Document Type : .

Author

Assistant Professor of Islamic Theology, Bushehr Medical Science University, Bushehr, Iran

10.30465/sehs.2022.39229.1774

Abstract

The extent of the etiquette and activities of the Iranian bureaucracy, its role and influence in the production of artistic and literary works, along with the interaction of poets and artists with the court of kings has extended the scope of court terms and elements to the literature. HafIz’s divan  is a clear example of this claim. The extent and manner of emergence and occurrence of those terms and elements, as well as his knowledge and purpose of using these elements and concepts in some of his poems is a worthy subject, but without sufficient attention. Therefore, this article focuses on them with a descriptive-analytical method approach. The findings show that Hafiz uses the terms and elements of the madness of the ministry, composition, resignation, and judgment while using its lexical and court term; often with the help of imagination and literary industries, he has created novel and magical readings and meanings of these concepts and elements. Hafez's familiarity with those terms and elements, mobility and flourishing of the local Persian bureaucracy, the preservation and continuation of those elements and families in Shiraz due to its protection from the Mongol invasion as well as reunion with the courtiers and the court of the sultans, benefit from the court's gifts and pension in the context and her attention to the inclusion of these terms and elements in her poems, has had a significant impact

Keywords

ابن اخوه (1347)، معالم القربه فی احکام الحسبه، ترجمه جعفر شعار، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
ابن بطوطه. (1376). سفرنامۀ ابن بطوطه (رحله‌بن‌بطوطه). جلد1. مترجم: محمدعلی موحد. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
ابن طقطقی، محمد بن طباطبا، (1367)، تاریخ فخری (در آداب ملک­داری و دولت­های اسلامی)، ترجمۀ محمدوحید گلپایگانی، تهران: علمی و فرهنگی.
ابن الطقطقی، محمّد بن طباطبا. (1368/ 1996). الفخری فی­الآداب السلطانیه. بیروت: دارالصادر
ابن فوطی، کمال­الدین عبدالرزاق بن احمد شیبانی (1381)، الحوادث الجامعه، ترجمه عبدالمحمد آیتی، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی ایران.
افضل­­الدین کرمانی، احمد بن حامد (1339)، عقد العلی للموقف ­الاعلی، تهران: چاپخانۀ خاور.
المسعودی، ابوالحسن علی بن الحسین بن علی (بی­تا)، التنبیه و الاشراف، تصحیح عبدالله اسماعیل الصاوی، قاهره: دارالصاوی. (افست قم، مؤسسه­ی نشر المنابع الثقافه الاسلامیه)
انوری، محمد (1337)، اصطلاحات دیوانی دوره غزنوی و سلجوقی، تهران: سخن.
بغدادی، بهاء­الدین محمّد (1315)، التوسل الی الترسل، به کوشش احمد بهمنیار، تهران: شرکت سهامی چاپ.
بنداری، فتح بن علی (1356)، تاریخ سلسلۀ سلجوقی، ترجمۀ محمد حسین جلیلی، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
جوینی، علاءالدین عطاملک بن بهاءالدین محمد بن محمد (1385)، تاریخ جهانگشای جوینی، محقّق  و مصحّح محمّد قزوینی و سید شاهرخ موسویان، سه جلد در یک مجلد، تهران: دستان.
حافظ­ ابرو، عبدالله­بن لطف­الله، (1380)، زبده­التواریخ، چهار مجلد، مصحّح: سیدکمال ­جوادی، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
