پژوهشگاه علوم انسانی ومطالعات فرهنگی (با همکاری انجمن ایرانی تاریخ)
تحقیقات تاریخ اقتصادی
2383-1278
2981-1953
10
1
2021
06
03
بررسی تاریخی قصه مشکلگشا در حیات فرودستان «با تکیه بر روایت کرمان»
3
22
FA
آمنه
ابراهیمی
استادیار گروه تاریخ دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران
amenehebrahimi94@gmail.com
10.30465/sehs.2021.36170.1707
در قلمرو مطالعاتیِ تاریخ اجتماعی از بسترشناسی تاریخی و معناکاوی متن قصه­های عامه راه پژوهشگران به سوی بازیابی و بازنویسی تاریخ در مسیر مخالف روایت مسلط و نوشتن از طبقات و اقشار مختلف مردم بویژه فرودستان باز می­شود. این در حالی است که می­توان با نگاهی تسامح آمیز ادب عامه را نوعی روایت تاریخی دلخواه آنها قلمداد کرد. اما از سوی دیگر ادبیات عامیانه_در اینجا قصه­ها_ محصولی فرهنگی است برآمده از تاریخی که مردم از سر گذرانده­اند از این جهت قصه­های مردم را می­توان همچون سندی تاریخی نگریست. در پژوهش پیش رو با نظر به روایتهای مختلف قصه مشکل­گشا در فرهنگ مردم ایران و براساس تاریخ پرفراز و نشیبی که شهرها و آبادیهای ایران از سر گذرانده­اند سعی شده است به منظور فهم دنیای ذهنیت پدیدآورندگان این قصه با روش تبیینی زمینه تاریخی_ اجتماعی آن روشن و بر این اساس به تحلیل عناصر و معناکاوی متن این قصه پرداخته شود. در اینجا روایت کرمان با توجه به مصائب بزرگی که بر مردم آن رفته محوریت دارد. این قصه که فرهنگ نذر را با خود به همراه دارد نوعی واکنش اجتماعی است که امید اجتماعی، تسکین و آرامش را در دل مردم بویژه طبقه فرودست بوجود آورده و سلطه مادی و نظری حاکمین را به چالش کشیده است. ماندگاری این قصه در جای جای ایران و کارکرد آن به نحوی روشن امتداد مصائب حیات فرودستان را و پایداری آنها را در طول تاریخ بیان می­کند.
ادبیات عامیانه,قصه مشکلگشا,زمینه تاریخی و اجتماعی,نذر,کرمان
https://economichistory.ihcs.ac.ir/article_6617.html
https://economichistory.ihcs.ac.ir/article_6617_e8194aafb1f408067d3c46e91993978a.pdf
پژوهشگاه علوم انسانی ومطالعات فرهنگی (با همکاری انجمن ایرانی تاریخ)
تحقیقات تاریخ اقتصادی
2383-1278
2981-1953
10
1
2021
09
07
موقعیت راهبردی و اقتصادی کیلیکیه در دورهی هخامنشی
25
48
FA
محمد تقی
ایمان پور
ORCID: 000000028458
استاد تاریخ باستان ،دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، تهران
mimanpour@hotmail.com
طهمورث
مهرابی
دانشجوی دکتری تاریخ ، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران
t.mehrabi91@gmail.com
10.30465/sehs.2021.35206.1683
