Document Type : .

Authors

1 Assistant professor of history, Tarbiat Modares University, Tehran, Iran

2 Associated professor of history, Tarbiat Modares University, Tehran, Iran

3 Assistant Professor of Remote Sencingm,Tarbiat Modares University,Tehran,Iran

4 Assistant professor of Russian Language ,Tarbiat Modares University,Tehran,Iran.

Abstract

This article aims at providing an explanation for some aspects of the problem of development in Qajar Iran. It's Focus in on Pīrbâzâr, a famous village in Northern Province of Guilân, which hosted a growing volume of Russian-Iranian trade in late Qajar period and changed to be an important harbor up to the Russian Revolution. As a matter of fact, Russian development of Transcaucasian railway along with the launching a modernized shipment in the Caspian sea in the second half of 19th century were the main causes behind an unprecedented growth of Iran-Russian trade. Meanwhile, lack of any modern infrastructure which linked Anzalī to Rasht, provided the opportunity for Pīrbâzâr to appear as the main harbor in this situation. Based on first hand sources as well as archival material and applying a descriptive-explanative approach, it seeks to explain how Russian-Iranian marine trade affected the traditional pattern of transportation in Guilân and what causes prevented Pīrbâzâr to become a modernized harbor. This study may help us to attain a better understanding of the multidimensional problem of "development" in late Qajar Iran.

