Document Type : .

Authors

1 M.A in History, University of Isfahan

2 Professor of History,University of Isfahan

Abstract

The occurrence of natural disasters accounts for one of the most significant developments in the social history of Iran. Despite its strengths in quantity and variety, Iranian historiography can be seriously criticized due to its negligence of describing natural incidents and disasters; these incidents have always been a starting point for many historical developments. Thus, the present research attempts to explore this part of the social history, which was the starting point of many developments, during the ruling of Nassereddin Shah of Qajar (1885-1934).
The main question of this research is: To what extent and in what way such incidents as drought, earthquake and flood affected the economic system during the ruling of Nassereddin Shah? To find the answer to this question requires a historical research using descriptive-analytic method. Data collection was carried out using the library method. The findings of the research suggest that this stage of Iran's history (1264-1313 AH) went through such destructive natural disasters as drought, earthquake and flood. These were followed by the spread of epidemic diseases and a decrease in the population. Still worse, these natural disasters had big impacts on the weakening system of economy and the life of people during the Nasseri era.

Keywords

آدمیت، فریدون و هما ناطق (1356). افکار اجتماعی، سیاسی و اقتصادی در آثار منتشرنشده دوران قاجار، تهران: آگاه.
آدمیت، فریدون (1351). اندیشۀ ترقی و حکومت قانون؛ عصر سپهسالار، تهران: خوارزمی.
آصف‎الدوله، میرزا عبدالوهاب (1380). اسناد میرزا عبدالوهاب‎خان آصف‎الدوله (اسناد آذربایجان)، تصحیح عبدالحسین نوائی و نیلوفر کسری، تهران: مؤسسۀ مطالعات تاریخ معاصر ایران.
ارباب، محمدتقی (1353). تاریخ دارالایمان قم، قم: بی‎نا.
اعتمادالسلطنه، محمدحسن‎خان صنیع‎الدوله (1357). صدرالتواریخ، تصحیح محمد مشیری، چ 2، تهران: روزبهان.
اعتمادالسلطنه، محمدحسن‎خان صنیع‎الدوله (1367). تاریخ منتظم ناصری، تصحیح محمداسماعیل رضوانی، ج 3، تهران: دنیای کتاب.
اعتمادالسلطنه، محمدحسن‎خان صنیع‎الدوله (1374). چهل سال تاریخ ایران در دورۀ پادشاهی ناصرالدین‎شاه (المآثر و الاثار)، به کوشش ایرج افشار، تعلیقات حسین محبوبی اردکانی، ج 2، چ 2، تهران: اساطیر.
افشار، ایرج (1390). خراسان در اسناد امین‎الضرب (سال‎های 1351 - 1282 قمری)، به کوشش نرگس پدرام و مژده مهدوی، تهران: ثریا.
امبراسی، نیکلاس نیکلاس (1349). « زلزله‎های تاریخی در مناطق شمالی مرکز ایران»، ترجمۀ رضا رازانی، نشریۀ: خرد و کوشش، ش 8.
امبراسی، نیکلاس نیکلاس؛ و چارلز ملویل (1370). تاریخ زمین‎لرزه‎های ایران، ترجمۀ ابوالحسن رده، تهران: آگاه.
انصاری رنانی، قاسم؛ و قنبرعلی کرمانی (1380). تجارت در دورۀ قاجاریه، تهران: دانشگاه علامه طباطبایی.
