی قیصری، تهران: نشر تاریخ ایران، 1386.
حسن بیگی،م؛ تهران قدیم؛ تهران: نشر منصوری، 1377، چاپ چهارم.
دالمانی، هانری رونه؛ سفرنامه ازخراسان تابختیاری؛ محمد علی فره­وشی، تهران: انتشارات امیرکبیر،1335.
دروویل، گاسپار، سفر در ایران، ترجمه‌ی منوچهر اعتماد مقدم، تهران: شباویز، ۱۳۶۷.
روزن، کنتس مادفون؛ سفری به دور ایران ؛علی محمد عبادی، تهران : شرکت انتشاراتی پاژنگ،1369
ریچاردز،چارلزفردریک؛ سفرنامه فرد ریچاردز؛ ترجمه مهین دخت صبا، تهران: نشرکتاب،1343
سپهر، عبدالحسین خان؛ مرآت الوقایع مظفری؛ ج1، محقق/ مصحح عبدالحسین نوایی، تهران: میراث مکتوب،1386
سعیدی سیرجانی؛ وقایع اتفاقیه؛ محقق/ مصحح سعیدی سیرجانی، تهران، نشر آسیم،1383،چاپ چهارم.
سیفی فمی تفرشی، مرتضی؛ پلیس خفیه ایران؛ تهران، انتشارات ققنوس،1367
شاردن،ژان؛ سفرنامه شاردن؛ج2،4، اقبال یغمایی، تهران، انتشارات توس،1372
شاکری، عبدالحسین؛ مواد مخدر و اعتیاد؛ تهران، انتشارات گوتنبرگ، 1368
شهری(شهری باف)،جعفر؛ تاریخ اجتماعی تهران در قرن سیزدهم "زندگی وکسب وکار"؛ جلد،4،تهران: انتشارات موسسه خدمات فرهنگی رسا،1368
عین السلطنه، قهرمان میرزا سالور؛ روزنامه خاطرات عین السلطنه؛ج 1،3،4،6،8،10،محقق/ مصحح: مسعود سالور و ایرج افشار،تهران: نشر اساطیر،1374
فراهانی، حسن؛ روزشمار تاریخ معاصر ایران؛ ج 2،تهران: انتشارات موسسه مطالعات و پژوهش­های سیاسی،1385
کلود، انه؛اوراق ایرانیخاطرات سفرکلود آنه در آغاز مشروطیت؛ترجمه ایرج پروشاتی، تهران: انتشارات معین،1368
مجد­الاسلام کرمانی، احمد؛ سفرنامه کلات؛ محقق/ مصحح: محمد خلیل پور،اصفهان: انتشارات دانشگاه اصفهان،بی­تا، چاپ دوم.
نجمی، ناصر؛ تهران قدیم؛ تهران: انتشارات جانزاده،1375،چاپ پنجم
نجمی، ناصر؛ تهران عهد ناصری؛تهران: انتشارات عطار، 1364
ویشارد، جان؛ بیست سال در ایران؛علی پیر نیا، تهران: موسسه انتشارت نوین،1363
ویلس، چارلزجیمز؛ تاریخ اجتماعی ایران درعهد قاجاریه؛ سید عبدالله، به کوشش جمشید دودانگه، مهرداد نیکنام، تهران، انتشارات زرین، 1363