Keywords

آقابکف، گریگوری سرگی‌یویچ (1357)، خاطرات آقابکف، ترجمۀ حسین ابوترابیان، تهران: پیام.
احمدی، حسین (1390)، «اقدامات خوشتاریای گرجستانی در جنگل‌های شمال ایران (1913-1926م)»، تاریخ روابط خارجی، س 12، پیاپی 47.
اخبار گیلان در مطبوعات عصر قاجار (1395)، به‌کوشش رضا نوزاد، رشت: فرهنگ ایلیا.
استادوخ (ادارۀ اسناد و تاریخ دیپلماسی وزارت امور خارجه) (1312ق)، کارتن 25، پروندۀ 9؛
استادوخ (ادارۀ اسناد و تاریخ دیپلماسی وزارت امور خارجه) (1322ق)، کارتن 11، پروندۀ 21.
استادوخ (ادارۀ اسناد و تاریخ دیپلماسی وزارت امور خارجه) (1333ق)، کارتن 42، پروندۀ 25.
استادوخ (ادارۀ اسناد و تاریخ دیپلماسی وزارت امور خارجه) (1335ق)، کارتن 43، پروندۀ 11.
اسنادی از روابط ایران و روسیه از صفویه تا قاجاریه (1387)، به‌کوشش رحیم مسلمانیان قبادیانی، تهران: وزارت امور خارجه.
اشرف، احمد (1359)، موانع تاریخی رشد سرمایه‌داری در ایران: دورۀ قاجاریه، تهران: زمینه.
افشاریان، ناصر (1396)، نگاهی به گیلان در دورۀ قاجار، رشت: فرهنگ ایلیا.
امیراحمدی، هوشنگ (1396)، اقتصاد سیاسی ایران در دوران قاجار: جامعه، سیاست، اقتصاد، و روابط خارجی از 1796 تا 1926، تهران: گستره.
امین‌الدوله، میرزا علی‌خان (1389)، سفرنامۀ مکه (سفرنامه‌های حج قاجاری)، به‌کوشش رسول جعفریان، تهران: نشر علم.
انتنر، مروین ل. (1365)، روابط بازرگانی روس و ایران، 1828-1914، ترجمۀ احمد توکلی، تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار.
جمال‌زاده، محمدعلی (1376)، گنج شایگان، تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار.
حسام‌السلطنه، مرادمیرزا (1389)، سفرنامۀ مکه (سفرنامه‌های حج قاجاری)، به‌کوشش رسول جعفریان، تهران: علم.
داریوش، مهندس (؟) (1319)، «پل‌های متحرک بندر پهلوی»، مجلۀ نامۀ راه، س 1، ش 10.
داریوش، مهندس (؟) (1320)، «پل‌های متحرک بندر پهلوی»، مجلۀ نامۀ راه، س 2، ش 1.
دالمانی، هانری رنه (1335)، سفرنامه از خراسان تا بختیاری، ترجمۀ محمدعلی فره‌وشی (مترجم همایون)، تهران: امیرکبیر.
دنبلی، عبدالرزاق مفتون (1383)، مآثر سلطانیه، تصحیح و تحشیۀ غلام‌حسین زرگری‌نژاد، تهران: روزنامۀ ایران.
دیبا، نصرالله (1390)، سفرنامۀ ناصری، تحقیق و تصحیح رسول جعفریان، تهران: کتاب‌خانه، موزه، و مرکز مجلس شورای اسلامی.
رابینو، یاسنت ‌لوئی (1357)، ولایات دارالمرز ایران: گیلان، ترجمۀ جعفر خمامی‌زاده، رشت: طاعتی.
رحمانیان، داریوش (1382)، تاریخ علت‌شناسی انحطاط و عقب‌ماندگی ایرانیان و مسلمین؛ از آغاز دورۀ قاجار تا پایان دورۀ پهلوی، تبریز: دانشگاه تبریز.
ژوبر، پیر آمده امیلین پروب (1347)، مسافرت در ارمنستان و ایران: به‌انضمام جزوه‌ای دربارۀ گیلان و مازندران، ترجمۀ علی‌قلی اعتمادمقدم، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
ساروی، محمدبن محمدتقی (1371)، تاریخ محمدی (احسن التواریخ)، به‌اهتمام غلام‌رضا طباطبایی مجد، تهران: امیرکبیر.
ساکما (سازمان اسناد و کتاب‌خانۀ ملی ایران)، سند 240/005851/6؛ 240/005869/16؛ 240/005869/36؛ 240/005869/53؛ 240/005869/57.
سرنا، کارلا (1362)، آدم‌ها و آیین‌ها در ایران، ترجمۀ علی‌اصغر سعیدی، تهران: زوار.
سلطان‌محمدمیرزا قاجار (1364)، سفرنامۀ سیف‌الدوله معروف به سفرنامۀ مکی، به‌تصحیح و تحشیۀ علی‌اکبر خداپرست، تهران: نی.
سیف، احمد (1387)، قرن گم‌شده: اقتصاد و جامعۀ ایران در قرن نوزدهم، تهران: نی.
شجاعی دیوکلایی، سیدحسن (1398)، توسعه‌نیافتگی و صنعتیسازی: ایران عصر قاجار و پهلوی اول، تهران: تیسا.
طویلی، عزیز (1371)، تاریخ جامع بندر انزلی، بندر انزلی: عزیز طویلی.
ظل‌السلطان، مسعودمیرزا (1362)، تاریخ مسعودی، تهران: یساولی.
ظهیرالدوله، علی‌بن محمد ناصر (1371)، سفرنامۀ ظهیرالدوله به‌هم‌راه مظفرالدین‌شاه به فرنگستان، به‌کوشش محمداسماعیل رضوانی، تهران: مستوفی.
