1استادیار گروه تاریخ، دانشگاه شیراز (نویسندة مسئول)
2دانشجوی دکتری تاریخ ایران بعد از اسلام، دانشگاه شیراز
چکیده
ساختار اجتماعی ایرانِ عصر صفوی، با تأثیرپذیری از سیاست‌های پادشاهان صفوی، دیگر پذیرای تحرکات سیاسی ـ اجتماعی طرایق صوفیانه نبود. طریقت نوربخشیه با مشاهدة حرکت صوفیان صفوی از محراب به‌جانب تخت سلطنت، تداوم محبوبیت و آزادی عمل اجتماعی خویش را در خطر دید. مرشدان نوربخشی تقریباً هم‌زمان با صفویان، به‌منزلة یک طریقت صوفیانة شیعه‌مذهب، در قلمرو تیموریان اعلام موجودیت سیاسی کردند، اما درادامه نتوانستند هم‌چون صفویان به قدرت سیاسی دست یابند. بنابراین در برابر تشیع سیاسی و عوام‌پسند صفویان ناگزیر شدند رویکردهای مختلفی را در زمینه‌های اجتماعی اتخاذ کنند. تا بدین وسیله سلسلة مذهبی خویش را حفظ کرده و با چشم امید به آینده مترصد فرصتی برای تبدیل طریقت خود به سلطنت باشند.
تحقیق حاضر با بهره‌گیری از شیوة پژوهش کتاب‌خانه‌ای و تحلیلی درصدد بررسی ابعاد گوناگون زمینه‌های حضور مرشدان نوربخشی در جامعة عصر صفوی و نیز کارکردهای اجتماعی آنان در این دوران است. به‌نظر می‌رسد پس از تشکیل حکومت صفویه، پادشاهان این سلسله دیگر نمی‌توانستند فعالیت سیاسی، اجتماعی، و مذهبی طرایق صوفیانه را ببینند. لذا از هر فرصتی برای سرکوب سلسله‌های مذهبی حاضر در قلمرو خود بهره می‌بردند. درمقابل، طریقت نوربخشیه، بسان دیگر سلسله‌های مذهبی، به‌سبب ناتوانی نظامی و مالی نسبت به شاهان صفوی با استفاده از توانایی‌های گوناگون اجتماعی خود نظیر اعتقاد به تشیع به‌منزلة مذهب رسمی کشور، ادعای داشتن کرامات، فراگیری دانش طب و بهره‌گیری از آن برای حضور پررنگ‌تر در جامعه، سرودن اشعار در زمینه‌های گوناگون، و ... در تداوم حیات اجتماعی و سیاسی طریقت خود، به امید دست‌یابی به شرایط بهتر، می‌کوشیدند.
Social Functions Nurbakhshieh Path from Start to Safavid
چکیده [English]
Iran’s Safavid social structure affected the politics of the Safavid kings, more receptive to political movements-Social Trayq not mystical. Safavi Sufi brotherhoods Nurbakhshieh move the view of the altar to the throne, his continuing popularity and social freedom were in danger. Master Nurbakhsh, although almost simultaneously with the Shiite Safavid Sufi brotherhoods as a political entity was declared in the Timurid territory, but could not continue as the Safavids to achieve political power. Thus the political and public-friendly Shia Safavids were forced to adopt many approaches in the social field. Thereby retaining their religious hierarchy and hope for the future with an opportunity to reach into his path to the throne. This research utilizes a library of research and analytical approach seeks to review various areas of the Master Nourbakhsh Safavid society and their social functions is in this period. Seems to form a government after the Safavid dynasty of kings that refuse to see the activities of other political, social, religious and not from other Sufi Trayq. So every opportunity to suppress the religious hierarchy in their territory, they took advantage. In contrast, religious creed Nurbakhshieh like the other series due to financial and military weakness of the Safavid kings used their various abilities, such as belief in Islam as the official religion of the country, claim to greatness, knowledge acquisition and utilization of Medicine for more presence in the community, writing poems in various fields and ... Continuing social and political life in their path, hoping to achieve better conditions tried.