پس از تصرف لیدیه و پایتخت آن شهر سارد به وسیله کوروش بزرگ در سال۵۴۷ پ.م، تقریبا تمامی بخشهای آسیای کوچک از جمله سرزمین کیلیکیه در جنوب آسیای کوچک تحت سیطره حکومت پارسیان در آمد. هر چند خاندان سوئنسیس، حاکمان وقت کیلیکیه به دلیل کمک به کوروش در فتح سارد توانستند حاکمیت موروثی خودشان را تا حدودی بر این سرزمین به صورت نیمه مستقل حفظ کنند، اما موقعیت ژئوپلیتیکی و جایگاه اقتصادی کیلیکیه از همان ابتدا باعث توجه ویژه هخامنشیان به این سرزمین شد. زیرا، قرار گرفتن در مسیر راههای تجاری، که از یک طرف به راههای دریایی در مدیترانه و از سوی دیگر به جادهی شاهی که آسیای کوچک را به شمال سوریه و میانرودان مرتبط میکرد، باعث شده بود که کیلیکیه به مرکز مبادلات تجاری تبدیل و نقش مهمی در توسعه اقتصادی شاهنشاهی هخامنشیان ایفا کند. <br />در هر حال، به رغم جایگاه و اهمیت اقتصادی این سرزمین در دوره هخامنشیان، اما تا کنون در این رابطه پژوهش مستقلی انجام نشده است. لذا با نگاهی به موقعیت جغرافیایی و ژئوپلیتیکی کیلیکیه، و با استفاده از گزارشهای تاریخی کهن و دادههای باستانشناختی و بر اساس شیوة پژوهشهای تاریخی در این پژوهش تلاش شده است به طور ویژه به مبادلات تجاری و جایگاه اقتصادی کیلیکیه در دورة هخامنشیان پرداخته شود
کیلیکیه,هخامنشیان,آسیای کوچک,اقتصاد,راههای تجاری
https://economichistory.ihcs.ac.ir/article_6764.html
https://economichistory.ihcs.ac.ir/article_6764_5fe3b590d60c821c9d926cf4e261d840.pdf
پژوهشگاه علوم انسانی ومطالعات فرهنگی (با همکاری انجمن ایرانی تاریخ)
تحقیقات تاریخ اقتصادی
2383-1278
2981-1953
10
1
2021
10
23
آموزش و اشتغال زنان و تأثیر آن در رفتارهای واکنشی در جامعه عصر پهلوی دوم (1332-1357ش.)
49
73
FA
جهانبخش
ثواقب
استاد گروه تاریخ، دانشگاه لرستان، خرم آباد، ایران.
jahan_savagheb@yahoo.com
روح الله
بهرامی
دانشیار گروه تاریخ، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران
r.bahrami@razi.ac.ir
پروین
رستمی
دانش آموخته دکتری تاریخ، دانشگاه لرستان، خرم آباد، ایران
parvin.rostami@yahoo.com
10.30465/sehs.2021.35682.1691
روند نوسازی در عصر پهلوی دوم از سال 1332ش. با کسب عواید نفتی در سالهای پس از آن گسترش بسیاری یافت و ابعاد بیشتری را شامل شد که آموزش، بهویژه آموزش زنان، یکی از مؤلفههای مهم آن بود. نوسازی اقتصادی باعث تحولاتی در امر آموزش و اشتغالزایی زنان شد. آمارها حاکی از روند افزایشی حضور زنان در آموزش و اشتغال بود؛ اما به-دلیل عدم تساوی امکانات در شهرها و روستاها، این امر نمیتوانست فراگیر باشد و شامل همهی زنان نشد. تغییرات اجتماعی متعاقب آن هم باعث تغییر در سبک زندگی و پوشش زنان شد. در این پژوهش، بهشیوهی توصیفی – تحلیلی، حضور زنان در عرصهی آموزش و ورود آنها به بازار کار و اشتغال در عصر پهلوی دوم (1330- 1357ش.) بررسی شده و چگونگی تأثیر این عوامل در ایجاد تغییراتی در سبک زندگی و تجددگرایی و مقابلهی جامعه و زنان با تعارض پدیدآمدهی حاصل از نوسازی تحلیل شدهاست. یافتهی پژوهش نشان داده است که بخشی از زنان در این دوره با اینکه از نظر آموزش و اشتغال در سطح بالاتری از گذشته قرار گرفته بودند، اما سیاستهای دولتی را که گرایش به تجددگرایی و سبک زندگی غربی داشت، در تعارض با ارزشهای حاکم بر زندگی خود یافتند و در تقابل با آن قرار گرفتند.
