نوع مقاله : علمی-ترویجی

نویسنده

دانش آموخته دکتری تاریخ ایران باستان، آموزش و پرورش لار، لار، ایران

10.30465/sehs.2023.44322.1887

چکیده

ادبیات اندرزی در بین متون پهلوی به دلیل طرح  مفاهیم اخلاقی از جایگاه ویژه­ای برخوردار است. در این راستا متن اندرزی منسوب به آذرباد مهراسپندان از موبدان موبد عصر شاپور دوم ساسانی حاوی نکات تعلیمی قابل تأملی است که با هدف تربیت نسل نگاشته شده است. جستار حاضر به روش توصیفی تحلیلی و با تکیه بر ترجمه های موجود  از منابع کهن فارسی میانه زرتشتی بر آن است تا رهیافت­های تعلیمی این متن را در خصوص زنان مورد واکاوی قرار دهد و در پی پاسخ گویی به این پرسش است که؛ تعالیم اندرزی متن آذرباد مهراسپندان در خصوص زنان چه بوده و چه عواملی بر محتوای آن تاثیرگذار بوده است؟ بررسی ها بیانگر این است که در اندرزنامه مزبور تعلیم زنان در چارچوب معطوف به زندگی خانوادگی و اجنماعی مورد توجه ویژه قرار گرفته است. یافته های پژوهش حاکی از آن است که رهیافت­های تعلیمی زنان در اندرزنامه مزبور عبارتند از: 1. اهتمام به ازدواج و فرزندآوری؛ 2. تعلیم و فرهنگ پذیری؛ 3. توجه به ویژگی رفتاری شرم و حیا؛ 4. عدم اعتماد به زنان. بدین­معنا که هر چند آذرباد معتقد به فراهم نمودن بستر آموزش و تعلیم برای زنان در کنار فرزندان است؛ اما زنان را تابع مردان دانسته که می­بایست تحت تکفل همسر بوده و در روابط با آنان جانب احتیاط رعایت شود. این نگرش متأثر از سنت تعلیمی پیش از عصر ساسانی بوده که سینه به سینه منتقل شده و در ادبیات تعلیمی شفاهی، زنان را در رتبه­ای پایین­تر از مردان قرار داده و در این متن نیز بر آن صحه گذاشته شده است.