الشیبی، کامل مصطفی (1353). هم‌بستگی میان تصوف و تشیع، ترجمة علی‌اکبر شهابی، تهران: دانشگاه تهران.
الشیبی، کامل مصطفی (1359). تشیع و تصوف تا آغاز سدة دوازدهم هجری، ترجمة علیرضا ذکاوتی قراگوزلو، تهران: امیرکبیر.
شیرازی، محمدمعصوم (معصوم علیشاه) (1339). طرایق الحقایق، با تصحیح محمدجعفر محجوب، ج 1، تهران: کتاب‌خانة بارانی.
شیرازی، محمدمعصوم (معصوم علیشاه) (1345). طرایق الحقایق، با تصحیح محمدجعفر محجوب، ج 3، تهران: کتاب‌خانة بارانی.
شیرازی، محمدمعصوم (معصوم علیشاه) (بی‌تا). طرایق الحقایق، با تصحیح محمدجعفر محجوب، ج 2، تهران: کتاب‌خانة بارانی.
صفا، ذبیح‌الله (1373). تاریخ ادبیات ایران، ج 4 و 5، تهران: فردوس.
صفوی، سام‌میرزا (1314). تحفة سامی، با تصحیح و مقابلة وحید دستگردی، تهران: ارمغان.
فلسفی، نصرالله (1369). زندگانی شاه عباس اول، ج 1و 2، تهران: علمی.
قریشی کرین، سیدحسن (1385). «برخورد دو تفکر عصر صفوی»، مجلة درس‌هایی از مکتب اسلام، ش 9.
کربلائی، حافظ حسین (1349). روضات الجنان و جنات الجنان، ج 2، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
کیانی، محسن (1369). تاریخ خانقاه در ایران، تهران: طهوری.
لاهیجی، شیخ محمد (بی‌تا). مفاتیح الاعجاز فی شرح گلشن راز، با مقدمة کیوان سمیعی، تهران: کتاب‌فروشی محمودی.
محمودی، خیرالله (1379). «‘تصحیح و شرح کتاب قوائم الانوار و طوالع الاسرار’ از میرزا ابوالقاسم الحسینی الشریفی الذهبی معروف به ‘میرزا بابا’ متخلص به ‘راز’»، محمدیوسف نیری شیرازی، پایان‌نامة کارشناسی ارشد، شیراز: دانشگاه شیراز.
مدرس، میرزا محمدعلی (1346). ریحانة الادب، ج 1 و 4، تبریز: کتاب‌فروشی خیام.
مولوی، محمدشفیع (1371). «نوربخشیان»، مجلة معارف، ش 27.
میرجعفری، حسین (1379). تاریخ تحولات سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، و فرهنگی ایران در دورة تیموریان و ترکمانان، تهران: سمت.
ناصری داوودی، عبدالحمید (1378). تشیع در خراسان عهد تیموریان، مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی.
نصر، سیدحسن (1388). فعالیت‌های فکری، فلسفه و کلام در دورة صفوی، تاریخ ایران در دورة صفویان، پژوهشگاه کمبریج، ترجمة یعقوب آژند، تهران: جامی.
نظامی باخزری، عبدالواسع (1371). مقامات جامی، گ‍وش‍ه‌ه‍ای‍ی از تاریخ فرهنگی اجتماعی خراسان در عصر تیموریان، به تصحیح نجیب مایل هروی، تهران: نشر نی.
نوربخش، محمدبن عبدالله (1351). رسالة نفس‌شناسی، به اهتمام اسدالله مصطفوی، تهران: بی‌نا.
واصفی، محمودبن عبدالجلیل (1349). بدایع الوقایع، به‌تصحیح الکساندر بلدروس، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
هدایت، رضاقلی خان (1316). ریاض العارفین، تهران: کتاب‌خانة مهدیه.
ابتدای صفحه