اورسل، ارنست (1382). سفرنامۀ قفقاز و ایران، ترجمۀ علی‎اصغر سعیدی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
اوکازاکی، شوکو (1365). «قحطی بزرگ سال 1288 هـ.ق در ایران»، ترجمۀ هاشم رجب‎زاده، مجلۀ آینده، س 12.
بروگش، هینریش (1367). سفری به دربار سلطان صاحبقران، ترجمۀ مهندس محمدحسین کردبچه، دو جلد، تهران: اطلاعات.
بنجامین، س‍ام‍‍وئ‍ل‌ گ‍ری‍ن‌ وی‍ل‍ر (1369). ایران و ایرانیان: عصر ناصرالدین‎شاه، ترجمۀ مهندس محمدحسین کردبچه، چ 2، تهران: جاویدان.
پیت، چارلز ادوارد (1365). سفرنامۀ کلنل پیت به ایران و افغانستان، ترجمۀ قدرت‎الله روشنی و مهرداد رهبری، تهران: یزدان.
جمال‎زاده، محمدعلی (1335). گنج شایگان یا تاریخ اقتصادی ایران، تهران: کاوه.
حسیبی، رباب (1371). «قحطی و گرانی در سال 1287 - 1288ق»، گنجینۀ اسناد، فصلنامۀ تحقیقات تاریخی، س 2، ش7 و 8.
حسینی فسایی، میرزا حسن (1382). فارسنامۀ ناصری، تصحیح منصور رستگار فسایی، دو جلد، چ 3، تهران: امیرکبیر.
خورموجی، محمدجعفر (1363). حقایق‎الاخبار ناصری، به کوشش حسین خدیوجم، تهران: نی.
دالمانی، هانری رونه (1335). سفرنامه از خراسان تا بختیاری، ترجمۀ محمدعلی فره‎وشی، تهران: امیرکبیر.
دیوان‎بیگی، ح‍س‍ی‍ن‌ب‍ن‌‎رض‍اع‍ل‍ی‌ (1382). خاطرات دیوان‎بیگی (میرزا حسین‎خان)، تصحیح ایرج افشار و محمدرسول دریاگشت، تهران: اساطیر.
ذکاء، یحیی (1368). زمین‎لرزه‎های تبریز، تهران: کتابسرا.
سالور، قهرمان‎میرزا عین‎السلطنه (1374). روزنامۀ خاطرات، تصحیح ایرج افشار و مسعود سالور، ج 1، تهران: اساطیر.
سعیدی سیرجانی، علی‎اکبر (1383). وقایع‎اتفاقیه، چ 4، تهران: آسیم.
سیاح، محمدعلی (1359). خاطرات حاج سیاح: دورۀ خوف و وحشت، به کوشش حمید سیاح، تصحیح سیف‎الله گلکار، تهران: امیرکبیر.
سیف، احمد (1373). اقتصاد ایران در قرن نوزدهم، تهران: چشمه.
ضرغام، شهریار (1369). گزارش‎های تلگرافی آخرین سال‎های عصر ناصرالدین‎شاه: 1309 - 1313، تهران: پوریا.
طاهراحمدی، محمود (1370). تلگرافات عصر سپهسالار؛ 96 - 1295 قمری، تهران: سازمان اسناد ملّی ایران.
طاهری، ابوالقاسم (1354). تاریخ روابط بازرگانی و سیاسی ایران و انگلیس: از دوران فرمانروایی مغولان تا پایان عهد قاجار، ج 2، تهران: انجمن آثار ملّی.
عباسی، محمدرضا؛ و پرویز بدیعی (1372). گزارش‌های اوضاع سیاسی و اجتماعی ولایات عصر ناصری: 1307هـ‎‎ق، تهران: سازمان اسناد ملّی ایران، پژوهشکدۀ اسناد.
عیسوی، چارلز فیلیپ (1362). تاریخ اقتصادی ایران عصر قاجار: 1332 - 1215هـ‎ق، ترجمۀ یعقوب آژند، چ 3، تهران: گستره.
فرمانفرما، فیروزمیرزا (1377). نامه‎های حکومتی، تصحیح فتح‎الله کشاورز، تهران: سازمان اسناد ملّی ایران.
فرمانفرما، فیروزمیرزا (1380). سفرنامۀ کرمان و بلوچستان، تصحیح منصوره اتحادیه، تهران: نشر تاریخ ایران.
فلور، ویلم (1365). جستارهایی از تاریخ اجتماعی ایران در عصر قاجار، ترجمۀ ابوالقاسم سری، ج 2، تهران: توس.
فوران، جان (1390). مقاومت شکننده: تاریخ تحوّلات اجتماعی ایران، ترجمۀ احمد تدین، چ 11، تهران: خدمات فرهنگی رسا.
قاسمی، زهرا (1377). «ابعاد اقتصادی، اجتماعی و روانی زلزله»، مجلۀ رشد آموزش، س 6، ش 18.
کتابی، احمد (1384). قحطی‎های ایران، تهران: دفتر پژوهش‎های فرهنگی.
