نوع مقاله : علمی-ترویجی

نویسندگان

1 استاد گروه تاریخ، دانشگاه لرستان،خرم آباد، ایران

2 دانشیار گروه تاریخ دانشگاه رازی، کرمانشاه ایران.

3 دانشجوی دکترای تاریخ ایران اسلامی، دانشگاه لرستان، خرم آباد، ایران

چکیده

در عصر پهلوی اول، بسیاری از برنامه‌های نوگرایانه دولت، موجب تغییرات اجتماعی و فرهنگی در جامعه ایرانی به‌ویژه جامعه شهری شد و نوعی دگرگونی اجتماعی را دامن زد. این دگرگونی‌ها واکنش‌هایی را نیز به‌دنبال داشت که بخشی از آن در ادبیات؛ به‌ویژه رمان‌های اجتماعیِ انتقادی، بازتاب یافت. رمان اجتماعی «در تلاش معاش»(1312ش) نوشته‌ی محمد مسعود از نویسندگان مشهور عصر پهلوی، از این نوع رمان‌هاست که تغییرات اجتماعی و فرهنگی پدید آمده در جامعه را در بروز رفتارهای ناهنجار جوانان این دوره مؤثر دانسته و به انتقاد از نظام آموزشی و اداری موجود پرداخته‌است. در این پژوهش، به‌روش تحلیل درونی یا محتوایی، ضمن تبیین زمینه‌های نگارش رمان‌های اجتماعی در عصر پهلوی اول، واکنش‌ها و انتقاداتی که در رمان «در تلاش معاش» به وضعیت اجتماعی و فرهنگی جامعه شده، بررسی شده‌است. یافته‌ی پژوهش نشان داده که براساس رمان مزبور، نظام آموزشی عصر پهلوی اول نتوانسته نسلی کارآمد از جوانان را با تخصص-های مورد نیاز جامعه پرورش دهد و اساس ناهنجاری‌های اجتماعی موجود به‌شیوه تعلیم و تربیت ناکارآمد مرتبط است.

