نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 دکترای تاریخ ایران دوره اسلامی و مدرس گروه تاریخ دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز ایران.

2 دانشیار گروه تاریخ، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران

چکیده

غلامان تحت فرمان آلبتکین در حرکت گروهی خویش مستقل از دولت سامانیان به منابع مالی معینی اتکا نداشتند. از این‏رو از بدو حرکت و استقرار در شهر غزنه(351ق) منابع مالی مورد نیاز خود را بر پایه نظام غنایم بنا نهادند، منتها گروه ‏های هدف آنان بیشتر از غیرمسلمانان هند بود، که از این منظر به غنیمت‏ گیری آنان مشروعیت دینی نیز می‏ بخشید. این روند با یک دوره وقفه در دوره چند تن از جانشینان آلبتکین؛ با روی کار آمدن سبکتکین(387ـ 366ق) از سر گرفته‏ شد و در زمان سلطان محمود(421ـ 388ق) به مهترین جز سازنده منابع اقتصادی آنان درآمده ‏بود. سوال اساسی این است که چرا اقتصاد غزنویان در دروه متقدم در جهت اتکا به نظام غنایم سوق داده ‏شد؟ فرض ‏های بدیهی این است که انگیزه ‏های دینی یا به اصطلاح جهاد در راه خدا و گسترش دین اسلام و نیز انگیزه ‏های اقتصادی و غارت ثروت هندوستان در این زمینه اثرگذار بوده‏ است. جستار حاضر با روش توصیف و تحلیل تاریخی ضمن اعتبارسنجی انگیزه‏ های فوق، عامل مهم دیگری، یعنی تغییر در مناسبات زمینداری غزنویان، در نتیجه اصلاحات امیر سبکتکین در ممانعت از اشتغال سپاهیان به زراعت و لغو مالکیت آنان بر زمین را به عنوان عامل بدیل در این زمینه بدست داده ‏است.

کلیدواژه‌ها

ابن‏اثیر، عزالدین، تاریخ کامل بزرگ اسلام و ایران، ج21، ترجمه عباس خلیلی و ابوالقاسم حالت، تهران: مؤسسه مطبوعات علمی، 1371.
ابن‏عثم کوفی، ابومحمد احمد،  الفتوح، ترجمه محمد بن‏احمد مستوفی هروی، تحقیق غلامرضا طباطبائی مجد، تهران: انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی، 1372.
ابن‏فندق(بیهقی)، زید بن‏علی، تاریخ بیهق، به تصحیح احمد بهمنیار، تهران: فروغی، 1361.
ابن‏مسکویه، احمد بن‏علی، تجارب الامم، ج7، 6، ترجمه ابوالقاسم امامی و علی‏نقی منزوی، تهران: سروش، 1369.
باسورث، ک.1، تاریخ غزنویان، ترجمه حسن انوشه، تهران: امیرکبیر، 1372.
بیرونی، ابوریحان، تحقیق مال الهند، ترجمه منوچهر صدوقی سها، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، 1362.
بیهقی، ابوالفضل،  تاریخ بیهقی، تصحیح خلیل خطیب رهبر، تهران: مهتاب، 1374.
تاریخ سیستان، تصحیح ملک‏الشعرای بهار، تهران: پدیده خاور، 1366.
جوزجانی، منهاج سراج، طبقات ناصری، ج1،2، تصحیح عبدالحی حبیبی، تهران: دنیای کتاب، 1363.
حبیبی، عبدالحی، تاریخ افغانستان بعد از اسلام، تهران: افسون، 1380.
حدودالعالم من المشرق الی مغرب، به کوشش منوچهر ستوده، تهران: طهوری، 1362.
خلیلی، خلیل‏الله، سلطنت غزنویان، کابل: امیری، 1387.
خواجه نظام‏الملک، ابوعلی، سیاست‏نامه. تهران: علمی و فرهنگی، 1378.
شبانکاره‏ای، محمد بن‏علی، مجمع‏الانساب، ج2، تهران: امیرکبیر، 1381.
طبری، محمد بن‏جریر، تاریخ طبری، ج 8، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران: اساطیر، 1375.
عتبی، ابی‏نصر محمد، تاریخ یمینی، ترجمه جرفادقانی، تصحیح جعفر شعار، تهران: علمی و فرهنگی، 1374.
عنصری، ابوالقاسم، دیوان اشعار، به تصحیح محمد دبیر سیاقی، تهران: کتابخانه سنانی، 1363.
عنصرالمعالی، کیکاووس بن‏اسکندر، قابوس نامه، به اهتمام غلامحسین یوسفی، تهران: علمی فرهنگی، 1395.
عوفی، محمد، لب الالباب، به اهتمام ادوارد براون، تهران: فخر رازی، 1361.
غبار، میرمحمد غلام، افغانستان در مسیر تاریخ، بی‏جا: مرکز نشر انقلاب با همکاری جمهموری، 1368.
فخرمدبر، محمد مبارک‏شاه(1346)، آداب‏الحرب الشجاعه، تصحیح علی سهیلی خوانساری، تهران: اقبال، 1346.
فرخی سیستانی، دیوان اشعار، به کوشش علی عبدالرسولی، تهران: مجلس، 1311.
فروزانی، ابوالقاسم، غزنویان از پیدایش تا فروپاشی، تهران: سمت، 1393.
گردیزی، عبدالحی، زین‏ا‏لاخبار، تصحیح عبدالحی حبیبی، تهران: دنیای کتاب، 1363.
مسعودی، ابوالحسن علی، مروج‏الذهب و معادن‏الجواهر، ترجمه ابوالقاسم قاسم پاینده، تهران: علمی و فرهنگی، 1374.
منتخب رونق المجالس و بستان العارفین و تحفه المریدین، دو رساله فارسی کهن در تصوف، به تصحیح احمدعلی رجائی، تهران: مؤسسه چاپ و انتشارات دانشگاه تهران، 1354.
منشی، نصرالله ابوالمعالی، کلیله و دمنه، تصحیح مجتبی مینوی، تهران: ثالث، 1388.
Nazim, Muhammad, the Life and Times of Sultan Mahmud Ghazna, Cambridge: Cambridge University Press, 1931.
Bosworth, C.E, (a), “The titulture of the early Ghaznavids”, Orien XV, Leiden, 1962.
Bosworth, C.E (b), “The Imperial policy of the early Ghaznavids”, Islamic Studies, Journal of the Central Institute of Islamic Research, Karachi, 1/3, 1962.
Bosworth, C.E “The Appearance and Establishment of Islam in Afghanistan”, in Etiennne de la Vaissiere(ed), Islamisation de IAsie Central, Paris, Cahiers de Studia Iranica, 2008.
Raverty, H.G, Tabakat – I- Nasiry, VOL 1, New Delhi, Oriental Reprint, 1979