عصر پهلوی دوم,زنان,آموزش,اشتغال,رفتارهای تقابلی
https://economichistory.ihcs.ac.ir/article_6964.html
https://economichistory.ihcs.ac.ir/article_6964_f035d8419cf86a57adf62bcb7b776aeb.pdf
پژوهشگاه علوم انسانی ومطالعات فرهنگی (با همکاری انجمن ایرانی تاریخ)
تحقیقات تاریخ اقتصادی
2383-1278
2981-1953
10
1
2021
06
03
تحلیل محتوایی عرایض مردم آذربایجان به ناصرالدین شاه قاجار(1301-1303 ه ق)
293
312
FA
مریم
نیل قاز
دانشجوی دکتری تاریخ ایران اسلامی دانشگاه آزاد اسلامی, واحد علوم وتحقیقات,تهران،ایران.
m.nilghaz@yahoo.com
سینا
فروزش
دانشیار گروه تاریخ، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات ، تهران، ایران.
sinaforoozesh@gmail.com
رضا
شعبانی صمغ آبادی
استاد گروه تاریخ، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات، تهران، ایران.
rezashabani329@gmail.com
10.30465/sehs.2021.36540.1714
عرایض متضمن مسائل مختلفی است که گریبانگیر مردم بوده است و چون این مسائل از طرق عادی امکان رفع و رجوع نمی یافت، صاحبان عرایض به پادشاه پناه میبردند. پادشاه یا خود مستقیماً به آنها پاسخ میداد، یا شاهزادگان و حُکام و سایر مقامات را وادار به پاسخگویی به صاحب عریضه میکرده است. هدف مقالۀ حاضر شناخت مسائل اجتماعی مردم آذربایجان طی نزدیک به سه سال از سلطنت ناصرالدینشاه قاجار است که در اسناد مورد بررسی منعکس گردیده است؛ این اسناد، شامل عرایض خطه آذربایجان و مردم شهرهای تبریز، ارومیه، اردبیل، میانج، خوی، خلخال، مرند، سلماس، ساوجبلاغ، جلفا، صائین قلعه و مراغه، بین سالهای1301 تا 1303 هجری قمری میباشد. روش تحقیق در این مقاله، روش تاریخی(استقرائی) و شیوه نگارش و تدوین آن به صورت توصیفی-تحلیلی میباشد. استخراج اطلاعات و دادهها نیز به صورت کتابخانهای و اسنادی صورت گرفته است. این مقاله سعی دارد به تشریح و تحلیل محتوای عرایض مردم آذربایجان در عهد ناصری بپردازد.<br />بررسی و تحلیل عریضهها نشان میدهد که عدم شکلگیری نهادها و ساختارهای اداری، عدم وجود امنیت جانی و مالی عریضهنویسان از سوی حاکمان محلی، و مهمتر از همه توجه و پیگیری شخص شاه به مطالبات و تقاضاهای مردم موجب میشد تا آنان عریضههای خود را به شخص اول مملکت یعنی پادشاه متجدد و فرنگ دیده قاجار، ناصرالدینشاه، تقدیم کنند.
ایران,آذربایجان,ناصرالدینشاه,عریضه,تظلمنامه
https://economichistory.ihcs.ac.ir/article_6445.html
https://economichistory.ihcs.ac.ir/article_6445_7d33e10154dcccf468b03bb25f260ae2.pdf
پژوهشگاه علوم انسانی ومطالعات فرهنگی (با همکاری انجمن ایرانی تاریخ)
تحقیقات تاریخ اقتصادی
2383-1278
2981-1953
10
1
2021
07
02
مقایسه عملکرد نیروهای بازار در روند صنعتی شدن غرب و ایران (بررسی دوران صفویه تا اواخر پهلوی اول)
127
154
FA
جلیل
دارا
دانشیارگروه علوم سیاسی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران
jaliledara@gmail.com
جواد
علایی آورگانی
دانشجوی دکترای علوم سیاسی، دانشگاه تربیت مدرس،تهران، ایران
alaei@yahoo.com
10.30465/sehs.2021.32881.1631
در اواخر قرون وسطی به دنبال تحولات اقتصادی- اجتماعی، اروپا با گذار از مراحل مختلف وارد عصر انقلاب صنعتی شد؛ بدین صورت که با عبور از اقتصاد معیشتی و شکل گیری سرمایه داری تجاری، انباشت ثروت صورت گرفت و با به کارگیری این سرمایه توسط بخش میانی بورژوازی در حوزه صنعت و تولید، اروپا وارد عصر صنعتی شد. در حالیکه در ایران با به قدرت رسیدن صفویان، بازار در وجه اقتصادی و جغرافیایی سامان نو گرفت و با توسعه شبکه های اقتصادی بازار، شرایط برای شکل گیری بورژوازی تجاری فراهم شد. اما با وجود انباشت سرمایه توسط نیروهای بازار، این نیرو بر خلاف بورژوازی در غرب نیروی صنعتی نشد و خصلت تجاری خود را حفظ کرد. لذا این سوال مطرح می شود که در مقایسه با نقش موثر نیروهای بازار و بورژوازی در روند صنعتی شدن در اروپا و غرب چه عواملی موجب گردید نیروهای بازار در ایران وارد مرحله صنعتی نشوند. در این مقاله از روش جامعه شناسی تاریخی- تطبیقی به مثابه روش استفاده شده است. یافته های پژوهش نشان می دهد غلبه روحیه سوداگرایانه بر نیروهای بازار و تداوم این غلبه بر کنش اقتصادی در ایران باعث شد نیروهای بازار تمایلی به سرمایه گذاری در صنعت و حوزه های تولیدی نداشته باشند.
