نوع مقاله : علمی-ترویجی
نویسنده
cدانشیار پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی
چکیده
ارزیابی تطبیقی یکی از روش‌های مهم در پژوهش‌های تاریخی است که در پرتو آن ابعاد گوناگونی از پدیدهای تاریخی آشکار می‌گردد و امکان شناخت بهتر فراهم میآید. بر همین اساس، مقالۀ حاضر می‌کوشد پاره‌ای از همسانی‌های نظری و عملی دو شخصیت روحانی عهد مشروطه یعنی شیخ ابراهیم زنجانی و یحیی دولتآبادی را با روش تطبیقی مورد بررسی قرار دهد. بنابراین، شناخت این همسانیها مسئلۀ اصلی این مقاله است.
دقت در متن اندیشه و عملِ این دو روحانی نشاندهندۀ وجود انبوهی از همسانیهاست که با مقایسۀ آنها می‌توان هم جنبه‌های ناشناخته‌تر اندیشه و عمل آنها را برجسته ساخت و هم روند تحول فکری آنها را به سوی اندیشه‌های متفاوت تبیین نمود. آن دو روحانی در یک دورۀ زمانی متولد شدند، اما با وجود پایگاه طبقاتی متفاوتشان، تحصیلات دینی مشابهی کردند؛ هر دو به محافل روشفکری راه یافتند؛ هر دو به صف مشروطهخواهان پیوستند؛ دغدغههای یکسانی پیدا کردند؛ به فعالیتهای مشابهی دست یازیدند؛ آثار مشابهی نوشتند؛ هر دو در سلک روحانیان نواندیش و مدافع تعلیم و تربیت نوین درآمدند و به نقد وجوهی از رویه‌های رایج پرداختند. این مسائل بیانگر تأثیر فضا و شرایط آن عصر بر شکلگیری و تکوین شخصیت فکری و سیاسی آنان است.
کلیدواژه‌ها
)