نوع مقاله : علمی-ترویجی

نویسندگان

1 استاد یار گروه اموزشی باستان شناسی دانشگاه بیرجند، بیرجند، ایران

2 دانشجوی کارشناسی‌ارشد گروه باستان‌شناسی دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان، ایران.

3 دانشجوی کارشناسی‌ارشد گروه باستان‌شناسی دانشگاه سیستان و بلوچستان زاهدان، ایران.

4 دانشجوی دکتری گروه باستان‌شناسی دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران

چکیده

در دوره ناصرالدین‌شاه قاجار (1264-1313ه.ق.) قران‌های نقره فراوانی بین سال‌های 1264-1294ه.ق. در ضرابخانه یزد به ضرب رسیده بود. نظام ضرب سکه دوره ناصری هرچند به صورت اسمی پیرو نظام تهران بود، اما در عمل هر شهر نظامی خودمختار داشت و سکه‌های بیشتر شهرها با مقادیر متفاوت خلوص نقره به ضرب می‌رسید. این مقاله بر آن است تا علاوه بر سنجش مقدار خلوص نقره و سیر تغییرات آن در سکه‌های ضرب یزد، قدرت اقتصادی یزد را تبیین نماید و آن را با شهرهای اصلی ایران عصر قاجار، یعنی مشهد، تبریز، اصفهان، و شیراز قیاس کند. بنابراین تجزیه عنصری سکه‌های این دوره با استفاده از شیوه پیکسی پایه اصلی این پژوهش قرار گرفت و تعداد 22 سکه در 11 تاریخ متفاوت، مورد تجزیه عنصری قرار گرفت که در نتیجه روند تغییرات میزان خلوص نقره را به طور میانگین در در کل این دوره ضرب 90.09 درصد، تبیین نمود و جایگاه بالای آن از نظر میزان خلوص نقره در مقایسه با ضرابخانه‌های مشهد (84%)، تبریز (82%)، تهران (90%)، اصفهان (84%)، و شیراز (90%)، مشخص گردید. در آخر نیز اطلاعات ارزشمندی از نوع معادن نقره مورد استفاده، یعنی معادن سروزیت (Cerussite) و نحوه عیار زدن فلز سکه‌ها با فلزات مس و آهن، به دست آمد.