نیروهای بازار,سرمایه داری تجاری,بورژوازی,اقتصاد سوداگری,ایران و غرب
https://economichistory.ihcs.ac.ir/article_6614.html
https://economichistory.ihcs.ac.ir/article_6614_799ea94395914ccb27b2fcba188b0ef1.pdf
پژوهشگاه علوم انسانی ومطالعات فرهنگی (با همکاری انجمن ایرانی تاریخ)
تحقیقات تاریخ اقتصادی
2383-1278
2981-1953
10
1
2021
07
04
اقطاع داری و تغییر مناسبات تولید کشاورزی در ایران دوران میانه
155
184
FA
محسن
سراج
استادیار گروه تاریخ، پزوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی، تهران، ایران
serajmilad@yahoo.com
10.30465/sehs.2021.34320.1663
با آغاز واگذاری­های محدود زمینهای دیوانی به عنوان اقطاع به نظامیان در زمان آل­بویه و گسترش و تثبیت این روش در زمان سلاجقه، تغییرات عمده­ای در ساختار اقتصاد ارضی فلات ایران که از زمان ورود اسلام به ایران تا تسلط سلاجقه، کمابیش بی­تغییر مانده بود، به وجود آمد. مسئله اصلی این مقاله بررسی اثرات گسترش اقطاع داری بر ساختار اقتصاد ارضی ایران و مناسبات تولید مرسوم در آن می­باشد. در این مقاله با روش تحلیلی-تاریخی و با استفاده از تکنیک مقایسه تطبیقی به بررسی میزان شکوفایی تولید ارضی و مناسبات تولید مرتبط با آن مابین مناطق اقطاعی و غیر اقطاعی و همچنین شرایط اقتصاد ارضی قبل و بعد از گسترش این نظام بهره­برداری از زمین، پرداخته­ایم و نشان داده­ایم که گسترش اقطاع­داری چه آسیب­هایی به اقتصاد کشاورزی ایران از لحاظ تکامل نیروهای تولیدی وارد آورد و تغییر مناسبات تولید غالب در اقتصاد ارضی فلات ایران از «بهره ثابت مالکانه» به «مزارعه» در اثر گسترش اقطاع­داری چگونه باعث استثمار هر چه بیشتر نیروهای تولیدی و جدا کردن ایشان از ابزار تولید و سهم مناسب از محصول گردید. همچنین در این مقاله علل ایجاد این سیر نزولی در اقتصاد کشاورزی ایران و نتایج زیانبار این تغییرات در مناسبات تولید آن پس از گسترش اقطاع­داری، نیز بررسی شده است
مناسبات تولید,بهره ثابت مالکانه,مزارعه,اقطاع,سلجوقیان
https://economichistory.ihcs.ac.ir/article_6616.html
https://economichistory.ihcs.ac.ir/article_6616_70ac295c602867fc60694dfaad930d08.pdf
پژوهشگاه علوم انسانی ومطالعات فرهنگی (با همکاری انجمن ایرانی تاریخ)
تحقیقات تاریخ اقتصادی
2383-1278
2981-1953
10
1
2021
07
10
بازتاب اجرای قوانین عثمانی در عراق بروضعیت اجتماعی اتباع ایرانی مقیم عتبات عالیات؛«ازدواج وخدمت سربازی»
187
205
FA
ثریا
شهسواری
استادیار گروه تاریخ، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران.
