Document Type : .

Authors

1 MA student of History/ Institute for Humanities and Cultural Studies

2 Assistant Professor of History/ Institute for Humanities and Cultural Studies

Abstract

Heresy (Ilhad) in Islamic jurisprudence and theology science refers to denial of existence of the sole God, rejection of God, denying Islam religion, converting to another religion as well as committing sin at Masjid Al-Haram. Nevertheless, during history, the ruling class of the society and leaders of religious sects have repeatedly resorted to heresy (Ilhad) accusation for the sake of eliminating their opponents and seizing their properties. During Seljuk dynasty, the relationship of the government with Abbasid dynasty, which was based on custodianship of political and religious tribes overIslamiclands,came to a new stage andconsequently influenced the attitudes and instances of heresy. This research, besides examining the instances of heresy during Seljuk dynasty and characteristics and ideologies of those individuals accused of heresy, intends to investigate whether heresy accusation during Seljuk dynasty wasmore influenced by political and social conditions or originated from religious attitudes and prejudices. The required data for this study was collected by library research method and was analyzed by using a descriptive-analytic approach. This research reveals that the political inclination of the government played a key role in the dependency of the Seljuk to the government, the religious prejudice of the ruling government and intellectuals,andthe social and religious atmospheres.  In other words,political and religious factors were jointlyat work in accusing different groups and thinking schools to heresy.