کردوانی، پرویز (1380). خشکسالی و راه‌های مقابله با آن در ایران، تهران: دانشگاه تهران.
کرزن، جورج ناتانیل (1380). ایران و قضیۀ ایران، ترجمۀ غلامعلی وحید مازندرانی، دو جلد، چ 5، تهران: علمی و فرهنگی.
کلانتر ضرابی، عبدالرحیم (1341). تاریخ کاشان، به کوشش ایرج افشار، چ 2، تهران: فرهنگ ایران‎زمین.
کلمنت، مارکام (1367). تاریخ ایران در دورۀ قاجار، ترجمۀ میرزارحیم فرزانه، به کوشش ایرج افشار، چ 2، تهران: نشر فرهنگ ایران.
کولابیان، درویش‎علی (1383). «جامعۀ قحطی و جامعه‎‎شناسی قحطی»، فصلنامۀ اطلاعات سیاسی و اقتصادی، ش 201 - 202.
گرنی، جان؛ و منصور صفت‎گل (1387). قم در قحطی بزرگ 1288 قمری، قم: کتابخانۀ حضرت آیت‎الله مرعشی نجفی، گنجینۀ جهانی مخطوطات اسلامی.
گوبینو، ژوزف‌ آرت‍ور (1370). گ‍زارش‍‌ه‍ای‌ س‍ی‍اس‍ی‌ ک‍ن‍ت‌ دوگ‍وب‍ی‍ن‍و از ای‍ران‌، ترجمۀ عبدالرضا هوشنگ‎مهدوی، گردآورنده آدریان دوریس هی‎تیه، تهران: جویا.
لسان‎الملک سپهر، محمدتقی (1377). ناسخ‎التواریخ (تاریخ قاجاریه)، به اهتمام جمشید کیانفر، ج 3، تهران: اساطیر.
لمبتون، آن کاترین سواین فورد (1345). مالک و زارع در ایران، ترجمۀ منوچهر امیری، چ 2، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
لمبتون، آن کاترین سواین فورد (1375). ایران عصر قاجار: ترجمه و گفتاری در باب ایران‎شناسی، ترجمۀ سیمین فصیحی، مشهد: جاودان‎خرد.
مستوفی، عبدالله (1384). شرح زندگانی من، ج 1، چ 5، تهران: زوار.
مهدوی، اصغر؛ و ایرج افشار (1380الف). اسناد تجارت ایران در سال 1287 قمری، تهران: علمی و فرهنگی.
مهدوی، اصغر؛ و ایرج افشار (1380ب). یزد در اسناد امین‎الضرب (سال‎های 1330 - 1288 قمری)، تهران: فرهنگ ایران‎زمین.
مهدوی، شیرین (1379). زندگی‎نامه حاج محمدحسن کمپانی؛ امین دارالضرب، ترجمۀ منصوره اتحادیه و فرحناز امیرخانی، تهران: نشر تاریخ ایران.
میرزا ابراهیم (بی‎تا). سفرنامۀ استرآباد، مازندران و گیلان، تصحیح مسعود گلزاری، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
ناصرالدین‎شاه قاجار (1372). شهریار جاده‎ها، تصحیح محمدرضا عباسی و پرویز بدیعی، تهران: سازمان اسناد ملّی ایران.
ناصرالدین‎شاه قاجار (1381). سفرهای ناصرالدین‎شاه به قم، تصحیح فاطمه قاضی‎ها، تهران: سازمان اسناد ملّی ایران.
ناطق، هما (1373). بازرگانان در دادوستد بانک شاهی و رژی تنباکو، چ 2، تهران: توس.
نراقی، حسن (1345). تاریخ اجتماعی کاشان، تهران: دانشگاه تهران.
نظام‎السلطنه مافی، حسین‎قلی‎خان (1362). خاطرات و اسناد، تصحیح منصوره اتحادیه و معصومه مافی، ج 1 و 2، چ 2، تهران: نشر تاریخ ایران.
ویلز، چ‍ارل‍ز ج‍ی‍م‍ز (1368). ایران در یک قرن پیش، ترجمۀ غلامحسین قراگوزلو، تهران: اقبال.
هدایت، رضاقلی‎خان (1339). تاریخ روضۀ‎‎الصفای ناصری، ج10، قم: چاپخانۀ حکمت.
محدثی، حسن (91 - 1390). «ایران، سرزمین فاجعه و جستجوی نجات»، دوماهنامه چشم‌انداز ایران، ش 72.
فراستی، رضا (1379). «سیل تبریز در سال 1288ق»، نشریة فرهنگ و هنر، ش31 و 32.
اشرف، احمد (1359). موانع تاریخی رشد سرمایه‌داری در ایران دورة قاجاریه، تهران: زمینه.
 Report by Consul General Jones on the Trade of the Province of Azarbayjan for the Year 1870 -1873, U.K. House of Commons, AP and pp. ZHC.