sry_shahsavari@yahoo.com
10.30465/sehs.2021.35111.1679
<br />با ارتقاء روابط دیپلماتیک بین دو دولت ایران وعثمانی در قرن نوزدهم،میزان حضور ایرانیان هم در شهرهای مقدس عراق توسعه پیدا کرد.شرایط نابسامان سیاسی و اقتصادی ایران،جستجوی شغل و درآمد بهتر و گرایشات مذهبی مواردی بود، که در مهاجرت برخی از ایرانیان به عتبات عالیات تاثیر داشت.دولت عثمانی نسبت به حضور ایرانیان در عراق،نگرش مثبتی نداشت.سعی داشت با اعمال برخی قوانین سیاسی واجتماعی،نفوذ ایرنیا ن در عراق را با محدودیت مواجه سازد. قانون ممنوعیت ازدواج ایرانیان با زنان عثمانی و خدمت سربازی اجباری برای متولدین ایرانی از زنان عثمانی در راستای این اهداف صورت گرفت. سرپیچی اتباع ایرانی در پذیرش این قوانین وسخت گیری ماموران عثمانی در اجرای آن ،از مواردی بود که وضعیت اتباع ایرانی مقیم عتبات عالیات را در قرن نوزدهم با دشواریهایی روبرو کرد.رسیدگی به این مسائل،دیپلماسی پیچیده ای را در روابط ایران و عثمانی ایجاد کرد.در این پژوهش تلاش شده به روش تحلیلی با واکاوی اسناد و منابع موجود در بایگانیهای دوکشور ایران و عثمانی به این سوالات پاسخ داد: 1.رویکرد دولت عثمانی در اجرای قوانین اجتماعی درشهرهای مقدس عراق چه بود؟2.چرا ماموران عثمانی در اجرای این قوانین بر اتباع ایرانی تاکید داشتند؟یافته های پژوهش بیانگر آن است که دیدگاه دولت عثمانی درعراق با تصور براینکه دولت ایران در پشت صحنه فعالیت های سیاسی ،مذهبی شیعیان در عراق قرار دارد.وعدم نظارت بر فعالیت های ایرانیان درعراق باعث قدرتمندتر شدن ملیت ایرانی در عراق و تهدید هویت عثمانی در این بخش از قلمرو تحت حاکمیت خود خواهد شد،هیچگاه نظر مساعدی به حضور ایرانیان در شهرهای مقدس عراق نداشتند.اعمال قوانین اجتماعی و حقوقی در میان اتباع ایرانی درراستای این نوع نگرش تقویت میشد.
تابعیت,عتبات عالیات,ممنوعیت ازدواج,خدمت سربازی
https://economichistory.ihcs.ac.ir/article_6639.html
https://economichistory.ihcs.ac.ir/article_6639_6335b7200c27affb669a018d4be63100.pdf
پژوهشگاه علوم انسانی ومطالعات فرهنگی (با همکاری انجمن ایرانی تاریخ)
تحقیقات تاریخ اقتصادی
2383-1278
2981-1953
10
1
2021
09
11
آغاز و انجام مناسبات بازرگانی ایران – آلمان از راه دریای خزر: پژوهشی در تعاملات برلین ـ مسکو در ایران (1922- 1924)
233
261
FA
محمد علی
کاظم بیکی
دانشیار، گروه تاریخ و تمدن ملل اسلامی، دانشگاه تهران.
