نوع مقاله : علمی-ترویجی

نویسنده

دکتری تاریخ و پژوهشگر بنیاد ایرانشناسی، تهران، ایران.

چکیده

روابط ایران و غرب صنعتی در سده 12ق/ 18م آثار و نتایج گوناگونی درپی داشت؛ از جمله در حوزه اقتصادی، این نتایج کاملا محسوس و قابل توجه بود.از نیمه دوم قرن 13ق، اصناف تولیدی بیشترین تأثیرپذیری را از روابط اقتصادی ایران و غرب داشتند و در روند تدریجی دگرگونی ساختار اقتصاد ایران، از امکان تحول و نوسازی در سازمان و فنآوری تولیدی برخوردار نشدند.در نهایت در دوران پهلوی اول جهت‌گیری مناسبات اقتصادی و اجتماعی حاکم بر جامعه ایران موجب تغییر معنادار یا زوال تدریجی برخی حوزه‌های تولید پیشه‌وری را پدید آورد.در این بررسی چگونگی بروز دگرگونی‌ها در تولید پیشه‌وری، کنش‌های پیشه‌وران در انطباق یا مقابله با شرایط جدید و در نهایت پیامدهای اقدامات صورت گرفته در عرصه واردات کالا، مورد توجه است. این پژوهش از روش‌ جمع‌آوری داده‌ها به شکل کتابخانه‌ای و خاصه آرشیوی سود جسته است و به تحلیل مناسبات تولید پیشه‌وری و تقابل آن با تولید صنعتی توجه دارد.نتایج پژوهش حاضر نشان می‌دهد که پیشه‌وران در برابر وضعیت دشواری که با آن روبه‌رو شده بودند، راهکارهایی در حوزه سیاستگذاری اقتصادی، کنش‌های مقابله جویانه و مقطعی درپیش گرفتند که در نهایت ناکارآمد بود و ورود کالای خارجی همچنان به عنوان یکی از چالشهای پیش روی اصناف تولیدی باقی ماند.

کلیدواژه‌ها

اشرف، احمد و بنوعزیزی، علی (1387)، طبقات اجتماعی دولت و انقلاب در ایران؛ ترجمه سهیلا ترابی فارسانی، چاپ اول، تهران: نیلوفر.
اشرف، احمد (1359)، موانع تاریخی رشد سرمایه‌داری در ایران؛ تهران: زمینه.
آفاری، ژانت (1379)، مشروطه ایران؛ ترجمه رضا رضایی، تهران: بیستون.
پورشافعی، مجید (1385)، اقتصاد کوچه؛ چاپ اول، تهران: گام نو.
پیردیگار، ژان، برنار هورکاد و یان ریشار (1378)، ایران در قرن بیستم؛ تهران: البرز.
تحویلدار، میرزا حسین خان ابن محمد ابراهیم؛ (1388)، جغرافیای اصفهان؛ به کوشش الهه تیرا، تهران: اختران.
رزاقی، ابراهیم (1381)، اقتصاد ایران؛ تهران: نی.
سیف، احمد (1373)، اقتصاد ایران در قرن نوزدهم؛ تهران: چشمه.
سیف، احمد (1387)، قرن گمشده؛ تهران: نی.
عیسوی، چارلز (1362)، تاریخ اقتصادی ایران؛ ترجمه یعقوب آژند، تهران: گستره.
فلور، ویلم (1393)، صنایع کهن در دوره قاجار؛ ترجمه علیرضا بهارلو، تهران: پیکره.
فوران، جان (1392)، مقاومت شکننده؛ ترجمه احمد تدین، چاپ چهاردهم، تهران: رسا.
فیوضات، ابراهیم (1372)، بررسی تحولات استاد شاگردی در ایران؛ تهران: دانشگاه شهید بهشتی.
فیوضات، ابراهیم (1374)، توسعه صنعتی و موانع آن در ایران؛ تهران: آگه.
کاتوزیان، محمد علی همایون (1374)، اقتصاد سیاسی ایران از مشروطیت تا پایان سلسله پهلوی؛ تهران: مرکز.
کرزن، جرج ناتانیل، ایران و قضیه ایران (1387)، ترجمه غلامعلی وحید مازندرانی؛ تهران: علمی و فرهنگی.
کوزنتسوا، ن.آ (1358)، اوضاع سیاسی و اقتصادی ـ اجتماعی ایران در پایان سده هجدهم تا نیمه نخست سده نوزدهم؛ ترجمه سیروس ایزدی، تهران: بین‌الملل.
کیهان، مسعود (1311)، جغرافیای مفصل ایران؛ تهران: ابن سینا.
مختاری اصفهانی، رضا (1380)، اسنادی از انجمن‌های بلدی تجار و اصناف 1300-1320ش؛ تهران: خدمات مدیریت و اطلاع‌رسانی دفتر ریاست جمهوری.
مختاری اصفهانی، رضا (1383)، گزارش‌های ایالات و ولایات از اوضاع اجتماعی ـ اقتصادی ایران در سال 1310ش؛ تهران: مرکز اسناد ریاست جمهوری.
موسائی، میثم (1390)، تجارت خارجی ایران در عهد قاجار و پهلوی؛ تهران: جامعه شناسان.
میرجلیلی، حسین و دیگران (1389)، تجارت در جهان اسلام؛ ترجمه موسی احمدیان و دیگران، تهران: کتاب مرجع.
نوربخش، مسعود (1381)، تهران به روایت تاریخ؛ جلد چهارم، تهران: علم.
یوسفی‌فر، شهرام (1389)، سرگذشت بازار بزرگ تهران، بازارها و بازارچه‌های پیرامونی آن در دویست سال اخیر؛ تهران: بنیاد ایران شناسی.
ربیعی رودسری، منیژه، جنبش تحریم امتعه خارجی در تاریخ معاصر، مجله تحقیقات اسلامی، ش 1 و 2، بهار و تابستان 1375.
غلامی، شهرام، نظام اقتصاد جهانی و صنعتی سازی جایگزین واردات در دوره رضا شاه:‌ اهداف و پیامدها، مجله پژوهش‌های علوم تاریخی، ش 1، دوره 6، 1393.
روزنامه اطلاعات: 2 بهمن 1308، ش  955
9 دی 1305، ش 111
 2 مرداد 1306، ش 267
5 اسفند 1307، ش 712
14 اردیبهشت 1308، ش 756
15 اردیبهشت 1308، ش 757
 19 فروردین 1308، ش 736
 6 شهریور 1308، ش 796
10 اسفند 1308، ش 948
روزنامه حبل المتین: س 32، ش 21، جمادی الاول 1343ق
اسناد کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی (کمام):
 30/1/24/51/6، 549ج/6/16/28/6، 570/6/16/28/6، 41/1/16/23/6، 8ج/1/22/46/6، 116/2/16/24/6، 75/1/16/23/6، 26/1/23/48/6 69/2/27/59/6
14ج/1/35/155/7، 102/2/28/142/7، 13/1/35/155/7، 89/2/14/102/7
لوح مشروح؛ مشروح مذاکرات مجلس شورای ملی و اسلامی، مرکز پژوهش‌های کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.