Keywords

ابن­اثیر، عزالدین‌علی بن اثیر(1371). تاریخ کامل بزرگ اسلام و ایران، ترجمه­ی ابوالقاسم حالت و عباس خلیلی، جلد 26و24و 23و 22 و 14 تهران: مؤسسه مطبوعاتی علمی.
ابن‌جوزی، ابو­الفرج عبد­الرحمن بن علی‌بن‌محمد (1412 /1992). المنتظم فی تاریخ الامم و الملوک، به تحقیق محمد عبد­القادر عطا و مصطفی عبد­القادر عطا. جلد17و16و15، بیروت: دار الکتب العلمیه.
ابن‌جوزی، ابو­الفرج عبد­الرحمن بن علی‌بن‌محمد ( 1368).  تلبیس و ابلیس، ترجمه­ی علیرضا ذکاوتی قراگزلو، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
ابن‌خلدون، ( 1363). العبر، تاریخ ابن‌خلدون، ترجمه­ی عبدالحمید آیتی، جلد4، تهران: مؤسسه­ی مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
ابن­کثیر الدمشقی، ابو­الفداء اسماعیل بن عمر ( 1407 / 1986). البدایه والنهایه، جلد12، بیروت: دارالفکر.
اسفزاری، معین­الدین محمد زمچی (1338). روضات الجنات فی اوصاف مدینه هرات، به تصحیح سید‌کاظم امام. جلد1، تهران: دانشگاه تهران.
بغدادی، ابو­منصور عبد­القاهر (1333).  الفرق بین الفرق، به اهتمام محمد‌جواد مشکور، تبریز: چایخانه­ی شفق.
بنداری‌اصفهانی، فتح‌بن‌علی (1356). تاریخ سلسله­ی سلجوقی، ترجمه­ی محمد‌حسین جلیلی، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
بوروکوی، ژرژ (1381). سرگذشت پیر هرات، ترجمه­ی دکتر روان فرهادی، تهران: الست فردا.
بهار، مهرداد (1374). جستاری چند در فرهنگ ایران، تهران: فکر روز.
بیهقی، علی‌بن‌زید (1361). تاریخ بیهق، به تصحیح احمد بن‌بهمنیار، تهران: کتابفروشی فروغی.
پورجوادی، نصرالله (1374). عین القضاه و استادان او، تهران : اساطیر.
تتوی، احمد (1382). تاریخ الفی، به‌تصحیح غلامرضا طباطبائی‌مجد، جلد4، تهران: علمی و فرهنگی.
تفضلی، احمد (1380). مینوی خرد، به کوشش ژاله آموزگار، تهران: توس.
حسینی، صدر­الدین ابوالحسن علی‌بن‌ناصر بن علی (1380). زبده التواریخ اخبار الامراء و الملوک السلجوقیه، ترجمه­ی رمضان‌علی روح‌الهی، به‌تصحیح محمد نورالدین، تهران: ایل شاهسون بغدادی.
خواند­میر، غیاث­الدین بن همام­الدین (1380). حبیب­السیر، جلد2، تهران: خیام.
حموی، یاقوت‌بن‌عبد‌الله (1380). معجم‌البلدان، ترجمه­ی علی‌نقی منزوی، جلد2، تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور.
رازی، شیخ جمال­الدین (1398ه). رَۉحُ‌الجِنان و روُح‌الجَنان، تصحیح و حواشی حاج‌میرزا ابوالحسن ابوالفتوح شعرانی، جلد4، تهران: اسلامیه.
راوندی، محمد بن علی بن سلیمان (1364). راحه­الصدور و آیه­السرور، به‌تصحیح محمد اقبال و مجتبی مینوی، چاپ دوم، تهران: امیرکبیر.
سمرقندی، دولتشاه بن‌بختیار (1382). تذکره‌الشعرا به اهتمام و تصحیح ادوارد براون، تهران: اساطیر.
شهرستانی، ابوالفتح محمد بن عبد‌الکریم (1325). ملل‌و‌نحل، ترجمه­ی افضل­الدین صدر ترکه اصفهانی، به ‌تصحیح سید‌محمدرضا جلال نائینی، چاپ دوم، تهران: چاپخانه­ی تابان.
طوسی، ابو­علی حسن‌بن‌علی (1344). سیاستنامه، با حواشی و اشارات و تصحیح علامه فقید محمد قزوینی و با تصحیح مجدد و تعلیقات و مقدمه به کوشش مرتضی مدرسی چهار­دهی، چاپ دوم، تهران: تهران مصور.
غزالی، ابوحامد (1966م، 1385ق). تهافت الفلاسفه، به‌تحقیق دکتر سلیمان دنیا، چاپ چهارم، قاهره: دارالمعارف مصر.
غزالی، ابوحامد (1356). احیاء علوم­الدین، ترجمه­ی مؤید‌الدین محمد خوارزمی، به کوشش حسین خدیوجم، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
غزالی، ابوحامد (1349). المنقذ من الضلال، ترجمه­ی زین‌الدین کیائی، تهران: ناصر‌خسرو.
الفاخوری، الجر و حنا، خلیل (1358). تاریخ فلسفه در جهان اسلامی، ترجمه­ی عبدالحمید آیتی، جلد2، تهران: آموزش انقلاب اسلامی(فرانکلین سابق).