mabeyki@ut.ac.ir
10.30465/sehs.2021.36808.1724
<strong>در 1922 با موافقت دولت بلشویکی روسیه شوروی دریای خزر حضور تجاری و کشتیرانی آلمانها را تجربه کرد که از طریق دریای بالتیک و رود ولگا به بازرگانی با بنادر ایرانی سواحل جنوبی دریای خزر پرداختند. با وجود برقراری خط منظم هامبورگ ـ دریای خزر ـ انزلی و افزایش داد و ستد دو جانبه آلمان ـ ایران در مدتی کوتاه، فعالیت خط مذکور به زودی متوقف شد (1924). پژوهش کنونی به بررسی</strong><strong> </strong><strong>تأثیر شرایط سیاسی در اروپا در حضور و فعالیت تجاری</strong><strong> </strong><strong>کوتاه مدت آلمان ها در دریای خزر اختصاص دارد. پژوهش حاضر با استفاده از روش تاریخی- تحلیلی، نشان می دهد که دولت بلشویکی در مسکو در پاسخ به تحولات اروپا، با ترانزیت کالاهای آلمانی از طریق شوروی و دریای خزر به ایران موافقت کرده بود. این اقدام با وجود نتیجه موفقیت آمیز، به سبب تجدید نظر دولت مسکو در سیاست خود ادامه پیدا نکرد. همچنین آن که راهبرد روسیه، فارغ از سود و زیان اقتصادی و در نتیجه ملاحظات سیاسی ـ نظامی، پذیرای حضور و فعالیت اتباع کشورهای اروپایی در دریای خزر نبود</strong>
بازرگانی ایران- آلمان,دریای خزر,کشتیرانی آلمانها,مناسبات آلمان- شوروی
https://economichistory.ihcs.ac.ir/article_6866.html
https://economichistory.ihcs.ac.ir/article_6866_299b24cc1e1d3aba122a785087b93347.pdf
پژوهشگاه علوم انسانی ومطالعات فرهنگی (با همکاری انجمن ایرانی تاریخ)
تحقیقات تاریخ اقتصادی
2383-1278
2981-1953
10
1
2021
05
22
مشاغل و فعالیت های اقتصادی زنان در عصر هخامنشی (با رویکرد به گل نبشته های پرسپولیس)
265
289
FA
حمید
کاویانی پویا
دانشیار گروه تاریخ، دانشگاه شهید باهنر کرمان،کرمان، ایران
kavyani@uk.ac.ir
10.30465/sehs.2021.36986.1730
فرهنگ کار و کوشش در جامعه نقش بنیادین و زیربنایی در ارتقای سطح پویایی جوامع داشته و مشارکت اقشار مختلف در امر تولید عامل اصلی در توسعه و رفاه اقتصادی و سلامت اجتماعی است. بر این مبنا این پژهش با رویکرد به فرهنگ کار و کوشش در ایران باستان بر آن است دریابد در روزگار هخامنشی زنان به عنوان قشری که نیمی از جمعیت جامعه را به خود نسبت می دادند، در امر تولید چه نقشی داشته و در چه حوزه ها و تحت عنوان چه مشاغلی به ایفای نقش می پرداختند و مسالة دیگر اینکه جامعة عصر هخامنشی چه رویکردی به کارِ زنان داشته و زنان شاغل نسبت به مردان از چه مزایا و دستمزدی برخوردار بهره مند بودند؟ بدین سان با بررسی الواح مکشوفه از پرسپولیس و همچنین با رویکرد به برخی گزارشهای تاریخی از طریق مطالعات کتابخانه ای، با نقل مندرجات الواح و گزارشها و تحلیل اطلاعات و داده ها، مشخص گردید که در جامعة عصر هخامنشی، زنان همچون مردان در مشاغل متنوع به فعالیت مشغول بوده و به سبب اینکه هیچ ممنوعیتی از ورود زنان به حرفه ای خاص وجود نداشت و مهارت و عملکرد اشخاص در کار، برتری آنها را معین می ساخت، این قشر از جامعه به تعداد قابل ملاحظه ای در برخی مشاغل حتی از مردان نیز پیشی گرفته و در حالیکه همچون مردان از دستمزد و امتیازات مشابه برخوردار بودند، گاه به عنوان مدیران کارگاهها بر جمعیتی از مردان و زنان ریاست داشتند.
