نوع مقاله : علمی-ترویجی

نویسنده

استادیار پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

چکیده

تاریخ سیاسی هر کشوری جلوه‎گاه عملی آن است. این حوزه سرشار از اطلاعاتی است که می‎تواند روشمند مورد شناسایی قرارگیرد. یکی از موضوعات مهم آن، تبلور مردم در عرصۀ سیاست است. تبلور مردم یعنی نوع نگاه سیاست و سیاستمداران به مردم و نوع نگاه و رویکرد مردم به سیاست و اصحاب قدرت که خود را در نحوۀ فعالیت و تعامل آن‌ها با یکدیگر در حوزۀ قدرت سیاسی نشان ‎می‎دهد.
امروزه، موضوع تعامل مردم با قدرت سیاسی از تنوّع بسیاری برخوردار شده و یکی از موضوعات «در حال شدن» به‎حساب ‎می‎آید؛ یعنی، روزبه‎روز بر ابعاد جدید آن افزوده و تعمیق و تکمیل می‎شود. با توجه به رویکرد «دوران‎محور» با نگاهی به منابع تاریخی می‎توان به نمود مردم در تاریخ سیاسی پرداخت. شناسایی جایگاه مردم در تاریخ سیاسی در حوزۀ دانش تاریخ از پیچیدگی و ظرافت خاصی برخوردار است که بحث روش از الزامات مهم آن است. پرداختن به روش و بررسی موردی آن در این مقاله صورت‎ می‎گیرد. از یافته‎های این پژوهش آن است که در منابع تاریخی و دیگر منابع اندیشه‎ای اجتماعی و سیاسی، در یک تقسیم‎بندی، دو دوران متفاوت قدیم و جدید در تاریخ سیاسی و اجتماعی مطرح است که مردم در دو جایگاه متفاوت با یکدیگر قرار دارند. جلوه‎ها و نمودهای اجتماعی و سیاسی آن‌ها با توجه به ویژگی‎هایی چون «آگاهی»، «اراده» و «کنشگری» در دوران جدید نسبت به دوران قدیم، از گستردگی، عمق و تنوّع بیشتری برخوردار است.