عرفانیان، مسعود و جواد مرشدلو (1393)، دانش‌نامۀ جهان اسلام، زیرنظر غلام‌علی حداد عادل، ج 19، ذیل مدخل «راه‌آهن: قفقاز و آسیای مرکزی»، تهران: بنیاد دایرة‌المعارف اسلامی.
عزالدوله، عبدالصمد (سالور) (1374)، عبدالصمدمیرزا سالور عزالدوله و دو سفرنامۀ او به اروپا در سال‌های 1290 و 1300، به‌کوشش مسعود سالور، تهران: دنیای کتاب.
عظیمی، ناصر (1395)، تاریخ گیلان، از آغاز تا پایان حکومت‌های محلی خان‌سالار، رشت: فرهنگ ایلیا.
علمداری، کاظم (1376)، چرا ایران عقب ماند و غرب پیش رفت؟، تهران: توسعه.
غلامی کفترودی، قاسم (1379)، آیینۀ پیربازار؛ نگاهی به سرزمین و مردم پیربازار، رشت: بی‌نا.
غلامی کفترودی، قاسم (1396)، تاریخ بندر پیربازار، رشت: فرهنگ ایلیا.
فراهانی، میرزا محمدحسین (1362)، سفرنامۀ میرزا حسین فراهانی، 1302-1303 ه.ق.، به‌کوشش مسعود گلزاری، تهران: فردوسی.
فوران، جان (1377)، مقاومت شکننده؛ تاریخ تحولات اجتماعی ایران از صفویه تا سال‌های پس از انقلاب اسلامی، ترجمۀ احمد تدین، تهران: مؤسسۀ رسا.
فومنی، عبدالفتاح (1349)، تاریخ گیلان: در وقایع سال‌های 1038-923 هجری قمری، تصحیح و تحشیۀ منوچهر ستوده، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
فووریه، ژوانس (1362)، سه سال در دربار ایران: خاطرات دکتر فووریه پزشک ویژۀ ناصرالدین‌شاه، ترجمۀ عباس اقبال، تهران: دنیای کتاب.
قراگوزلو، عبدالله‌خان (1389)، سفرنامۀ مکۀ معظمه (سفرنامه‌های حج قاجاری)، به‌کوشش رسول جعفریان، تهران: علم.
کاتوزیان، محمدعلی (همایون) (1372)، اقتصاد سیاسی ایران از مشروطیت تا پایان سلسلۀ پهلوی، ترجمۀ محمدرضا نفیسی و کامبیز عزیزی، تهران: مرکز.
کاظم‌بیگی، محمدعلی (1385)، «مردم، علما، و توسعه در عصر قاجاریه: راه گیلان»، فرهنگ، پیاپی 60.
کاظم‌زاده، فیروز (1371)، روس و انگلیس در ایران، 1864-1914؛ پژوهشی دربارۀ امپریالیسم، ترجمۀ منوچهر امیری، تهران: سازمان انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی.
کرزن، جورج ناتانیل (1373)، ایران و قضیۀ ایران، ترجمۀ غ. وحید مازندرانی، تهران: علمی و فرهنگی.
لاکهارت، لارنس (1370)، انقراض سلسلۀ صفویه، ترجمۀ اسماعیل دولتشاهی، تهران: علمی و فرهنگی.
مرشدلو، جواد (1398)، «توسعه‌طلبی روسیۀ تزاری و تغییر ژئوپلیتیک جایگاه دریای خزر از چشم‌انداز نظام جهانی مدرن (1550-1800 م)»، مطالعات اوراسیای مرکزی، دروۀ 12، ش 2.
مرعشی، ظهیرالدین‌بن نصیرالدین (1364)، تاریخ گیلان و دیلمستان، تصحیح منوچهر ستوده، تهران: اطلاعات.
مظفرالدین‌شاه قاجار (1387)، سفرنامۀ دوم مظفرالدین‌شاه به فرنگ، با مقدمه و حواشی احمد خاتمی، تهران: شهر.
مظفرالدین‌شاه قاجار (1390)، سفرنامۀ سوم مظفرالدین‌شاه به فرنگ، به‌کوشش محمدنادر نصیری مقدم، تهران: کتاب‌خانه، موزه، و مرکز مجلس شورای اسلامی.
مکی، حسین (1361)، تاریخ بیست‌سالۀ ایران، تهران: ناشر.
میلسپو، آرتور (1356)، مأموریت آمریکایی‌ها در ایران، ترجمۀ حسین ابوترابیان، تهران: پیام.
ناصرالدین‌شاه قاجار (1399)، روزنامۀ خاطرات ناصرالدین‌شاه؛ از شوال 1288 تا ذی‌حجۀ 1290ق (به‌انضمام سفرنامۀ اول فرنگ)، به‌کوشش مجید عبدامین، تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار و سخن.
Abramov, A. E. (2018), “Reconstruktsia Enzeliyskogo Porta i Yeyo Znacheniye po Osvoyeniymi Irana Russyim Kapitalom (1895-1914)”, Gramota, no. 7.
Ananich, B. (2006), “The Russian Economy and Banking System”, in: The Cambridge History of Russia, vol. II: Imperial Russia, 1689-1917, D. Lieven (ed.), Cambridge: Cambridge University.
Ataev, K. A. (1991), Torgovo-Ekonomicheskiye Svyazi Iran s Rossiyei v XVII-XIX vv., Moscow: Nauka.
Binder, H. (1887), Au Kurdistan et Mesopotamie et en Perse, Paris: Maison Quantin.