مشاغلِ زنان,هخامنشی,دستمزد,الواح پرسپولیس
https://economichistory.ihcs.ac.ir/article_6977.html
https://economichistory.ihcs.ac.ir/article_6977_73b1e3b47255427507559701a8974b43.pdf
پژوهشگاه علوم انسانی ومطالعات فرهنگی (با همکاری انجمن ایرانی تاریخ)
تحقیقات تاریخ اقتصادی
2383-1278
2981-1953
10
1
2021
05
22
مدیریت آب در حوزههای رودخانهای و قناتی ایران (دوره باستان تا عصر صفوی)
103
122
FA
زهره
چراغی
استادیار گروه تاریخ، دانشگاه یزد ، یزد، ایران
zohre.cheraghi@yazd.ac.ir
10.30465/sehs.2021.33568.1647
محدودیت نزولات جوی و منابع آب در ایران موجب گردیده که از دیرباز موضوع آب اهمیت ویژه­ای یابد. رشته کوه­های البرز وزاگرس درشمال و غرب، فلات مرکزی ایران را از بارش­ها وتوزیع مناسب آن محروم نموده است؛. به عبارت دیگر بخشی از نواحی ایران (غرب)از بارندگی بیشتر و وجود رودخانه­های دائمی بهره­مند است و بخش دیگر(فلات مرکزی) تنها متکی به منابع آب­های زیرزمینی (قنات) می باشند. بدیهی است به هر نسبت که محدودیت آب در منطقه بیشتر باشد به همان نسبت موضوع مدیریت آب اهمیت بیشتری می­یابد. لذا در این راستا سوالاتی بدین شرح مطرح می­گردند که آیاکنترل حکومت­ها بر منابع آب در همه نقاط ایران اعم از حوزه رودخانه­ای و قناتی به صورت یکسان بوده و یا متناسب با میزان آب­ در اختیار و شیوه­ی بهره­برداری از آنان تغییر نموده است؟چنانچه تفاوتی بین این دو شیوه وجود دارد، آن تفاوتها کدامند؟ دولت­های وقت تا چه حد نسبت به مدیریت منابع آب در مناطق مختلف کشور کنترل و نظارت داشته­اند؟ این پژوهش به شیوه توصیفی -تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه ای انجام شده است ونتایج حاصل نشان می دهد که در حوزه­های رودخانه­ای، منابع آب تحت کنترل دولت بوده، حال آن که در حوزه­هایی که متکی به استفاده از آب­های زیرزمینی بوده­اند، مدیریت آب توسط مالکان و بخش غیر دولتی انجام می شده است. هرچه میزان آب در اختیار محدودتر بوده، مازاد تولید کمتر و میزان درآمدهای حاصل از آن نیز کمتر بوده است؛ این امر موجب گردیده، دولت­های وقت توجه کمتری به این نواحی داشته وبر حوزه­های رودخانه­ای متمرکز گردیده­اند.
دولت,مدیریت آب,حوزه رودخانه ای,حوزه قناتی
https://economichistory.ihcs.ac.ir/article_6740.html
https://economichistory.ihcs.ac.ir/article_6740_8d8af1f738992454ada02ef9f78c58b9.pdf
پژوهشگاه علوم انسانی ومطالعات فرهنگی (با همکاری انجمن ایرانی تاریخ)
تحقیقات تاریخ اقتصادی
2383-1278
2981-1953
10
1
2021
10
23
بنیاد شهریاری در تاریخ ماد
77
100
FA
شهرام
جلیلیان
استاد گروه تاریخ دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران.