کلیدواژه‌ها

ابن خلدون، عبدالرحمن (1366). مقدمه، ترجمة پروین گنابادی، تهران: علمی.
اشرف، احمد (1348). نظام فئودالی یا نظام آسیایی: نقد و نظری بر ویژگیهای تاریخ ایران، تهران: جهان نو.
اقبال آشتیانی، عباس (1370). تاریخ ایران از آغاز تا انقراض قاجاریه، تهران: خیام.
بشیریه، حسین (1381). درس‌های دموکراسی برای همه، تهران: نگاه معاصر.
بیهقی، ابوالفضل (1384). تاریخ بیهقی، مقدمه و توضیح منوچهر دانش‎پژوه، تهران: هیرمند.
پیرنیا، حسن (1373). تاریخ ایران باستان، تهران: دنیای کتاب.
جامی، عبدالرحمن (1387). مثنوی هفتاورنگ، تحقیق و تصحیح ج‍اب‍ل‍ق‍ا دادعلی‌ش‍اه‌... [و دیگران‌]، ت‍ه‍ران‌: دف‍ت‍ر ن‍ش‍ر میراث‌ م‍ک‍ت‍وب، م‍رک‍ز م‍طال‍ع‍ات‌ ایرانی.‌
جنکینز، کیت (۱۳۸۷). بازاندیشی تاریخ، ترجمۀ حسینعلی نوذری، تهران: آگاه.
ج‍ه‍ان‍ب‍خ‍ش‌، ف‍روغ ‌(۱۳۸۳).‏ اس‍لام‌، دم‍وک‍راسی‌ و ن‍وگ‍رای‍ی‌ دینی‌ در ایران (1953 - 2000) از ب‍ازرگ‍ان‌ تا س‍روش‌، ترج‍مۀ جلیل‌ پ‍روین‌، ت‍ه‍ران‌: گ‍ام‌ ن‍و.
حدیث انقلاب، جستارهایی در انقلاب اسلامی ایران (1377). تهیه و تدوین دفتر مطالعات انقلاب اسلامی، تهران: الهدی.
حسنی‎فر، عبدالرحمن (1386). «درآمدی بر سیاست در فرهنگ مردم ایران»، فصلنامۀ فرهنگ مردم ایران، ش 10.
دهخدا، علی اکبر (1361). لغتنامة فارسی، تهران: دانشگاه تهران و مؤسسة لغت‌نامة دهخدا.
دهخدا، علی اکبر (1390). امثال و حکم، ج 2، تهران: پارمیس.
دولت آبادی، یحیی (1331). حیات یحیی، ج 1 و 2، تهران: ابن سینا.
دینوری، ابوحنیفه (1383). اخبارالطوال، ترجمۀ محمود مهدوی دامغانی، تهران: نی.
زنجانی، محمدرضا (1333). تحریم تنباکو، تهران: حسین مقدسی.
سعدی شیرازی، مصلح‎الدین (1372). گلستان، به کوشش خلیل خطیب‎رهبر، تهران: صفی‎علی‎شاه.
س‍ن‍ائی‌، مجدود‎بن‎آدم (۱۳۸۱). م‍ث‍ن‍وی‌ طریقالتحقیق با تصحیحات، ح‍واشی و تاریخ م‍ت‍ن، ب‍ه‌ ک‍وش‍ش‌ ب‍و اوتاس‌، ت‍رج‍مۀ غ‍لام‍رض‍ا ده‍ب‍د، ت‍ه‍ران‌: س‍روش‌.
سیف‎اللهی، سیف‎الله (1374). اقتصاد سیاسی ایران، تهران: المیزان.
شیرازی، قطب‎الدین (1369). درۀالتاج، به اهتمام ماهدخت‎بانو همایی، تهران: علمی و فرهنگی.
صالح شیرازی (1349). سفرنامۀ میرزا صالح شیرازی، تدوین محمد اسدزاده، تهران: بی‎نا.
طبری، محمدبن‎جریر (1384). تاریخ الرسل و الملوک، ترجمۀ صادق نشات، تهران: علمی و فرهنگی.
فارابی، ابونصر محمد (1361). اندیشههای اهل مدینۀ فاضله، ترجمۀ سید جعفر سجادی، تهران: کتابخانۀ طهوری.
فیرحی، داود (1378). قدرت، دانش و مشروعیت، تهران: نی.
فیرحی، داود (1384). نظام سیاسی در اسلام، تهران: سمت.
کدی، نیکی (1369). ریشههای انقلاب ایران، ترجمۀ عبدالرحیم گواهی، تهران: قلم.
کربلایی، شیخ حسن (1377). تاریخ دخانیه، تصحیح رسول جعفریان، قم: الهادی.
کسروی، احمد (1376). تاریخ مشروطۀ ایران، تهران: امیرکبیر.
کمالی اردکانی، علی‎اکبر (1382). «مردم‎سالاری در اندیشۀ متفکران مسلمان»، راهبرد، ش 28.
گل‎محمدی، احمد (1389). «آسیب‎شناسی آموزش تاریخ سیاسی»، پژوهشنامۀ انجمن ایرانی تاریخ، س 1، ش 4.
گل‎محمدی، احمد (1390). «چیستی تاریخ سیاسی»، سخنرانی در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
لمبتون، آن‌ ک‍ات‍رین و‌ س‍واین ‌ف‍ورد (1372). تداوم و تحوّل در تاریخ میانۀ ایران، ترجمۀ یعقوب آژند، تهران: نی.
لوئیس، برنارد (1378). زبان سیاسی اسلام، ترجمۀ غلامرضا بهروز لک، قم: دفتر تبلیغات حوزۀ علمیة قم.
مجتهدی، کریم (1392). «ملاحظاتى دربارۀ نهضت مشروطۀ ایران»:
http://library.tebyan.net/newindex.aspx?pid=102834
معین، محمد (1383). فرهنگ معین، تهران: امیرکبیر.
ناظم‎الاسلام کرمانی، محمد (1332). تاریخ بیداری ایرانیان، تهران: ابن‎سینا.
نجفی، موسی (1381). مدخلی بر تاریخ اندیشۀ سیاسی در اسلام و ایران، تهران: فراندیش.
نجفی، موسی (1382). مراتب ظهور فلسفة سیاست در تمدن اسلامی، تهران: مؤسسۀ فرهنگی دانش و اندیشۀ معاصر.
نظام‎الملک طوسی، حسن‎بن‎علی (1383). سیرالملوک، به اهتمام هیوبرت دارک، تهران: علمی و فرهنگی.
هلد، دیوید (1384). مدلهای دموکراسی، ترجمۀ عباس مخبر، تهران: روشنگران.
همایون کاتوزیان، محمدعلی (1372). استبداد، دموکراسی و نهضت ملّی، تهران: نشر مرکز.
وینر، فیلیپ پی (1385). فرهنگ اندیشۀ سیاسی، ترجمۀ خشایار دیهمی، تهران: نی.
http://www.thefreedictionary.com/people