نوع مقاله : علمی-ترویجی

نویسندگان

1 دانش آموخته دکتری تاریخ ایران دوره اسلامی / دانشگاه خوارزمی ومدرس دانشگاه علمی کاربردی/ تهران، ایران

2 دانش آموخته دکتری تاریخ ایران دوره اسلامی/ دانشگاه خوارزمی و مدرس دانشگاه علمی- کاربردی/ تهران، ایران

چکیده

در دوران حکومت رضا شاه در ایران (1304-1320ه.ش / 1925-1941م)، ساختارهای سیاسی، اجتماعی و اقتصادی کشوردچار تحولات گسترده­ای شد. با توجه به تجربه ضعف و انفعال اقتصادی دولت­های مشروطه ، بسیاری از صاحب­نظران بر ضرورت تحول اقتصادی کشور تأکید داشتند و حاکمیت پهلوی را ملزم و قادر به اجرای تحولات اقتصادی در کشور می­دانستند. حاکمیت رضا شاه برای پاسخگویی به این مطالبات متأثر از گفتمان ناسیونالیستی آلمانی، سعی در پیاده­سازی تئوری­های ملی­گرایانه و تمرکزگرایانه در ایران داشت. در این ایام یکی از مهمترین تحولات ایجاد شده در آلمان، پایه ریزی تئوری «اقتصاد ملی» بر پایه نظریات «فردریک لیست» -اقتصاددان ملی گرای آلمانی- بود. تئوری­های اقتصادی وی که تحت عنوان تئوری «اقتصاد ملی» در میانه­های سده 19 میلادی به رشته تحریر درآمد، بر ناسیونالیسم، تمرکز­گرایی اقتصادی و ملی کردن تمامی منابع اقتصادی کشور تأکید داشت.این پرسش اصلی در مقاله مطرح است که اقدامات ملی گرایانه اقتصادی حاکمیت رضاشاه چه بوده و چه نسبتی با اندیشه­های فردریک لیست داشته است؟ از این رو، نویسندگان مقاله حاضر با مطالعه و روش توصیفی _تحلیلی موضوع را مورد بررسی و واکاوی قرار داده­اند.یافته­های پژوهش نشان می­دهد که که دولت مطلقه مدرن رضاشاهی برپایه گفتمان ملی و حمایت بخشی از روشنفکران ایران، تلاش داشت تا با ایجاد تحول در زمینه­های مختلف اقتصادی زمینه‌های لازم برای ایجاد اقتصاد ملی و ادغام اقتصادهای خرد محلی در این اقتصاد را فراهم آورد.

کلیدواژه‌ها

اسناد سازمان اسناد ملی ایران به شناسه­های:1/751/82 ، 24/27/69، 5689/24، 10499/24.
اطلاعات:  سال اول، ش1، 19تیر 1305؛ سال اول، ش30،26 شهریور 1305؛ شیروانی، «قانون مهاجرت به ایران»، سال اول، شماره 32، 28 شهریور 1305؛« راه علاج چیست»،12 و 14 آذر 1305؛ 2اسفند 1306 ؛ 9 بهمن 1306؛7 آذر 1311.
حبل المتین:سال 33، ش11، 22 رمضان 1343/ 17 آپریل 1925. سال34، ش15، 4ذی القعده 1344/ 18 مه 1926؛28 شوال 1344، ش14؛ 11 ذی القعده 1344، ش 16؛ 8 جمادی الثانی 1345، ش25.سال 35، 13 رجب 1345، ش 5؛1 ذی القعده 1345، ش18-19.
مرد امروز : علی اکبر داور ،«سرمقاله» سال  اول ،شماره 17 ، دلو 1301
 