حافظ، شمس­الدین محمّد (1394). دیوان حافظ، بر اساس نسخۀ تصحیح شدة غنی- قزوینی، به کوشش رضا کاکائی دهکردی. چ ششم، تهران: ققنوس.
 حافظ، شمس­الدین محمّد.(1384). حافظ؛ دیوان غزلیات. به کوشش: دکتر خلیل خطیب‌‌رهبر. چاپ 38. تهران: صفی‌‌علیشاه.
حسینی کازرونی، احمد؛ حمیدی، سید جعفر (1375)، گلبانگ سربلندی: دیوان حافظ (بر اساس نسخه  علامه قزوینی و دکتر غنی) در بردارنده زندگی و احوال، شرح لغات... ، تهران: ارمغان.
خوارزمی، محمد بن احمد (1428)، مفاتیح العلوم، بیروت: دارالمناهل.
خوارزمی، محمد بن احمد (1362)، مفاتیح العلوم، ترجمۀ حسین خدیو جم، تهران: بنیاد فرهنگ ایران
دانشنامه جهان اسلام. ذیل محتسب، 1/ 6116.
زرین­کوب، عبدالحسین، (1383)، از کوچۀ رندان، تهران: سخن.
زیدان، جرجی (1369)، تاریخ تمدن اسلام، ترجمه علی جواهر کلام، تهران: امیرکبیر.
سمرقندی، کمال الدّین عبدالرزاق. (1372). مطلع سعدین و مجمع بحرین، به اهتمام عبدالحسین نوایی، جلد اول، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
سیّدان، مریم (1397)، «اصطلاح دیوانی پروانه در متون ادبی و تاریخی فارسی تا قرن هشتم»،  مجلۀ ادب فارسی، سال 8، شمارۀ 1، بهار و تابستان 1397: ص 96 – 77.
شبانکاره­ای، محمّد بن علی بن محمّد، (1381)، مجمع­الانساب، دو مجلد، مصحّح: میرهاشم محدث، تهران: امیرکبیر.
شجاع (1356)، انیس الناس، به کوشش ایرج افشار،چ اول، تهران: بنگاه ترجمه و کتاب.
طباطبایی بروجردی، سیدآقاحسین (1429ه.ق)، جامع أحادیث الشیعه، ج 30، تهران: فرهنگ سبز.
عنصرالمعالی، کیکاووس بن اسکندر بن قابوس بن وشمگیر (1374)، قابوسنامه، مصحح غلامحسین یوسفی، تهران: سخن.
غزالی طوسی، محمد بن محمد (1351)، نصیحه­الملوک، با تصحیح و حواشی و تعلیقات و مقدمه جلال ­الدین همایی، تهران: انجمن آثار ملی.
غنی، قاسم، (1366)، یادداشت­ها در حواشی دیوان حافظ، به کوشش اسماعیل صارمی، تهران. انتشارات علمی.
فرخی، یزدان، (1392)، «تأملی درباره­ی اشتغال حافظ شیرازی در تشکیلات دیوانی»، مطالعات تاریخ فرهنگی،پژوهش­نامۀ انجمن ایرانی تاریخ، سال هفتم، شمارۀ بیست و هفتم، بهار 95، صص 62- 45.
قائم­مقامی، جهانگیر (1350)، مقدمه­یی بر شناخت اسناد تاریخی،تهران: انتشارات انجمن آثار ملی.
کتبی، محمود، (1364). تاریخ آل­مظفر، مصحّح و محقّق: عبدالحسین نوایی، تهران: امیرکبیر.
لمبتون، آن. (1386). تداوم و تحول در تاریخ میانهی ایران. ترجمه یعقوب آژند. تهران: نی.
لیمبرت، جان (1386)،  شیراز در روزگار حافظ؛ شکوهمندی شهر ایرانی در قرون وسطی. مترجم:  همایون صنعتی‌‌زاده شیراز: مؤسسۀ فرهنگی و پژوهشی دانشنامۀ فارس با همکاری پایگاه میراث فرهنگی شهر تاریخی شیراز.
ماوردی، ابوالحسن علی بن محمد (بی­تا)، الاحکام­السلطانیه و الولایات الدینیه، بیروت: دارالکتب العلمی.
معین­الدین نطنزی (1383)، منتخب­التواریخ معینی، تصحیح پروین استخری، تهران: اساطیر
معین­الدین یزدی، جلال­الدین محمّد (1326)، مواهب الهی، جلد 1، با تصحیح و مقدمۀ سعید نفیسی،طهران:اقبال.
نخجوانی، محمد بن هندو شاه، (1976)، دستورالکاتب فی تعیین المراتب، به اهتمام  ع علیزاده، مسکو: انتشارات دانش شعبه خاور.
نورالدین منشی (1381)، وسائل­الرسائل و دلائل­الفضائل، به کوشش رضا سمیع­زاده، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
وصاف، عبدالله شیرازی (1269)، تجزیه الامصار و تزجیه الاعصار، به اهتمام محمد مهدی اصفهانی، دهلی.
هاشمی­زاد، سید حسین (1385)، «چند اصطلاح دیوانی در شعر حافظ»، مجلۀ حافظ، شمارۀ 30، تیر 1385: ص­92- 88.
Bosworth, C.E,“Wazifa” EI2, Leiden: Brill, V.XI, p p.(2002).