کلیدواژه‌ها

آبراهامیان، یرواند(1391). ایران بین دو انقلاب، ترجمه کاظم فیروزمند، حسن شمس­آوری، محسن مدیر شانه­چی، چاپ شانزدهم، تهران: مرکز.
آزاد ارمکی، تقی(1385). علم و مدرنیته­ی ایرانی، بنیان­های فکری و اجتماعی مدرنیته در ایران، تهران: مؤسسه تحقیقات و علوم انسانی.
آژند، یعقوب(1363). ادبیات نوین ایران از انقلاب مشروطیت تا انقلاب اسلامی، تهران: امیرکبیر.
ابوالحسنی(منذر)؛ علی(1385). «زمانه و کارنامه محمد مسعود»، تاریخ معاصر ایران، س10، ش40: 115- 180.
ادیب حاج­باقری، محسن؛ پرویزی، سرور و مهوش صلصالی(1389). روش­های تحقیق کیفی، چاپ دوم، تهران: بشری.
اسلامی، حسن(1383). اخلاق نقد، قم: دفتر نشر معارف.
اسماعیلی، امیر(1366). جان بر سر قلم: نگرشی بر زندگی و مرگ محمد مسعود روزنامه­نگار مبارز ایران، تهران: بی­نا.
بالائی، کریستف(1377). پیدایش رمان فارسی، مترجمان مهوش قویمی و نسرین خطاط، تهران: معین، انجمن ایرانشناسی فرانسه در ایران.
بروجردی، مهرزاد(1389). تراشیدم، پرستیدم، شکستم؛ گفتارهایی در سیاست و هویت ایرانی، تهران: نگاه معاصر.
توکلی، فائزه(1396). «مؤلفه روش­شناسی انتقادی در حوزه علوم انسانی با تأکید بر آموزش مبتنی بر مسئله»، مجموعه مقالات اولین همایش ملی نقد متون و کتب علوم انسانی، ج2 روش و چشم­انداز نقد مطلوب، به­کوشش جان­الله کریمی مطهر، عباس خلجی و مهدی محمدبیگی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی: 315-327.
ثابتی، علی­اکبر(1392). «تجزیه و تحلیل پنج رمان از رمان­های اجتماعی بین سال­های 1300- 1330 با تکیه بر نظریه­های جامعه­شناختی»، پایان­نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی.
حسامیان، فرخ(1363). شهرنشینی در ایران، تهران: آگاه.
حسینی، محمدحسین و سوسن کشاورز(دی1396). «نهادینه­سازی فرهنگ نقد در جامعه علمی با کدام پارادایم یا بنیان علمی؛ مدرنیسم، پست­مدرنیسم یا آشوب-پیچیدگی؟»، پژوهش­نامه انتقادی متون و برنامه­های علوم انسانی، س17، ش7: 29-35.
دستغیب، عبدالعلی(آذر1389). «نگاهی به وضعیت ادبی دوره­ی بیست­ساله­ی حکومت پهلوی اول و معرفی برخی از نویسندگان آن دوره»، کتاب ماه ادبیات، ش 158: 47-59.
ده­بزرگی، غلامحسین(1387). ادبیات معاصر ایران، چاپ سوم، تهران: زوار.
رحمانیان، داریوش(1393). ایران بین دو کودتا، چاپ دوم، تهران: سمت.
رحیمیان، هرمز(1380). ادبیات معاصر نثر، ادوار نثر فارسی از مشروطیت تا سقوط سلطنت، تهران: سمت.
روزنامه­ی اطلاعات، پنجم تیر ماه 1310 و نهم فروردین ماه 1313.
زرین­کوب، عبدالحسین(1382). نقد ادبی، چاپ هفتم، تهران: امیرکبیر.
سپانلو، محمدعلی(1366). نویسندگان پیشرو ایران، چاپ دوم، تهران: نگاه.
سپهران، کامران(1381). ردپای تزلزل، رمان تاریخی ایران(1300-1320)، تهران: شیرازه.
شریفی، احمدحسین(1391). آیین زندگی اخلاق کاربردی، قم: دفتر نشر معارف.
شعبانی ورکی، بختیار(تابستان1383). «آموزش و پرورش و انسانی­شدن، نظریه انتقادی پائولو فریره»، نوآوری­های آموزشی، سال سوم ش8: 95-106.
شیفته، نصرالله(1363). زندگینامه و مبارزات سیاسی محمد مسعود مدیر روزنامه­ی مرد امروز، تهران: آفتاب حقیقت.
صدیق سروستانی، رحمت­الله(دی1375). «کاربرد تحلیل محتوی در علوم اجتماعی»، نامه علوم اجتماعی، دوره8، ش8(پیاپی1187): 91-114.
طالبی، ابوتراب و مریم ناصری(زمستان1390). «بازنمایی «دیگری فرودست» در رمان­های دوره پهلوی اول»، مجله علمی - پژوهشی علوم اجتماعی دانشگاه علامه طباطبایی، ش51: 131-170.
عبادیان، محمود(1387). درآمدی بر ادبیات معاصر ایران، چاپ دوم، تهران: مروارید.
عبداللهی، بیژن و رحمان محمدی(1396). «نقدی بر شکاف «نظریه و عمل در پارادایم مدرن- اثبات­گرایانه» در مدیریت و سازمان»، مجموعه مقالات اولین همایش ملی نقد متون و کتب علوم انسانی، ج2، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی: 189-203.
فرامرزقراملکی، احد(1388). نقد در ترازوی اخلاق، عیار نقد، به­کوشش علی اوجبی، تهران: مؤسسه خانه کتاب.
فرخزاد، پرویز(1384). راهنمای پژوهش تاریخی(کتابخانه­ای)، تهران: طهوری.
فوران، جان(1389). مقاومت شکننده: تاریخ تحولات اجتماعی ایران، ترجمه احمد تدین، چاپ دهم، تهران: رسا.
فیروزی، اسماعیل(1396). « اخلاق نقد و ارزیابی در کلام امیرالمؤمنین(ع)»، مجموعه مقالات اولین همایش ملی نقد متون و کتب علوم انسانی، ج2، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی: 347-359.
قبادی، حسینعلی(1382). «انعکاس گسست نسلی در رمان­های معاصر فارسی»، در: نگاهی به پدیده گسست نسل­ها: رویکرد فلسفی، جامعه­شناختی، روانشناسی، سیاسی، تاریخی و ادبی، به­اهتمام علی­اکبر علیخانی، پژوهشکده علوم انسانی و اجتماعی جهاد دانشگاهی.
قویمی، مهوش(1387). گذری بر داستان­نویسی، تهران: ثالث.
قیصری، علی(1383). روشنفکران ایران در قرن بیستم، ترجمه محمد دهقانی، تهران: هرمس.
کریپندورف، کلوس(1390). تحلیل محتوا: مبانی روش­شناسی، ترجمه هوشنگ نایبی، چاپ پنجم، تهران: نی.
کیخا، احمد(1396). «تفکر انتقادی حلقه مفقوده نظام آموزشی کشور»، مجموعه مقالات اولین همایش ملی نقد متون و کتب علوم انسانی، ج2، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی: 137-157.
ماتی، رودی(1387). «آموزش و پرورش در دوره­ی رضاشاه»، رضاشاه و شکل­گیری ایران نوین، تألیف استفانی کرونین، ترجمه مرتضی ثاقب­فر، چاپ دوم، تهران: جامی.
مسعود، محمد(1337). گل­هایی که در جهنم می­رویند، تهران: علمی.
مسعود، محمد(بی­تا). در تلاش معاش، بی­جا: بی­نا.
مطهری، مرتضی(1362). اسلام و مقتضیات زمان، تهران: صدرا.
میرعابدینی، حسین(1387). سیر تحول ادبیات داستانی و نمایشی، از آغاز تا 1320شمسی، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
نوذری، حسینعلی(1384). نظریه­های انتقادی مکتب فرانکفورت در علوم اجتماعی و انسانی، تهران: آگه.