آبراهامیان، یرواند (1384)، ایران بین دو انقلاب، ترجمه احمد گل­محمدی و ابراهیم فتاحی، چاپ یازدهم، تهران: نی.
آذری شهرضایی، رضا (1374)، دولت ایران و متخصصان مهاجر آلمانی(1310-1319)، تهران: انتشارات سازمان اسناد ملی ایران.
باریر،ج (1363)، اقتصاد ایران 1900-1970م، تهران: مؤسسه حسابرسی سازمان صنایع ملی و سازمان برنامه.
بدن، لوئی(1340)، تاریخ عقاید اقتصادی، هوشنگ نهاوندی، تهران: چاپخانه بهمن.
بیات،کاوه(1371)، «اندیشه سیاسی داور و تاسیس دولت مدرن در ایران»،گفتگو،شماره 2.
پالمر، رابرت روزول (1383)، تاریخ جهان نو، ترجمه ابوالقاسم طاهری، تهران، امیرکبیر.
پرنو، موریس(1324)، در زیر آسمان ایران، ترجمۀ کاظم عمادی، تهران، کتابفروشی محمدعلی علمی.
جهانشاهی، عبدالعلی (1338)؛ تاریخچه سی ساله بانک ملی ایران: ۱۳۰۷ـ۱۳۳۷، تهران: چاپخانه بانک ملی ایران.
دادگر، یدالله(1383)؛ تاریخ تحولات اندیشه اقتصادی، قم: انتشارات دانشگاه مفید.
داور،علی اکبر(1301)،«سرمقاله»، مرد امروز، شماره 17
رازی،عبدلله(1347)، تاریخ کامل ایران، تهران: اقبال.
رحمانیان،داریوش(1391)،ایران بین دوکودتا، تهران: سمت.
رحیم زاده صفوی(1308)، ایران اقتصادی، جلد اول، تهران: کتابفروشی ترقی.
رزاقی،ابراهیم(1375)، گزیده اقتصادایران، تهران: امیرکبیر.
سینائی، وحید (1384)، دولت مطلقه، نظامیان و سیاست در ایران، تهران: کویر.
شجاعی دیوکلائی (1394-1395)، «ظهور و افول کشاورزی صنعتی در عصر رضا شاه 1306 تا 1309»، تاریخ ایران، شماره 19، صص 115-140.
شوادران، بنجامین (1344)، خاورمیانه، نفت و قدرت‌های بزرگ، ترجمه عبدالحسین شریفیان، تهران: شرکت سهامی کتاب‌های جیبی.
صداقت­کیش، جمشید (1352)، صنایع درتوسعه اقتصادی ایران، تهران: خوشه.
علم، محمدرضا؛ دشتی، فرزانه؛ میرزایی، بیژن (1393)، «برنامه تجدد و نوسازی ایران در عصر رضا شاه پهلوی»، تحقیقات تاریخ اجتماعی، سال چهارم، شماره 1، صص 61-86.
غلامی، شهرام (1393)، «نظام اقتصاد جهانی و صنعتی سازی جایگزین واردات در دوره رضا شاه: اهداف و پیامدها»، پژوهش­های علوم تاریخی، دوره 6، شماره 1، صص 85-104.
کاتوزیان، محمد علی(همایون) (1380)، دولت و جامعه در ایران، ترجمه حسن افشاری، تهران، نشر مرکز.
-------------------- (1374)، اقتصاد سیاسی ایران، از مشروطیت تا پایان سلسلۀ پهلوی، چ 5، تهران، نشر مرکز.
--------------------(1391)، اقتصادسیاسی ایران از مشروطیت تا پایان سلسله قاجار، تهران: نشرمرکز.
لمبتون، آ.ک.س(1375)، ایران عصر قاجار، ترجمه سیمین فصیحی، تهران، نشر جاودان خرد.
لیست، فردریک (1370)، نظام ملی اقتصاد سیاسی؛ ترجمه ناصر معتمدی،تهران: شرکت سهامی انتشار.
---------- (1378)، اقتصاد ملی و اقتصاد جهانی: تجانس­ها و تعارض­ها،ترجمه عزیز کاکاوند، تهران: نشر دیدار.
---------- (1387)، اقتصاد ملی و اقتصاد جهانی: تجانس­ها و تعارض­ها، ترجمه ناصر معتمدی، تهران: شرکت سهامی انتشار.
مجموعه قوانین مصوب در سال 1309 خورشیدی، تهران: روزنامه رسمی.
مشروح مذاکرات مجلس شورای ملی: دوره اول، جلسۀ پنجم، دوازدهم شوال 1324ه.ق؛ دوره یازدهم، جلسه 52، 22 مرداد 1317؛ دوره یازدهم، جلسه 88، 18 اردیبهشت 1318.
میلسپو، آرتور سی(1356)، مأموریت آمریکایی­ها در ایران، ترجمه حسین ابوترابیان، تهران: انتشارات پیام.
نفت دردوره رضاشاه، اسنادی از تجدید نظر در امتیازنامه دارسی (قرارداد 1933)(1378)، تهران: اداره کل آرشیو، اسناد و موزه دفتررئیس­جمهور.
نوین­فرحبخش، فریدون (1391)، راهنمای اسکناس‌های ایران، تهران: نشرفرحبخش.
وحید مازندرانی، غ. (1316)، اقتصاد ملی و سیاست اقتصادی ایران، تهران: بی­جا.
یزدانی، سهراب ، شجاعی دیو کلائی، سید حسن (1388)، «تأثیر تمرکز گرایی بر اقتصاد سیاسی عصر پهلوی اول»، تاریخ ایران، شماره 5/61.
یزدانی، سهراب(1396)، کودتاهای ایران، تهران، نشر ماهی، انتشارات ماهی.
Fichte,J, Addresses to German nation  ,translated by R.F Jones and G.H turnbull, Chicago, Chicago open court publishing,1922,.
List,Friedrich(1966),The National System of Political Economy, Newyork: Augustus M.Kelly.
 Minderhoud, G. (1939):International Trade in Relation to Agricultural Development ; in proceedings of the international conference of agricultural economist, London.
 Burrell. R. M. (1997): Iran Political Diaries, London, Archive editions.