کلیدواژه‌ها

اسکارچیا، جیان روبرتو. (1367). هنر صفوی، زند، قاجار. ترجمه یعقوب آژند. تهران: مولی.
اسماعیل­زاده­کیوی، سینا. (1392). «مطالعه اشیای مکشوفه از بافت تاریخی اردبیل و محوطه تاریخی مجموعه شیخ صفی­الدین اردبیلی با روش گسیل پرتو ایکس با تابش پروتون (PIXE)». پایان­نامه کارشناسی­ارشد در رشته فیزیک. دانشگاه محقق­اردبیلی، دانشکده علوم.
امینی، امین. (1387). تاریخ و سکه در پایان امپراتوری ساسانی. یزد: امینی.
اولیایی، پروین؛ آفریده حسین؛ و آقاعلی­گل، داوود. (1394). «مطالعه آماری سکه­های نقره هخامنشی، اشکانی و ساسانی با استفاده از آنالیز عنصری به روش پیکسی». در مطالعات باستان­شناسی. دوره 7(1): صص. 17-28.
باربارو، جوزافا. (1349). سفرنامه­های ونیزیان در ایران. ترجمه منوچهر امینی. تهران: خوارزمی.
تشکری­بافقی، علی­اکبر. (1377). مشروطیت در یزد. یزد: مرکز یزدشناسی.
حاج­سیاح، محمدعلی. (1359). خاطرات حاج سیاح. به کوشش حمید سیاح و به تصحیح سیف­الله گلکار. چاپ سوم. تهران: امیرکبیر.
حکیمیان، هادی. (1389). «یزد در عصر زندیه». در پیام بهارستان. شماره 7: صص. 581-608.
خادمی­ندوشن، فرهنگ؛ محقق، مریم؛ هژبری­نوبری، علیرضا؛ و مسجدی­خاک، پرستو. (1394). «بررسی اوضاع سیاسی-اقتصادی حکومت اشکانیان در سال­های 57-2 ق.م. (دوران پادشاهی ارد دوم و فرهاد چهارم) بر اساس ترکیبات شیمیایی سکه­های نقره با روش آزمایشگاهی PIXE». در پژوهش­های باستان­شناسی ایران. شماره 8: صص. 53-66.
دهقان­منشادی، مهدی. (1388). یک قرن دگرگونی. یزد: نیکو روش.
شمیم، علی­اصغر. (1387). ایران در دوره سلطنت قاجار. تهران: بهزاد.
شهمردان، رشید. (1363). تاریخ زرتشتیان: فرزانگان زرتشتی. تهران: فروهر.
عزیزی، حمید، و حسن کریمیان. (1394). «نقش بازرگانان در بافت تاریخی شهر یزد در عصر قاجار» در تاریخ اسلام. دوره 16(1): صص. 231-261.
کرزن، جرج. (1367). ایران و قضیه ایران. ترجمه غلامعلی وحیدمازندرانی. جلد دوم. تهران: علمی و فرهنگی.
کیان­زادگان، سوسن. (1397). «تحلیل قدرت اقتصادی در دوره پیروز ساسانی به کمک آزمایش PIXE: مطالعه موردی سکه­های مکشوفه از پیروزگت (چابهار، بلوچستان ایران)». پایان­نامه کارشناسی­ارشد در رشته تاریخ. دانشگاه فردوسی مشهد، دانشکده ادبیات و علوم انسانی.
کیان­زادگان، سوسن؛ رجائی، سیدجلال؛ مسجدی­خاک، پرستو؛ و سعادت­مهر، محمدامین. (1398). «تجزیه عنصری سکه­های پیروز ساسانی به روش پیکسی (PIXE)، مطالعه موردی: سکه­های گنجینه پیروزگت کشف­شده از روستای تیس چابهار». در پژوهش­های باستان­شناسی ایران. شماره 22: صص. 181-196.
لامعی­رشتی، محمد. (1382). «نقش تحلیل عنصری در باستان­سنجی: تجزیه آزمایشگاه واندوگراف». در مجموعه مقالات نخستین همایش باستان­سنجی در ایران: نقش علوم پایه در باستان­شناسی. به کوشش مسعود آذرنوش. تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور (پژوهشکده باستان­شناسی). صص. 75-92.
لامعی­رشتی، محمد؛ شکوهی، فرح؛ و اولیایی، پروین. (1381). «معرفی روش پیکسی خارجی در آنالیز مرکب و کاغذ قدیمی». در نامه بهارستان. دوره 2(6): صص. 431-436.
مته، رودی؛ فلور، ویلم؛ و کلاوسون، پاتریک. (1396). تاریخ پولی ایران از صفویه تا قاجاریه. ترجمه جواد عباسی. تهران: نامک.
مهدوی، اصغر، و ایرج افشار. (1380). یزد در اسناد امین­الضرب. تهران: فرهنگ ایران زمین.
نوین­فرح­بخش، هوشنگ. (1385). راهنمای سکه­های ضربی (چکشی) ایران. تهران: فرح­بخش.
Abbott, K. E. (1983). Cities & Trade: Consul Abbott on the Economy and Society of Iran 1847-1866. Edited by A. Amanat. London: Ithaca.
Album, S. (2011). Checklist of Islamic Coins. 3th Edition. Santa Rosa: Stephen Album Rare Coins.
Amanat, A. (1993). “Russian Intrusion into the Guarded Domain: Reflections of a Qajar Statesman on European Expansion”. in Journal of the American Oriental Society. vol. 113(1): pp. 35-56.
Ambrosino, G. & Pindrus, P. (1953). “Analyse non Destructive d’Objets Métalliques Anciens”. in La Revue de Métallurgie Available. vol. 50(2): pp. 136-138.
Beck, L.; Bosonnet, S.; Reveillon, S.; Eliot, D.; & Pilon, F. (2004). “Silver Surface Enrichment of Silver–Copper Alloys: A Limitation for the Analysis of Ancient Silver Coins by Surface Techniques”. in Nuclear Instruments and Methods in Physics Research Section B: Beam Interactions with Materials and Atoms. vol. 226(1-2): pp. 153-162.
Bradley Birt, E. B. (1909). Persia – Through Persia  from the Gulf to the Caspian. New York: E. P. Dutton and Co.