کلیدواژه‌ها

اصلانی، نسرین (1398). اندرزنامه­نویسی در ایران باستان، تهران: اندیشه احسان.
اندرز خسرو قبادان (1329).ترجمه و حواشی و فرهنگ پهلوی محمد مکری،چاپ دوم،تهران: انتشارات چهر.
 اوشنر دانا (بی­تا). ترجمه ابراهیم میرزای ناظر، تهران: هیرمند.
آذرباد مهراسپندان (1379). ترجمه رهام اشه، تهران: فروهر.
آموزگار،ژاله (1386). زبان، فرهنگ و اسطوره، تهران: معین.
تفضلی، احمد(1377). تاریخ ادبیات ایران پیش از اسلام، تهران: سخن.
دوفوشه کور، هانری (1377). اخلاقیات، مفاهیم اخلاقی در ادبیات فارسی از سده سوم تا سده هفتم هجری، ترجمه محمد علی امیر معزی، عبدالمحمد روح بخشان،  تهران: انتشارات مرکز نشردانشگاهی و انجمن ایرانشناسی فرانسه در ایران.
دینکرد چهارم (1393).آوانویسی، ترجمه، واژه نامه، پژوهش مریم رضایی، زیر نظر سعید عریان، تهران: انتشارات علمی.
رمضان­ماهی، سمیه؛ فدوی، محمد و حسن بلخاری (1389)، «تجلی آیین ور در نگاره گذر سیاوش از آتش»، هنرهای زیبا- هنرهای تجسمی، ش 41، بهار، صص 53- 62.
 روایت پهلوی (1367). متنی به زبان فارسی میانه(پهلوی ساسانی) ترجمه مهشید میرفخرایی، تهران: انتشارات موسسه  مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
زرین کوب، روزبه (1381). تاریخ ایران باستان، تاریخ سیاسی ساسانیان، تهران: انتشارات سمت.
ظفرنامه(بی تا). منسوب به ابوعلی سینا،با مقدمه و حواشی و تصحیح غلامحسین صدیقی،تهران: انتشارات انجمن آثار ملی.
عهد اردشیر (1348). پژوهش احسان عباس، ترجمه محمدعلی امام شوشتری، تهران: انتشارات انجمن آثار ملی.
قائم مقامی، ناهید (1392). « موقعیت زنان در دین زرتشتی بر اساس کتب فقهی و دینی»، هفت آسمان، دوفصلنامه تخصصی ادیان و مذاهب ،سال پانزدهم، ش 60.
کتاب پنجم دینکرد (1388). آوانویسی،ترجمه، تعلیقات، واژه نامه متن پهلوی، ژاله آموزگار، احمد تفضلی، چاپ دوم، تهران: انتشارات معین.
کتاب سوم دینکرد (1381). متنی به زبان پهلوی، آوانویسی، یادداشت ها و ترجمه بر اساس دین کرد چاپ مدن گزارش فریدون فضیلت، دفتر یکم، تهران: انتشارات فرهنگ دهخدا.
کتاب ششم دینکرد (1392). تدوین کنندگان پیشین آذرفرنبغ پسر فرخزاد، آذرپاد پسر امید، ترجمه فرشته آهنگری، تهران: انتشارات صبا.
کراچی، روح انگیز (1390). هشت رساله در بیان احوال زنان از 1000 تا 1313 هجری قمری، تهران: انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
کریستن­سن، آرتور (1394). ایران در زمان ساسانیان، ترجمه رشیدیاسمی، چاپ چهاردهم، تهران: انتشارات نگاه.
متون پهلوی (1371). گردآورنده جاماسب جی دستور منوچهر جی جاماسب آسانا، گزارش سعید عریان، تهران: انتشارات کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران.
محمدی ملایری، محمد (1380). تاریخ و فرهنگ ایران از دوران انتقال از عهد ساسانی به عصر اسلامی، ج4، تهران: توس.
مسعودی، علی بن حسین (1374). مروج الذهب و معادن الجوهر، ترجمه ابوالقاسم پاینده، چاپ پنجم، ج1، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
مسکویه، ابوعلی (1373). تجارب الامم و تهاقب الهمم فی اخبار ملوک عرب و العجم، ترجمه یحیی کلانتری، مشهد: دانشگاه فردوسی.
مشرف، مریم (1389). جستارهایی در ادبیات تعلیمی ایران، تهران: انتشارات سخن.
منشی، نصرالله (1362). کلیله و دمنه، چاپ دوم، تهران: انتشارات طاهری.
میرفخرایی، مهشید(1391) بازتاب اندرزنامه های پهلوی در ادب و حکمت ایران اسلامی، نشریه کهن ادب فارسی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، دوره 3،ش1».
مینوی خرد (1397). ترجمه احمد تفضلی، چاپ ششم، تهران: انتشارات توس.
نظام الملک، حسن بن علی(1398). سیرالملوک، تصحیح محمود عابدی، تهران: فرهنگستان ادب فارسی.
Bartholomae,ch,(1961).  Altiranisches Worterbuch. .Berlin:Walter De Gruyter.                           
Boyce, M. (1968). Middle Persian Literature. Handbuch der Orientalistic.Abt.1. Bd.4. Abs.2: Literatur Lief.1, Leiden, pp.31-66.
Gardascia G. (1959). Le statut de la femme dans les droits cuneifovmes.Recueil de  la societs jean bodin brussels 11:79-94.
Geldner,K.F.(1886). Avesta:The sacred Books of the Parsis. stuttgarp :W.Kohlhammer.