فارسی، عبد­الغافر بن اسماعیل (1403). المنتخب من السیاق تاریخ نیسابور، قم : مدرسین حوزه علمیه­ی قم.
قبادیانی مروزی، ابو­معین حمید­الدین ناصرخسرو (1348). وجه دین، تهران: کتابخانه­ی طهوری.
قزوینی‌رازی، عبد‌الجلیل (1391). النقض، تصحیح استاد فقید میرجلال‌الدین محدث ارموی، با ویرایش و تحقیق جدید به‌کوشش محمد حسین درایتی، قم: مؤسسه علمی فرهنگی دارالحدیث.
قزوینی، زکریا بن محمد (1373).  آثار­البلاد و اخبار العباد، ترجمه­ی میرزاجهانگیر قاجار، تهران: امیرکبیر.
کرمانی، ناصر­الدین منشی (1362). سمط‌العلی للحضرهالعلیا، به‌تحقیق عباس اقبال‌آشتیانی، چاپ دوم، تهران: اساطیر.
لوئیس، برنارد و دیگران (1363). اسماعیلیان در تاریخ، ترجمه­ی یعقوب آژند، تهران: مولی.
محمد‌بن‌ابراهیم، (1343). سلجوقیان و غز در کرمان، به‌تصحیح محمد‌ابراهیم باستانی‌پاریزی، تهران: کتابخانه­ طهوری.
مستوفی، حمد­الله بن ابی‌بکربن‌احمد (1364). تاریخ‌گزیده، به‌تحقیق عبدالحسین نوایی، چاپ‌سوم، تهران: امیرکبیر.
مسعودی، ابوالحسن علی‌بن‌الحسین (1374). مروج‌الذهب و معادن‌الجواهر، ترجمه­ ابوالقاسم پاینده، جلد2، چاپ پنجم، تهران: علمی‌-فرهنگی.
مقدسی، ابوعبدالله محمد‌بن‌احمد (1361). احسن‌التقاسیم فی معرفه الا قالیم، ترجمه­ علی‌نقی منزوی، جلد1، تهران: شرکت مؤلفان و مترجمان ایران.
نرشخی، ابوبکر محمد بن جعفر (1363).  تاریخ بخارا، ترجمه ابونصر احمد بن محمد بن نصرالقباوی، تلخیص محمد بن زفربن عمر، تحقیق محمدتقی مدرس رضوی، چاپ دوم، تهران: توس.
نیشابوری، خواجه امام ظهیرالدین (1332). سلجوقنامه، تهران: خاور.
هاجسن، مارشال (1343). فرقه­ اسماعیلیه، ترجمه­ فریدون بدره­ای، تهران: کتابفروشی تهران.
همدانی، خواجه رشید­الدین فضل‌الله (1381). تاریخ اسماعیلیان و فاطمیان، تحقیق و پژوهش محمدتقی دانش‌پژوه و محمد مدرسی، چاپ سوم، تهران: علمی-فرهنگی.
همدانی، خواجه رشید­الدین فضل‌الله (1387). اسماعیلیان، به‌تصحیح محمد روشن، تهران: میراث‌مکتوب.
همدانی، عین­القضات (1362). نامه­های عین­القضات همدانی، به‌اهتمام علی‌نقی منزوی و عفیف عسران، با نظارت و اصلاح حسن خدیو‌جم، جلد2و1، تهران: افست گلشن.
مقالات
آقایانی چاوشی، جعفر (بهار و تابستان1384). «آیا خیام و ابوالعلای معری زندیق بوده­اند؟» فرهنگ، شماره­54-53، صص 73-41.
باسانی، آ (1379 ). «دین در دوره سلجوقی»: تاریخ ایران کیمبریج، تاریخ ایران از آمدن سلجوقیان تا فروپاشی دولت ایلخانان، ج 5،  تهران: امیر کبیر، صص 288-271.
بوترابی، خدیجه (1390). «کفر»: (دایرةالمعارف تشیع)، زیرنظر احمد‌ صدر حاج‌سیدجوادی، کامران فانی، بهاء­الدین خرمشاهی و دیگران، جلد14، تهران: حکمت، صص134-132.
 تاجیک، محمدرضا (زمستان1390). «صوفی شالوده‌شکن غزالی و واسازی عارفانه متن»، پژوهشنامه علوم سیاسی، سال 7، شماره­ 1. صص54-39. 
دادبه، اصغر(1369). «ارتداد»: (دایرةالمعارف تشیع)، زیرنظر احمد‌صدر حاج‌سیدجوادی، کامران فانی، بهاء‌الدین خرمشاهی و دیگران، جلد2، تهران: سازمان دایرةالمعارف، صص56-55.
رفیعی، علی (1379). «رافضی»: (دایره­المعارف تشیع)، زیرنظر احمد‌صدر حاج‌سید‌جوادی، کامران فانی، بهاء‌الدین خرمشاهی و دیگران، جلد8، تهران: شهید سعید محبی، صص 104-101.
قوام و دربر، ابوالقاسم، مریم (تابستان1390). «سبک‌شناسی لایه‌ای: توصیف و تبیین بافتمند سبک‌‌نامه شماره­ یک غزالی در دو‌لایه کاربرد‌شناسی و نحو»، فصلنامه تخصصی سبک‌شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)، سال چهارم، شماره­ی2، صص 213-193.
 Madelong, W. (1993). “ Mulhed”. Encyclopaedia of IsIam, Vol. 7.  Leiden: Brill, p.546