Flament. C. & Marchetti, P. (2004). “Analysis of ancient silver coins”. in Nuclear Instruments and Methods in Physics Research Section B: Beam Interactions with Materials and Atoms. vol. 226(1-2): pp. 179-184.
Floor, W. M. (1983). “The creation of the food administration in Iran”. in Iranian Studies. vol. 16(3-4): pp. 199-227.
Gaschen, A. A-M.; Döbeli, M.; Markwitz, A.; Barry, B.; Ulrich-Bochsler, S.; & Krähenbühl, U. (2008), “Restrictions on Fluorine Depth Profiling for Exposure Age Dating in Archaeological Bones”. in Journal of Archaeological Science. vol. 35(3): pp. 535-552.
Gilbar, G. G. (1979). “The Persian Economy in the Mid-19th Century”. in Die Welt des Islams. vol. 19(1/4): pp. 177-211.
Gilbar, G. G. (1986). “The Opening Up of Qājār Iran: Some Economic and Social Aspects”. in Bulletin of the School of Oriental and African Studies, University of London. vol. 49(1): pp. 76-89.
Gordon, B. M. & Kraner, H. W. (1972). “On the Development of a System for Trace Element Analysis in the Environment by Charged Particle X-Ray Fluorescence”. in Journal of Radioanalytical and Nuclear Chemistry. vol. 12(2): pp. 181-188.
Grant, J.; Gorin, S.; & Fleming, N. (2002). The Archaeology Coursebook: An Introduction to Study Skills, Topics and Methods. Abingdon: Routledge.
Hajivaliei, M.; Garg, M. L.; Handa, D. K.; Govil, K. L.; Kakavand, T.; Vijayan, V.; Singh, K. P.; & Govil, I. M. (1999). “PIXE Analysis of Ancient Indian Coins”. in Nuclear Instruments and Methods in Physics Research Section B: Beam Interactions with Materials and Atoms. vol. 150(1-4): pp. 645-650.
Hambly, G. (1964). “An Introduction to the Economic Organization of Early Qājār Iran”. in Iran. vol. 2: pp. 69-81.
Harbottle, G. (1986). “Twenty-five years of research in the analysis of archaeological artifacts and works of art”. in Nuclear Instruments and Methods in Physics Research Section B Beam Interactions with Materials and Atoms. vol. 14(1): pp. 10-15.
Heritage Auctions. (6-7 Jan 2013). Ancient & World Coins Signature Action. Dallas: Heritage Auctions.
Hughes, M. J. & Hall, J. A. (1979). “X-Ray Fluorescence Analysis of Late Roman and Sassanian Silver Plate”. in Journal of Archaeological Science. vol. 6(4): pp. 321-344.
Issawi, C. (1983). “Iranian Trade, 1800-1914” in Iranian Studies. vol. 16(3-4): pp. 229-241.
Johansson, S. A. E.; & Johansson, T. B. (1976). “Analytical Application of Particle Induced X-Ray Emission”. in Nuclear Instruments and Methods in Physics Research Section B: Beam Interactions with Materials and Atoms. vol. 137(3): pp. 473-516.
Johansson, T.; Akselsson, R.; & Johansson, S. (1970). “X-Ray Analysis: Elemental Trace Analysis at the 10-12g Level”. in Nuclear Instruments and Methods. vol. 84(1): pp. 141-143.
Landor, A. H. S. (1902). Across Coveted Lands. vol 1. London: Charles Scribners Son.
Linke, R.; Schreiner, M.; & Demortier, G. (2004). “The Application of Photo, Electron and Proton Induced X-Ray Analysis for the Identification and Characterization of Medieval Silver Coins”. in Nuclear Instruments and Methods in Physics Research Section B: Beam Interactions with Materials and Atoms.vol. 226(1): pp. 172-178.
Masoudi Nejad, R. (1997). “Social bazaar and commercial bazaar: comparative study of spatial role of Iranian bazaar in the historical cities in different socio-economic context”. University College London, UK. pp. 187-200.
Meyers, P. (2003). “Production, Distribution, and Control of Silver: Information Provided by Elemental Composition of Ancient Silver Objects”. in Patterns and Process: a Festschrift in Honor of Dr. Edward V. Sayre. Suitland: Smithsonian Center for Materials Research and Education. pp. 271–288.
Michael, T. (2015). Standard Catalog of World Coins 1801-1900. 8th Edition. Iola: Krause Publications.
Mochiri, M. I. (1977). Etudes de numismatique iranienne sous les Sassanides et Arabe- Sassanides. Tehran: Bank Melli.
Murzbab, M. M. (1917). The Persis in India. vol. 1. Bombay: [L.et.n.].
Rabino, J. (1892). “Banking in Persia”. in Journal of the Institute of Bankers. no.13: pp. 1-56.