Blaramberg, I. F. (1853), “Statischeskoe obosreniye Persii, Sostavlennoe v 1841 g”, Zapiski Imperatorskogo Russkogo Geograficheskogo Obshestva (ZIRGO), kn. VII. 
Bournoutian, G. A. (2021), From the Kur to the Aras: A Military History of Russia’s Move into the South Caucasus and the First Russo-Iranian War, 1801-1813, Leiden: Brill.
Bushev, P. P. (1978), Posolstvo Artemiia Volynskogo v Iran v 1715-1718 gg, Moscow.
Cook, J. (1770), Voyages and Travels through the Russian Empire, Tartary and the Kingdom of Persia, Edinburgh: J. Cook.
Ferrand, J. (1983), Famillies Princières de Géorgie: Essai de Reconstitutions Généalogique (1880-1983) de 21 Famillies Reconnues Princières par l’Empire de Russie, Montreuil: J. Ferrand.
Ghereghlou, K. (2020), “A Forgotten Money Heist: The 1746 Mission of Nadir Shah’s Chief Merchant in Russia Revisited”, Iran: Journal of British Institute of Persian Studies:
<https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/05786967.2020.1829983>.
Gmelin, S. G. (2007), Travels through Northern Persia, 1770-1774, Translated and Annotated by Willem Floor, Costa Mesa: Mage Publishers.
Hanway, J. (1753), A Historical Account of the British Trade over the Caspian Sea, London: Mr. Dodsley.
Iukht, A. I. (1994), Torgovlya c Vostochnimi Stran i Vnutrennyi Rinok Rossii, (20-60e gody XVIII veka), Moscow: Russian Academy of Sciences.
Jolbordi, M. and N. Liparteliani (2020), “Activities of Akaki Khushtaria in Persia”, History, Archeology, Ethnology, no. IV.
Kornoukhova, G. G. (2019), “Rol' Rossiiskogo Pravitel'stva v Razvitii Kaspiickoi Morskoi Torgovli c Persiyei vo Vtoroi Polovinne XIX-Nachale XX v.”, RUDN, Journal of Russian History, vol. 18, no. 3.
Kotilaine, J. T. (2005), Russia’s Foreign Trade and Economic Expansion in the Seventeenth Century, Leiden: Brill.
Kukanova, N. G. (1977), Ocherki po Istorii Russko-Iranskikh Torgovikh Otnoshenii v XVII-Pervoi Polovine XIX Veka, po Materiyalam Russkikh Arkhivov, Saransk: Mordovskoe Knizhnoe Izdatel'stvo.
Landor, A. H. S. (1903), Across Coveted Lands, A Journey from Flushing (Holland) to Calcutta, London: C. Scribner Sons.
Lystsov, V. P. (1951) Persidskii Pokhod Petra I, 1722-1723, Moscow.
Moon, D. (2006), “Peasant and Agriculture”, in: The Cambridge History of Russia, vol. II: Imperial Russia, 1689-1917, D. Lieven (ed.), Cambridge: Cambridge University.
Morton, M. Q. (2020), “The Khoshtaria Concessions: Oil and the Northern Provinces of Iran”, GeoExpro: <https://geoexpro.com/the-khoshtaria-concessions-oil-and-the-northern-provinces-of-iran>.
Nikonov, O. A. (2009), Iran vo Vneshnepolitichaskoi Ctrategii Rossiskoi Imperii b XVIII Veke, Monografia, Moskva: Vladimir.
Olearius, A. (1669), The Voyages and Travels of the Ambassadors Sent by Frederick Duke of Holstein…, London: J. Starkey and T. Basset.
Olearius, A. (n.d.), Provinciarum Persicarum Kilaniae nempe Chirvaniae Dagestaniae Aliarumque: <https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/btv1b8593053v>
Reading, D. K. (1938), The Anglo-Russian Commercial Treaty of 1734, New Haven: Yale University.
Spilman, J. (1742) A Journey through Russia into Persia by two English Gentlemen…, London: Printed for R. Dodsley at Tully’s Head in Pall-Mall.