نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 دکتری تاریخ و مدرس گروه تاریخ دانشگاه پیام نور ،ایلام، ایران

2 دانشجوی دکتری تاریخ ومربی گروه تاریخ ، دانشگاه پیام نور استان زنجان، ایران

چکیده

بررسی نظام مالیاتی پشتکوه در دورۀ قاجار رهنمون می‌نماید که نظام مالیاتی، مهم‌ترین نقش را در تحولات سیاسی، امنیتی و اجتماعی پشتکوه ایفا کرده است. هدف این پژوهش بررسی نقش دوگانه نظام مالیاتی در تداوم حکمرانی والیان پشتکوه و ایجاد امنیت از یک سو و ایجاد تزلزل اجتماعی و امنیتی ناشی از اجحاف در دریافت مالیات از سوی دیگر است.
روش پژوهش: روش پژوهش توصیفی تحلیلی است و داده‌ها با بهره‌گیری از اسناد آرشیوی و منابع کتابخانه‌ای گردآوری و تحلیل شده است.
یافته‌ها: مشخص شدن وضعیت نظام مالیاتی حاکم بر پشتکوه در دورۀ قاجار،وجود رابطۀ مستقیم بین پرداخت مالیات از سوی والیان و تداوم حکمرانی آنها و وجود رابطه معنی‌داری بین اجحاف در دریافت مالیات و بروز تزلزل اجتماعی و امنیتی از مهمترین یافته های این پژوهش هستند. نتیجه این پژوهش حاکی از این است که نظام مالیاتی سنگین، تحولات اجتماعی مهمی از قبیل تحمیل فقر و محرومیت به مردم، تحمیل زندگی کوچ‌نشینی، از هم پاشیده شدن طوایف و مهاجرت گسترده رعایای پشتکوه به مناطق همجوار خود بویژه در عراق و ایجاد کلنی‌هایی در نوار مرزی ایران و عراق و در داخل خاک عراق را به دنبال داشت. لذا نظام مالیاتی نقش دوگانه‌ای داشت، از یک طرف پیش برنده ادامة حکمرانی والی و استقرار امنیت در منطقه بود و از طرف دیگر با تحمیل فقر و از هم گسیختن طوایف و مهاجرت آنها باعث تزلزل در انسجام اجتماعی و امنیتی شد.

کلیدواژه‌ها

احتشامی، منوچهر،(1383)، خوزستان و لرستان در عصر ناصری: به روایت فرمان های ناصرالدین شاه، مکاتبات امیرکبیر و میرزا آقاخان نوری با احتشام الدوله، به کوشش منوچهر احتشامی، با همکاری آزیتا لقایی و فاطمه معزی، تهران، موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران، 1383.
پاشا، درویش،(1287ق)،حدود لایحه سی، ترجمه جهانگیر بن محب علی حسینی مرندی تبریزی، شماره بازیابی 17965-5، محل نگهداری سازمان اسناد و کتابخانه ملی.
جعفری ولدانی، اصغر،(1376)، بررسی تاریخی اختلافات مرزی ایران و عراق. تهران: وزارت امور خارجه، مؤسسۀ چاپ و انتشارات.
حاج سیاح،(بی تا)، خاطرات حاج سیاح یا دوره خوف و وحشت به کوشش حمید سیاح، به تصحیح سیف الله گلکار، تهران، امیرکبیر.
دوبد، بارون،(1393)، رساله لرستان و لرها همراه با سفرنامه بارون دوبد، ترجمه سکندر امان اللهی بهاروند و لیلی بختیاری، تهران، آرون.
راولینسون، هنری،(1362)، سفرنامه (گذر از ذهاب به خوزستان)، ترجمه سکندر امان اللهی بهاروند، تهران: آگاه.
رفعتی، رستم،(1386)، انساب شهری و عشایری استان ایلام، ایلام،برگ آذین.
سپهر، عبدالحسین خان،(1368)، مرآه الوقایع مظفری و یاداشت های ملک المورخین، به اهتمام عبدالحسین نوایی، تهران، زرین.
فلور،ویلم،(1394)،تاریخچه مالی- مالیاتی ایران از صفویه تا پایان قاجاریه، ترجمه مرتضی کاظمی یزدی، تهران، نشر تاریخ ایران.
قاجار، محمود میرزا،(1390)، عهد حسام، به کوشش ایرج افشار، تهران، مرکز پژوهشی میراث مکتوب.
مجد، محمدقلی،(1389)، از قاجاریه به پهلوی، مترجمین سید رضا مرزانی و مصطفی امیری، تهران، مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی.
مرندی یکانلو ،(ناظم‌الملک)، میرزامحب‌علی‌خان بن محمدتقی. (1396). ملاحظات و محاکمات: (دو لایحه در تحدید حدود ایران و عثمانی،( 1292)، هجری قمری. (دکتر نصرالله صالحی، پژوهش‌گر و مصحح). تهران: طهوری.
مرندی یکانلو، (ناظم‌الملک)، میرزامحب‌علی‌خان بن محمدتقی. (1395). مجموعۀ رسایل و لوایح تحدید حدود ایران و عثمانی 9071309 هجری قمری. (چ1). (دکتر نصرالله صالحی، پژوهش‌گر و مصحح). تهران: طهوری.
مشیرالدوله، جعفر بن محمد تقی،(1272 ق)، تحقیقات سرحدیه، شماره بازیابی 1/17968، محل نگهداری سازمان اسناد و کتابخانه ملی.
نجم الملک، حاج عبدالغفار،(1341)، سفرنامه، به کوشش محمود دبیر سیاقی، تهران، موسسه‌ی مطبوعاتی علمی.
اداره‌ی اسناد و تاریخ دیپلماسی وزارت امور خارجه (استادوخ)، اسناد شماره‌ی: (91-79-29-1304 ش)، (48-10-2-1279-1280 ق)، (7-95-29-1307)، (47-2-10-1280-279 ق)، (267-49- 1286 ق)، (47-2-10- 1270-1279 ق)، (16 و 15- 95-29-1307)، (9-76-29-1304 ش)، (24-10-2-1300 ش)، (اسناد مکمل، 371-54-1294)،. (22-10-38-1332 ق)، (اسناد مکمل، کارتن 54، شماره سند 476)، (اسناد مکمل، 211- 54-1383) (اسناد مکمل، شماره سند 246، کارتن 54)، (47-2-10-1280-1279ق)، (اسناد مکمل 219-54- 1283)، (اسناد مکمل 417-54-1283)، (اسناد مکمل، کارتن 54- شماره سند 413)، (استادوخ: اسناد مکمل، کارتن 54، سند شماره 268)، (استادوخ:اسناد مکمل، کارتن 59، شماره سند 304 )، (استادوخ: اسناد مکمل،کارتن 139، سند 292)، (استادوخ:اسناد مکمل، کارتن 59، شماره سند 304 )، (استادوخ: مکمل، کارتن 54، سند شماره 277)، (استادوخ: اسناد مکمل، کارتن 54 – شماره سند 216).
سازمان اسناد و کتابخانه‌ی ملی ایران (ساکما)، اسناد شماره‌ی: (535/ 280/ 91)، (7396-295: 158 تا 164)، (7396-295: 241)، (7396-295: 37)، (7396-295: 150)، (7396-295: 405)، (7396-295: 45)، (7396-295: 61)، (7396-295: 152)، (7396-295: 233)، (240028280)، (7396-295: 231)، (140004610)، (240028280)، (2240011323)، (140011323)، (240011323).