jalilianshahram@yahoo.com
10.30465/sehs.2021.33246.1641
تاریخ دیرینة ایرانیان شرقی آنگونه که در بخشهایی از اوستا و متنهای پهلوی بهچشم میآید، گواه پیدایش ایدة شاه و شهریاری در شرق ایران است. کَویها یا فرمانروایان ایران شرقی، پس از کوچ آریاییان به فلات ایران، کهنترین ساختار شاهی را در ایران شرقی بنیاد نهادهاند و آنچه تاریخ کیانیان خوانده میشود، تاریخ کهن ایرانیان شرقی است که با افسانهها آمیخته و بازگوشده است. در تاریخ ایران، بنیاد و پیدایش ایدة شاه و شهریاری در دورة مادها در غرب فلات ایران، بسیار دیرتر از پیدایش شهریاری در نزد ایرانیان شرقی است. مادها و بهطورکلّی ایرانیان غربی، اگرچه در بنیادگذاری نهاد شاهی از الگوهای شناختهشدة بینالنهرین تأثیر گرفتهاند، امّا خود آنها هم دارای سنَّت دیرینة شهریاری بودند و نباید اهمیّت این پیشینة ایرانیِ را در پیدایش نهاد شهریاری در نزد مادها و دیگر ایرانیان غربی نادیده انگاشت. در پیوند با تاریخ شهریاری مادها، مسأله این است که منابع آشوری در سدههای نهم تا هفتم پیش از میلاد، به دهها شاهکنشین و دژهای کوچک و بزرگ پراکنده در نیمة غربی و شمال غربی فلات ایران اشاره دارند و نشان میدهند که مادها در گسترة سرزمین ماد پراکنده بوده و ساختاری قبیلهای داشتهاند، امّا منابع یونانی، پادشاهی ماد را یک شاهنشاهی نیرومند و سازمانیافته و دارای نهادهای فرهنگی و سازمان اداری تکامل یافته نشان میدهند.
مادها,منابع آشوری,مدیکوس لوگوس,هرودوت
https://economichistory.ihcs.ac.ir/article_6996.html
https://economichistory.ihcs.ac.ir/article_6996_60e91dd904320db5ee6a2dd226f09897.pdf
پژوهشگاه علوم انسانی ومطالعات فرهنگی (با همکاری انجمن ایرانی تاریخ)
تحقیقات تاریخ اقتصادی
2383-1278
2981-1953
10
1
2021
05
22
سوانح طبیعی غیر مترقبه در قم و پیامدهای اقتصادی و اجتماعی آن در عصر ناصری
209
229
FA
سید حسن
قریشی کرین
استادیار ، گروه تاریخ، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران.
shquorishi@gmail.com
10.30465/sehs.2021.33607.1648
یکی از مهمترین تحولات اجتماعی ایران، وقوع حوادث و سوانح طبیعی غیر مترقبه است که در بررسی رویداد اجتماعی و اقتصادی شهری به علت تأثیر همه جانبه آن در زندگی مردم شرح سوانح و بلایای طبیعی محل نقد و توجه جدی است، چون این حوادث نقطه شروع بسیاری از تحولات تاریخی است که در دگرگونیهای اجتماعی و سیاسی و اقتصادی ملی و بومی قابل توجه است. این پژوهش بر آن است که تأثیر اقتصادی و اجتماعی حوادث غیر مترقبه مانند قحطی و گرسنگی، سرما زدگی، سیل، زلزله و بیماری های واگیردار را بر شهر قم در عصر ناصری مورد بررسی قرار دهد و پیامد طولانی آن را بر ابعاد مختلف زندگی مردم تحلیل نماید. در این بررسی که از نوع پژوهش تاریخی است بر اساس منابع و به شیوه توصیفی - تحلیلی، برخی از تأثیر و تأثرات حوادث غیر مترقبه طبیعی را بر زندگی اجتماعی مردم قم تحلیل نماید. یافته پژوهش نشان میدهد که حوادث ناگوار و غیر مترقبه طبیعی قم موجب کاهش جمعیت، تضعیف نظام اقتصادی و معیشت مردم، مهاجرت مردم به دیگر مناطق، تبدیل زمینهای مرغوب کشاورزی به کشت تریاک و پنبه ، شورش محلی شده و زمینه را برای حوادث سیاسی و اجتماعی بزرگتر در ادوار بعدی، مانند پیدایش شورشها و اعتراضات اجتماعی و انقلاب مشروطه فراهم نمود.
قم,ناصرالدین شاه,سوانح طبیعی غیر مترقبه,قحطی,سیل,زلزله,بیماری های واگیردار
https://economichistory.ihcs.ac.ir/article_6738.html
https://economichistory.ihcs.ac.ir/article_6738_2d29bcf744fdc549d23d06a3c90a7380.pdf